Dünya Kentsel Forumu (World Urban Forum - WUF), sürdürülebilir kentleşme konusunun en önde gelen küresel konferansıdır. WUF ilk kez 2001 yılında Birleşmiş Milletler tarafından, bugün dünyanın karşı karşıya olduğu en acil sorunlardan biri olan ‘hızlı kentleşme’ ve bunun topluluklar, şehirler, ekonomiler, iklim değişikliği ve politikalar üzerindeki etkisini incelemek amacıyla oluşturulmuştur. 2002 yılından bugüne her iki yılda bir dünya çapında düzenlenmekte olan WUF’un başlangıç hedefleri şu şekilde özetlenebilir [1]: (i) sürdürülebilir kentleşmenin geliştirilmesi ve uygulanmasıyla ilgilenen farklı paydaşlar ve seçmenler arasındaki iş birliğini teşvik etmek; (ii) genel halkın ve tüm paydaşların sürdürülebilir kentleşme bilincini artırmak; ve, (iii) açık ve kapsayıcı tartışmalar, en iyi uygulama ve politikaların değişimi ve öğrenilen derslerin paylaşımı yoluyla, sürdürülebilir kentsel kalkınma hakkında toplu bilgi geliştirmek.

Dünya Kentsel Forumu’nun on ikinci oturumu (World Urban Forum - WUF12) bu yıl, 4-8 Kasım 2024 tarihlerinde, binlerce yıllık tarihle bezenmiş Kahire şehrinde, 182 ülkeden 24.000'den fazla lider, politikacı, şehir plancısı, mimar, sivil toplum temsilcisi ve eğitimcinin katılımıyla gerçekleşti. (Resim 1-5) “Her Şey Evde Başlar: Sürdürülebilir Şehirler ve Topluluklar İçin Yerel Eylemler” ana teması altında gerçekleşen forumda, bir dizi atölye çalışması, eğitim programı ve ilham verici sunumlar yoluyla, iklim dayanıklılığı, sürdürülebilir kentleşme ve yerel girişimler için yenilikçi finansman gibi konular ele alındı.[2]

Bu yıl etkinliğe ev sahipliği yapan Kahire, WUF12 katılımcılarına, antik miras ile hızlı kentleşmenin bir arada görülebildiği çarpıcı bir vaka çalışması sundu. 22 milyonu aşan nüfusuyla Kahire, hızlı kentleşme, trafik sıkışıklığı, kültürel mirasın korunması ve konut talepleri gibi acil zorluklarla karşı karşıya. WUF12, Yeni Kahire'deki Mısır Uluslararası Sergi Merkezi'nde gerçekleştirildi. Yeni Kahire, 2000'lerin başında, Kahire'nin giderek artan yoğunluğunu hafifletmek ve artan nüfusun Kahire'nin altyapısı üzerindeki baskısını azaltmak amacıyla, büyük bir hükümet çabasının parçası olarak başkentin eteklerinde planlanmış modern bir uydu şehir olarak tasarlanmış ve şu anda 22 milyonu aşan şaşırtıcı nüfusa sahip bir metropolün genişleme bölgesi olarak hizmet veriyor. Motorlu araç merkezli tasarımın hakim olduğu Yeni Kahire'nin gelişimi, adil ve sürdürülebilir kentsel büyümeyi teşvik etme fırsatlarının nasıl kaçırılabileceğine dair çarpıcı bir hatırlatma niteliğinde. Şehir, kapalı siteler, konut kompleksleri, lüks alışveriş merkezleri ve birçok uluslararası eğitim kurumu ile işletmelerin bir karışımından oluşuyor. Ancak burada gözlemlediğimiz bir ikilem var: Yeni Kahire, kaynakların (eski ve yeni) tüm şehir genelinde yatırım yapılmadığı, ihtiyaç duyulan yerlere uygun fiyatlı, düzgün konutlar, iş imkanları ve altyapı sağlanmadığı takdirde şehirde büyüyen sosyo - ekonomik uçuruma katkıda bulunuyor gibi görünüyor.

