“Bir kentte hayran kaldığın şey onun yedi ya da yetmiş yedi harikası değil, senin ona sorduğun bir soruya verdiği yanıttır”(1)

Italo Calvino

Calvino’nun kente dair bu alıntısı, mimarlık bilgi alanına yönelik tüm sorgulamaların aslında cevaplar üzerinden şekillendiği bir okuma biçimine işaret etmektedir. Mimarlıkta bir temsiliyet örneği olarak kaleme alınan bu yazı, İtalya’nın Ligurya bölgesi üzerinde ve La Spezia-Cenova arasında konumlanan Cinque Terre bölgesinin yerel mimari dokusu üzerine bir okumadır.

Yerel mimari ve doku ilişkisi üzerine söz söyleyebilmek, kentin oluşum süreci hakkında deneyim gerektirir. Yaşayan organizmalar olarak kentlerin, yer aldıkları coğrafyanın imkânları, tarihin başından beri yere özgü üretim biçimleri ve ilişkileri, bunları olanaklı kılan ulaşım biçimleri ve ağları, yerleşmelere özgün yapısını vermektedir.(2) Bu yerleşim koşullarının imkân verdiği beş doku ise biçim ve renk açısından büyük benzerlik göstermektedir.

Cinque Terre, mimarlıkta yere özgü olma biçimini İtalya’nın kasabaları üzerinden örneklendiren bir yerleşim dokusudur. Bu doku, kendine özgü mimarisi, rengârenk-dik yamaçlar üzerine yaslanmış ve koyların arkasına gizlenmiş hayatları ile incelenmeye değer niteliktedir.

DOLCE FAR NIENTE: CINQUE TERRE VE KASABALARI

Doğal ve kültürel zenginliği sebebiyle ulusal milli park olarak ilan edilmiş olan Cinque Terre bölgesi, 1997 yılından itibaren UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer almaktadır. Cinque Terre, sahip olduğu topografik yapısı ile sarp ve kayalık bir görünüm sergilerken, kasaba yerleşimlerinin pozisyonu ve onları çevreleyen peyzaj açısından dik ve engebeli arazi tarafından karakterize edilmiştir.(3) Arazi yapısı ve peyzajı, 2011 yılında önemli bir sel baskınına maruz kalarak küçük değişimler geçirmiştir.(4) Kaynaklara göre Cinque Terre bölgesinin 19. yüzyıla kadar çevre yerleşim alanları ile bağlantısının sınırlı kaldığı bilinmektedir.(5) La Spezia ve Cenova arasına inşa edilen raylı sistem sayesinde, kasabalar arasında ve kasabaların yakın kentler ile bağlantısı sağlanabilmiştir.(6) Coğrafyanın getirdiği doğal izolasyon sonucunda, bölge giderek İtalya’nın tüm gösterişine evsahipliği yapan bir uğrak yeri haline gelmiştir.

İtalyanca “beş yer / toprak” anlamına gelen Cinque Terre, La Spezia yönünde Monterosso, Vernazza, Corniglia, Manarola ve Riomaggiore olarak sıralanan beş yerleşmeden(7) oluşmaktadır. (Resim 1) Cinque Terre bölgesi, her bir kasaba ile ilgili farklı tarihsel bulgulara sahip olan ve en erken kayıtların 11. yüzyıla dayandığı ileri sürülen bir geçmişe sahiptir. Tipik birer Ortaçağ kenti olarak kurulmuş olan beş kasaba, bölgenin coğrafi biçimlenmesine bağlı olarak yerleşim alanlarının oluşmasında, tarım faaliyetlerinin yayılımında ve peyzaj yapılaşması açısından farklılıklar barındırmaktadır.

Popüler dünya rotaları arasında yer alan bu kasabalar, ilk bakışta birbirleri ile karıştırılabilecek derecede benzerlik sergilemektedir. Bu benzerliğin, konut yoğunluğu, yapılaşma biçimi, doku ve renk açısından daha çok hissedildiği söylenebilir. Sözkonusu benzerlik, mekânın deneyimi konusunda da geçerlidir. Çünkü tüm kasabaları deneyimledikten sonra, hangi kasabanın hangi özellikleri barındırdığını sıralayabilmek için kısa süreli de olsa düşünmek gereklidir.

Kasabalar arası ulaşım probleminin raylı sistem ile çözüme kavuşturulmasından sonra Cinque Terre bölgesine gelen ziyaretçi sayısı ciddi bir artış göstererek, turizm bölgenin önemli bir gelir kaynağı haline gelmiştir. Zorlayıcı coğrafi koşullardan dolayı taşıt trafiği yoğunluğunun az olduğu bölge, kullanıcılarına sadece yeri, coğrafyayı ve mekânı algıladıkları bir alan deneyimi sunmaktadır. Ancak buna rağmen kasabalılar, geleneklerine sadık kalarak geçimlerini arazi teraslamaları(8) yoluyla yapılan tarım faaliyetleri, mahalle pazarları, şarap üretimi ve balıkçılık yoluyla sağlamaktadırlar. Turizmin getirisi olarak konutların pansiyonlara çevrilmesi ve hediyelik eşya dükkânlarının varlığı ise gelir kaynakları arasında sıralanabilir. Bölgedeki yerel halkın adeta mottosu haline gelen “dolce far niente”(9) durumu, bu gelir kaynağının elde edilmesindeki keyfiyeti niteleyen yerel bir söylem olarak karşımıza çıkar.

Cinque Terre kasabaları, tipik bir özellik olarak neredeyse bir konut kütlesinin bile eklenecek yeri olmayan bir yapılaşma biçimi ve barınma ihtiyacının üst üste bindirilmiş şekilde çözüldüğü bir doku görüntüsü sunmaktadır. Bu durum, konut yerleşimlerinin adeta tanrısal bir güçle oraya yerleştirilmiş olduğu izlenimini vermekte; diğer İtalya kıyıları arasında ender bir varoluş olduğunu göstermektedir.

Cinque Terre bölgesi kasabalarına ait tüm yere özgü durumlar; kasabaların her biri için oluşturulan harita-çizim-görsel matrisi ile temsil edilmiştir. Haritalar, çizimler ve görseller coğrafya-kıyı ilişkisi ve yerleşim biçimleri hakkında bilgi verirken; sokak, meydan, panaroma / vista, cephe, doku fotoğraflarından oluşan kolajlar, tüm bu özge durumların gerçek örnekleri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Monterosso

İtalya’nın kuzeybatısında La Spezia’da konumlanmış Cinque Terre bölgesinin beş kasabasından biridir. Araçla ulaşımın mümkün olduğu kasaba, bu yönüyle turistler tarafından sıklıkla tercih edilmektedir.(10) Deniz kıyısına en yakın ve yapılaşma açısından en düz kasaba olan Monterosso, bir tünel yoluyla eski ve yeni olmak üzere iki bölüme ayrılmıştır. Diğer dört kasabanın karakteristiği olan sarp kayalıkların aksine, Monterosso oldukça düz ve geniş bir kumsala sahiptir. (Resim 2)

İtalya’yı Roma’ya bağlayan ana yol ile erişilebilen bir alanda konumlanmış olan kasabada, patika yürüyüş yollarının uzun yıllardır kullanıldığı bilinmektedir.(11) Bu yollar, Cinque Terre bölgesinin milli park olarak ilan edilmesinin ardından parkın bir parçası olarak ve spor etkinliklerinin gerçekleştirilmesi için korunmuştur. Monterosso’dan Vernazza kasabasına olan yürüyüş parkuru, beş kasaba içinde ikinci derece zorlukta ve en uzun sürede gerçekleşendir. Bu yürüyüş rotasında Vernazza kasabasına ait vista, ziyaretçiler için önemli bir panorama sunmaktadır. Tarihî merkezinde düzensiz sokaklar ve tek üniteli dükkânları ile dikkat çeken kasaba, kıyı hattı boyunca konumlanmış küçük restoranlara sahiptir.

1948’de, kısa bir süreliğine Cinque Terre bölgesi yolunun dışında bırakılan kasaba, 1949’da yeniden bölgeye dâhil edilmiştir.(12) Bölgenin tümünde olduğu gibi Monterosso da, limon ağaçları, şarabı, üzüm ve zeytinleri ile ünlüdür. Kasabada odak noktası olarak nitelendirilebilecek, Cenevizliler tarafından inşa edilmiş bir kale, St. John the Baptist adlı bir kilise(13) ve Monterosso adında bir manastır(14) mevcuttur.