WUF12'nin bu genişleyen uydu şehirde gerçekleşmesi, katılımcılara, kentsel anlamda ele alınması gereken sorunlara doğrudan tanıklık etme fırsatı sundu. Bu bağlamda, tam olarak bir “organize kaos” niteliği taşıyan Kahire trafiği içinde etkinlik alanına ulaşım, katılımcıları, genellikle uzun bekleyişler ve stresli ulaşım koşullarıyla karşı karşıya bıraktı ve bu da şehrin taşıma sistemlerindeki zorluklarını gözler önüne serdi.

Forumda bu yılın ana teması olan “Her Şey Evde Başlar”, konunun tam merkezine odaklandı; gerçekleşen tüm etkinliklerde, yerel eylemlerin önemi ve yerel yönetimlerin şehirler ve insan yerleşimlerini şekillendirmedeki kritik rolü vurgulandı. Bir başka deyişle, WUF12, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarının yerelleştirilmesine odaklanarak, insanların günlük yaşamını etkileyen küresel sorunlarla mücadele etmek için gereken yerel eylem ve girişimlere ışık tuttu. Artan yoksulluk ve eşitsizlik, iklim değişikliği, silahlı çatışmalar ve dijital uçurum gibi küresel sorunların birlikte ele alınması çağrılarının yapıldığı bir dönemde; Eylül 2024’te düzenlenmiş olan Birleşmiş Milletler Gelecek Zirvesi’nin hemen ardından, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarının hayata geçirilmesi için belirlenen son tarihe yaklaşık beş yıl kala gerçekleşen WUF12’de odak noktası “Her şey birlikte başlar. Her şey şimdi başlıyor. Her şey evde başlar.” sloganları oldu.[3]

WUF12’nin beş günlük programını şekillendiren, “Geleceğimizi Barındırmak”, “Şehirler ve İklim Krizi”, “Birlikte Daha Güçlü”, “Yerelleştirme için Finansman ve Finansmanı Yerelleştirme”, “Dijital Çağda İnsanı Ön Plana Koymak” ve “Evin Kaybı” başlıklı altı ana diyalog; BM - Habitat tarafından yuvarlak masa toplantıları, panel tartışmaları, atölye çalışmaları gibi farklı platformlarda, akademisyenler, yapısal çevre ve sürdürülebilirlik uzmanları ile birçok kurumun vaka çalışmaları örnekleri sunduğu ortak etkinlikler aracılığıyla düzenlendi. Amaç, dünya nüfusunun yarısının yaşadığı kentsel alanlarda yaşanan zorlukları ve bunların olumlu sonuçları ve iyi uygulamalarını vurgulamak, deneyimleri paylaşmak ve daha geniş tartışmalara olanak sağlamaktı. [4] (Resim 6)

WUF12’de “2024 Dünya Şehirleri Raporu: Şehirler ve İklim Eylemi” Lansmanı

Dünya genelindeki çeşitli kurumlardan 120’den fazla kişinin katılımıyla iki yılı aşkın yoğun bir çalışmanın ardından hazırlanan ‘Şehirler ve İklim Eylemi’ odaklı 2024 Dünya Şehirleri Raporu da, 5 Kasım 2024 tarihinde, Mısır'ın Kahire kentinde düzenlenen 12. Dünya Kentsel Forumu sırasında tanıtıldı.

2024 Dünya Şehirleri Raporu, kentsel alanların iklim değişikliğinin oluşturduğu varoluşsal tehdidi ele almada oynayabileceği rolü daha iyi anlamamızı sağlıyor. Bu bağlamda, kentsel alanların, küresel ısınmayı sanayi öncesi seviyelerin 1,5°C üzerine çıkarmama hedefine yönelik Paris Anlaşması’nı gerçekleştirmek için nasıl etkili adımlar atabileceğini ve iklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlamak için çok boyutlu dayanıklılık inşa ederek nasıl harekete geçebileceğini inceliyor.[5]

Rapor, şehirlerin net sıfır veya düşük karbonlu bir dünya hedefine ulaşma yolunda gerçekçi bir şekilde üstlenebileceği rolü ortaya koyarken, bu rolü etkin bir şekilde yerine getirebilmeleri için gerekli destekleyici yapıların neler olduğunu da belirliyor. 2024 Dünya Şehirleri Raporu’nun çerçevesini belirleyen dört temel konuyu aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz.