Monterosso kasabası, renkli konutlardaki panjurlu pencereleri, küçük balkonları, geniş meydanları, dar sokaklar üzerinde yer alan kafeleri, sokak kotlarını oluşturan geniş merdivenleri ve sokakları sınırlayan taş duvarları ile insan zihninde kalıcı bir imge oluşturmaktadır. (Resim 3)

Vernazza

İtalya’nın kuzeybatısında La Spezia’da konumlanan Vernazza kasabası adını, Latince “yerli” anlamına gelen “verna” sıfatı ve doğal bir şarap ismi olan “vernaccia” (yerel, bizim) sözcüklerinin bir araya gelmesiyle birlikte almıştır. Limana olan yakınlığı, kalesi(15), kilisesi(16), pitoresk panoraması ile Cinque Terre bölgesinin taşıt trafiği olmayan en popüler kasabasıdır. Yamaçlara yapışan rengârenk binaları ve limanda bulunan mavi balıkçı botları ile özgün bir ruha sahiptir. (Resim 4) Restoranlar, kafeler, hediyelik eşya dükkânları, butikler, oteller ve sebze-meyve dükkânları ile dolu caddelerde; ziyaretçilerin bütün duyularını aynı anda harekete geçiren bir sirkülasyon mevcuttur.(17)

İlk kayıtların 1080 yılına dayandığı düşünülen Vernazza kasabası, Cenova’nın fethinde liman, filo ve asker temini ile hayati bir rol üstlenmiştir. 15. yüzyılda korsan istilalarına karşı bir önlem olarak kasabada bir güçlendirme duvarı inşa edilmiştir. 17. yüzyılın ortalarında Cinque Terre kasabalarının birçoğunda olduğu gibi bir çöküş dönemi yaşanarak bölge ulaşım ağı, liman ve yerel üretimler çeşitli kayıplar vermiştir. 19. yüzyılda ise kasaba, teraslı yamaçlarını genişleterek şarap imalatına geri dönüş yaparak ekonomisini yeniden canlandırmıştır.(18) Cache’nin deyişiyle yer ve zaman birlikte hareket ederek yerleşmeyi dönüştürmüştür. 20. yüzyılda göç dalgasına maruz kalan kasabada, tarım faaliyetlerini gerçekleştirmek zorlaşmıştır. Bugün gelir kaynağının önemli bir bölümü, balıkçılık, şarap ve zeytinyağı üretiminin yanında turizmden sağlanmaktadır.

Vernazza kasabası, renkli konutlardaki panjurlu, dar ve benzer boyutlardaki pencereleri, diğer kasabalara göre nispeten geniş olan ve boyası dökülmüş konutları, konut bitişlerinin çatı katı çözümlü olması, coğrafyanın sunduğu olanak ile kasabanın içine kadar giren balıkçı botları, kemerli ve merdivenli sokak geçitleri, sokak bitişlerinde açılı yerleşen binaları ve ziyaretçiyi dolaştıran dönemeçli rotaları ile özgün bir dokuya sahiptir. (Resim 5) Bu yerleşmeyi diğer kasabalardan epeyce farklı kılan, genel dokuyu yapılandıran organik sebze ve meyve pazarlarıdır.

Corniglia

Corniglia, Cinque Terre’nin diğer kasabalarından farklı olarak doğrudan denize sınırı olmayan tek kasabadır. Yaklaşık 100 metre yüksekliğinde dağlık bir çıkmanın üzerinde konumlanan kasabanın üç tarafı üzüm bağları ve teraslar ile çevrilidir, dördüncü tarafı ise denize dik biçimde alçalarak inmektedir. (Resim 6) 1276-77’den günümüze kadar gelen belgelerde bir kale varlığından bahsedilmesine rağmen, kaleden arda kalanlar henüz keşfedilmemiştir.(19)

Corniglia adı efsaneye göre, köken olarak Romalı bir çiftçinin Cornelia(20) adındaki annesine atfedilir. Roma dönemine dayanan Corniglia adına, Giovanni Boccaccio’nun Decameron adlı ünlü kısa romanında ve Jennifer Egan’ın The Invisible Circus adlı romanında bahsedilen bir yerleşkede yer verilmiştir.(21) Yerleşimin bulunduğu tepe noktasına 400 merdivenli, zikzak şeklinde oluşturulan patikadan ulaşılmaktadır. Çıkış güzergâhında ise Manarola ve Monterosso kasabalarına ait çarpıcı görüntüler mevcuttur. Ancak konumu itibarıyla Corniglia’da panoramik görüntü almak oldukça güçtür.

Corniglia-Vernazza kasabaları arasındaki yürüyüş parkuru, engebesi ve kot farkları sebebiyle Cinque Terre kasabaları içinde en zor ve en uzun rotadır. Geniş bir ana meydanı olan kasaba, Fieschi Road ana caddesi boyunca uzanmaktadır. Evlerin bir yüzü bu caddeye, diğer yüzü ise deniz tarafına bakmaktadır. Corniglia, diğer dört kasabanın dar sokakları yanında sokaklarının genişliği ile de ön plana çıkar. Diğer kasabalar ile karşılaştırıldığında yerleşim dokusunda, yapılaşma daha alçak oturumlu olup özgün bir karakter sergilemektedir.

Corniglia kasabası, daha çeşitli renklerde ve çıkmalı olan konutları, birbirinin duvarına değen balkonları, geniş sokakları ve meydanları, sokakların üzerindeki kemer örtüleri ve kapı önlerindeki sevimli oturma alanları ile özellikli bir dokudur. (Resim 7) Kasabanın denizden yüksekte konumlanmış olması, bu kasabaya biraz daha kent hissi kazandırmıştır, denebilir.

Manarola

Cinque Terre bölgesinin ikinci popüler kasabası olan Manarola, yüzölçümü olarak Vernazza kasabasından büyük Riomaggiore kasabasından küçüktür. Manarola, liman kenarında konumlanmış balıkçı botları, sokağa taşan balık restoranları ve rekreatif alanları ile bilinmektedir.

Yerel dilde “Manarolese” olarak adlandırılan Manarola adı, Latince “magna rota”dan gelir. Bu sözcük yerel dilde zamanla büyük çark / tekerlek anlamına gelen “magna roea” kelimesine dönüşmüştür. Anıtsal yapılar açısından 1338 yılına tarihlenen San Lorenzo kilisesinin, kasabanın en eski yapılarından biri olduğu iddia edilmektedir.

Manarola ve Riomaggiore kasabaları arasındaki yürüyüş rotası(22), kasabalar arası yürüyüş parkurları içinde en kolay ve en kısa olandır. Manarola kasabasında konutlar, ardından gelen kasaba olan Riomaggiore’ye göre daha parlak ve renklidir. Yerleşim biçimi sebebiyle, vadiden limana doğru binaların art arda yerleştiği kasabada, derin bir vadi etkisi hâkimdir. Üst kotlarda yoğun yapılaşma nedeniyle; merdivenli sokaklar, büyük-küçük meydanlar / meydancıklar ve sürpriz mekânların sayısı oldukça fazladır, doğal olanakların mümkün kıldığı mekânsal zenginlik söz konusudur. (Resim 8)

Manarola kasabası, canlı renkte ve farklı kotlara yerleşen konutları, konut balkonları ve tenteleri ile yerleşim dokusunun tümüne yayılan terasları, dik yamaçlara yapışan ve deniz seviyesine kadar inen yüksek konutları, sürpriz mekânları, meydancıkları, uzun balıkçı botlarının bir tablo gibi yer aldığı ve balık kokusuyla akılda kalan bir yerleşim örneğidir. (Resim 9)

Riomaggiore

Küçük bir vadi içinde konumlanan Riomaggiore, La Spezia’dan kuzeye doğru çizilen rotadaki ilk kasaba ve Cinque Terre kasabaları içinde ise en güneyde olandır. 13. yüzyılın erken dönemlerine tarihlenen kasaba, tarihî karakteri ve üzüm bağları ile bilinmektedir.(23)

Küçük kumsalı, dik yamaca yerleşmiş evleri ve bu evler tarafından çevrelenmiş iskelesi ile büyüleyici bir görünümde olan kasabada, kot kullanımının imkân verdiği bir dolaşım alanı söz konusudur. (Resim 10) Pastel renkli yapılar, denizcilerin birbirine dayanmış halde dizili olmasına benzetilerek temsil edilmiştir. Ana cadde olan Via Colombo, pek çok restoranın ve dükkânın bulunduğu işlek bir caddedir. Via dell’Amore ise, Riomaggiore’yi Manarola kasabasına bağlayan bir yoldur ve turistler için önemli yürüyüş rotaları arasında yer almaktadır.

Dik yamaçları nedeniyle kasaba, sürpriz mekânlar açısından deniz seviyesinden yukarı doğru ilerledikçe zenginleşmektedir. Riomaggiore, Cinque Terre’nin beş kasabası içinde en varlıklı ancak konaklama alternatifi en az olan kasabasıdır.