1. İklim değişikliğinin farklı bölgelerde görülen yıkıcı etkileri karşısında acil eylem gerekliliği.
2. Kentsel alanların iklim kriziyle mücadelede sahip oldukları benzersiz özellikler nedeniyle yeniden canlanan rolü.
3. İklim eyleminin insan odaklı doğası.
4. Şehirlerin ve toplulukların iklim değişikliğinin yıkıcı etkilerine karşı alabileceği etkili ve kapsayıcı iklim eyleminin uygulanması.

WUF12’de “Akademi Yuvarlak Masa” Oturumu

12. Dünya Kentsel Forumu kapsamında, 8 Kasım Cuma günü bir Akademi Yuvarlak Masası oturumu düzenlendi. Kentsel konut ve iklim krizlerini çözmeye yardımcı olacak araştırma ve verilerin tartışıldığı oturumda, BM - Habitat (Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Programı) Direktörü Anacláudia Rossbach, kentsel sektörün, SKA11 ve Yeni Kentsel Gündem için yeterince araştırılmadığını belirterek, BM - Habitat’ın farklı bölgelerdeki araştırmacı ağlarıyla ortak çalışmalar yürütmesinin önemine vurgu yaptı. Oturumda yer alan konuşmacılar, öncelikle, kentsel gelişmelerde arz odaklı yaklaşımların kentlerin geleceğine yönelik olumlu katkı sağlamadığı; bundan dolayı, kullanıcı merkezli, sonuç odaklı, tabandan yukarıya doğru ele alınan bir planlama ve daha fazla esneklik içeren talep odaklı bir yaklaşıma geçilmesini savundular. Bu bağlamda da politika - toplum - akademi arasında yerel koalisyonlara ihtiyaç olduğunu vurgulayan konuşmacılar, iklim değişikliği verilerinin yanı sıra iklim eylemi verilerine olan ihtiyaçtan yola çıkarak, iklim değişikliği bağlamında disiplinlerarası yaklaşımların önemine değindiler. Akademi Yuvarlak Masa oturumunun önemli bir öğretisi de kentlerde karşılaşılan zorlukların üstesinden gelinmesinde en önemli aracın, üniversiteler ve şehirlerin geliştirecekleri işbirlikleri ve ortak üretimler olduğu konusuydu.

Akademinin tüm tartışmalarını özetlemeye çalışırsak; kentsel zorlukların aşılmasında ve sorunların çözümünde üniversitelerin, şehirlerine ve toplumlarına, araştırmalarıyla, veri ve analiz üretimleriyle destek olmalarının kaçınılmaz olduğunu ifade edebiliriz. Diğer az gelişmiş ve/veya gelişmekte olan toplumlarla beraber Türkiye’de yer alan şehirlerin ve kırsal yerleşimlerin de dışında tutulamayacağı bir gerçek, kuramsal çalışmalar iler uygulama arasında ciddi bir boşluk olduğudur. Kentsel sorunlara çözüm için, herkesin erişimine açık, doğru, araştırmaya dayalı bilgi ve verilere ihtiyaç vardır; kanıta dayalı karar alma süreçleri toplumlarda güven inşa eder. Üniversiteler ise, araştırma ve bilime dayalı veri üretmede en önemli yerlerdir.