Riomaggiore kasabası, deniz kıyısından itibaren iki yönde yerleşen konutları, konutların altında yer alan taş duvarları, üst kotlarda geniş toplanma alanları etrafında az katlı ve yatay konutları, deniz seviyesine yakın yerlerde ise yamaçta tasarlanmış yüksek katlı konutları ile daha çeşitli ve alternatifli bir yapılaşma biçimi sergilemektedir. (Resim 11) İnce ve uzun biçimde yer alan pencereler, farklı yükseklikteki kemerli sokaklar ve epey bir kot farkı yoluyla oluşturulan alanlar, denizin mavisi ve konutların rengi ile doğal bir bütünlük oluşturmaktadır.

SON SÖZ

Yere özgü olmaları nedeniyle bu ender yerleşmeler, birçok farklı kavram / durum üzerinden değerlendirilebilme potansiyeline sahiptir. Özellikli bir yerleşim örneği olarak Cinque Terre kasabaları, ilk bakışta ayırt edilemeyecek kadar birbirine benzeyen, ancak zaman ve mekânın birlikte hareket etmesi sonucunda ayrıntılarda özgelikler barındıran hem olağan hem de sıra dışı doku örnekleridir.

Kasabaların topografyaları, tarihleri, üretim biçimleri, ulaşım ağları içinde bulunma biçimleri, değişen gereksinmelere göre tarih içinde değişen ve / veya ulaşım biçimlerinin yerleşme şekillenmesindeki etkileri, coğrafyaya bağlı olarak şekillenen kıyı kullanım biçimleri, yaşam tarzlarının şekillendirdiği meydanlar ve bu meydanların varlığı nedeniyle şekillenen yaşam biçimleri ve tüm bunların zaman içinde ortaya çıkardığı ve benzer kıldığı göstergeler ve simgeler değerlendirildiğinde; İtalya kıyılarında hâlâ varlığını sürdüren ve modern mimarlık temposuna ayak uydurma kaygısı olmayan bu mimari dokunun önemli bir örnek olduğu açıktır.

Kendiliğinden, olağan, düşünülmemiş, sıra dışı ve özgün yerleşmeler olarak Cinque Terre kasabaları ve bölgesi, gerek kültürel gerekse de mimari açıdan önemli bir değere sahip olup incelenmeye değer niteliktedir.

* Tüm fotoğraflar, Eylül 2015 tarihli olup yazarlara aittir. Kasabalara ait harita-çizim-görsel matrislerinde yer alan haritalar, uydu görüntüleri esas alınarak yazarlar tarafından yeniden üretilmiştir. Bazı literatür bilgileri için elde edilen İtalyanca kaynaklar, Türkçeye çevrilerek kullanılmıştır.

KAYNAKLAR

Aicardi, Irene; Boccardo, Piero; Chiabrando, Filiberto; Facello, Anna; Gnavi, Loretta; Lingua, Andrea; Pasquale, Fabio; Maschio, Paolo; Spanò, Antonia, 2015, “A didactic project for landscape heritage mapping in post-disaster management”, Applied Geomatics, cilt:7, sayı:1, ss.49-60.

Cache, Bernard, 1995, Earth Moves: The Furnishing of Territories, (ed.) Michael Speaks, MIT Press, Cambridge.

Calvino, Italo, 2014 (1974), Görünmez Kentler, (çev.) Işıl Saatçıoğlu, YKY, İstanbul, s.40.

Dongiovanni, Maria G.; Valle, Marco, 2007, “II Piano di Gestione del sito UNESCO”, Portovenere, Cinque Terre e le Isole, Subambito Cinque Terre, Siti – Istituto Superiore sui Sistemi Territoriali per l’Innovazione.

Federici, P. R., Baldacci, F., Petresi, A., Serani, A., 2001, Atlante dei Centri Abitati Instabili della Liguria I. Provincia della Spezia, Regione Liguria.

Kap, Seher Demet, 2010, “Doğa Koruma-Kullanmada Bir Denge: İtalya-Cinque Terre Milli Parkı Örneği”, Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi (BİBAD), cilt:3, sayı:2, ss.137-143.

Kotler, Neil, 2001, “New Ways of Experiencing Culture: the Role of Museums and Marketing Implications”, Museum Management and Curatorship, cilt:19, sayı:4, ss.417-425.

RSA Parco Nazionale delle Cinque Terre, 2004, Relazione sullo stato dell’ambiente–Parco Nazionale delle Cinque Terre, http://db.parks.it/pdf/sitiufficiali/PN5TRdocumento-70-1.pdf [Erişim: 10.06.2016]

RSA Parco Nazionale delle Cinque Terre, 2004, Relazione sullo stato dell'ambiente–Parco Nazionale delle Cinque Terre. www.parconazionale5terre.it/upload/AG21Rsa.pdf.

Storti, Maristella, 2004, Il paesaggio storico delle Cinque Terre, Firenze University Press, Floransa.

URL1. www.parconazionale5terre.it/sez_56_2.asp?id_lingue=2 [Erişim: 10.06.2016]

URL2. “The Enchanting Cinque Terre: Fiat-Free Italy”, www.ricksteves.com/watch-read-listen/read/articles/the-enchanting-cinque-terre-fiatfree-italy [Erişim: 12.06.2016]

URL3. “Save Vernazza”, http://savevernazza.com [Erişim: 09.06.2016]

NOTLAR

1.Calvino, 2014 (1974), s.40.

2. Cache, 1995.

3. Dongiovanni; Valle, 2007.

4. Aicardi ve diğerleri, 2015.

5. Kap, 2010. Kotler, 2001.

6. URL1 ve URL2.

7. İtalyanca “frazione” sözcüğü Türkçeye köy olarak çevrilmiştir. Literatürde ise Cinque Terre bölgesi yerleşmeleri için kasaba ve köy kavramları birlikte kullanılmaktadır. Bu çalışma kapsamında yazarlar tarafından kasaba sözcüğünün kullanılması uygun görülmüştür.

8. Sert ve keskin bir biçimlenmeye sahip olan Cinque Terre bölgesi, yüksek ve engebeli biçimlenmesi ile yerleşim alanlarının konumlanmasında ve tarım faaliyetlerinin sürdürülmesinde çeşitli zorluklar barındırır. Tipik olarak yüksek ve dik şevlerden oluşan kıyı alanı, kuru duvar uygulamalarıyla yapay olarak da biçimlendirilmiştir. Kaynak: Federici ve diğerleri, 2001.

9. İngilizceye “sweet doing nothing” olarak çevrilen, İtalyanca “memnuniyet verici tembellik” anlamına gelen ve konuşma dilinde “hoş rahatlık, tatlı boşluk” olarak kullanılan İtalyanca kalıp. Bkz. URL3.

10. Cinque Terre bölgesinin diğer kasabalardan farklı olarak Monterosso kasabası büyük bir otopark alanına sahiptir.

11. URL1.

12. İtalyan resmî makamları, kasabayı tarihî yolun bir parçası olarak görmek için oldukça büyük bulmuşlardır.

13. St. John the Baptist kilisesi (1282–1307), bazilika plan tipinde bir nef ve iki koldan oluşmaktadır. Cephesi dört küçük mermer kolon ve İsa’nın vaftizini resmeden bir fresk tarafından aşılan ana portal ile öne çıkmaktadır. Bkz. URL1.

14. Manastır, Cinque Terre bölgesinin her noktasından görülebilen ve turistler için önemli bir cazibe noktasıdır.

15. Doria Kalesi’nin, 15. yüzyılda kasabayı korsanlardan korumak için bir gözetleme kulesi olarak inşa edildiğine yönelik bilgiler çoğunluktadır.

16. Santa Margherita d’Antiochia Kilisesi, kasabanın ana meydanı Piazza Marconi’de konumlanır. Kiliseye ait referanslara göre, 1318 tarihli yapıda malzeme kullanımı ve yapım yöntemi 12. yüzyıla tarihlenebilmektedir. Bir nef ve iki apsise sahip olan yapı, sekizgen bir çan kulesi ile tamamlanmaktadır. Bkz. URL3.

17. URL1.

18. Aynı tarihlerde Cenova-La Spezia arası tren hattı, Vernazza kasabasının izole olmuş haline bir çözüm olarak yapılmaya başlanmıştır. Böylelikle Vernazza nüfusunun % 60 oranında arttığı kaydedilmiştir. Kaynak: Storti, 2004.

19. Storti, 2004.

20. Corniglia sözcüğünün İtalyanca telaffuzudur.

21. URL2.

22. Buradaki ünlü yürüyüş yolu, “love’s trail” olarak adlandırılan patikadır.

23. URL2.