Araştırma süreçlerinde ve ardından ortaya konacak planlama ve tasarım süreçlerinde halkın katılımı ise esastır. Yerel topluluklar, sahadaki verileri doğrulamalıdır. Bu bağlamda, küresel araştırma ve eylemlerin gündemi, iklim değişikliği ve şehirlerimiz için yerel düzeyde hangi araştırmalara ihtiyaç duyulduğunu da ortaya koymaktadır. Küresel gerçeklerden yola çıkarak ve yerel özelliklerimizi göz önünde bulundurarak bilimsel verilere dayalı yerel eylemlerde bulunmamız, kentsel sorunlarımızın çözümüne giden tek yoldur.

WUF12’nin Son Ürünü ‘Kahire Eylem Çağrısı’ Üzerine Bir Değerlendirme

Forumun son gününde, delegasyonlar, Kahire Eylem Çağrısı’nı kabul ederek, küresel konut krizini ele almak ve yerel eylemleri küresel hedeflere ulaşmak için kullanmak adına, acilen harekete geçme taahhüdünde bulundular. Forumda yer alan delegasyonlar, Kahire Eylem Çağrısı aracılığıyla ayrıca, sürdürülebilir şehirler için eşitlik ve adaleti sağlamayı, karar alma süreçlerinde yerel ve tabandan gelen verileri kullanmayı, kültürü ve kültürel mirası sürdürülebilirlik için bir değer olarak değerlendirmeyi ve yerel etkileri genişletmek için koalisyonlar ve ittifaklar oluşturmayı taahhüt ettiler.

Bu bağlamda deklere edilen Kahire Eylem Çağrısı, kentsel mekânın sosyal, ekonomik, çevresel ve yönetsel boyutlarını kapsayan çok boyutlu bir stratejik çerçeve sunmaktadır. Bu belge, yalnızca bir temenni beyanı değil, aynı zamanda uygulamaya dönük bir çağrılar bütünüdür.

Kahire Eylem Çağrısı'nın temel savı, sürdürülebilir kalkınmanın ancak yerel düzeyde, bütüncül, kapsayıcı ve eş zamanlı eylemlerle mümkün olabileceği yönündedir. Forum, konut krizinden iklim değişikliğine, dijital uçurumdan göç ve yerinden edilme gibi insani krizlere kadar pek çok küresel meselenin çözümünün yerel ölçekli, katılımcı ve dayanışmacı politikalarla mümkün olacağını vurgulamaktadır.

Belgede yer alan on maddelik eylem çağrısı, konut hakkının temel bir insan hakkı olarak tanınmasından başlamakta; kapsayıcı kentsel planlama, yerel finansman mekanizmaları, kültürel mirasın korunması ve yerel verinin karar alma süreçlerine entegre edilmesine kadar geniş bir yelpazede somut öneriler sunmaktadır. Özellikle kentsel planlamanın sosyal, ekolojik ve ekonomik işlevlerinin bütüncül biçimde ele alınması gerektiği yönündeki vurgu, mekânsal karar alma süreçlerinde disiplinlerarası yaklaşımların gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Çağrı, aynı zamanda yerel yönetimlerin, sivil toplumun, akademinin, özel sektörün ve uluslararası kuruluşların çok düzeyli ve çok aktörlü bir yönetişim yapısı içinde birlikte hareket etmesini önermekte; kentlerin yalnızca sorunların yaşandığı değil, aynı zamanda çözümlerin üretildiği mekânlar olduğunun altını çizmektedir.

WUF12’nin yayımladığı Kahire Eylem Çağrısı, Yeni Kentsel Gündem’in uygulanmasına ivme kazandırmayı ve 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarına ulaşılmasında kentlerin dönüştürücü gücünü etkinleştirmeyi hedeflemektedir. Bu belge, mimarlık ve kentsel tasarım disiplinleri açısından, yerel ölçekli müdahalelerin küresel etkiler yaratabileceğini bir kez daha teyit etmekte; mimar ve kentsel tasarımcıların sadece fiziksel çevreyi değil, aynı zamanda sosyal adaleti, iklim direncini ve toplumsal kapsayıcılığı gözeten stratejiler geliştirmeleri gerektiğini hatırlatmaktadır.[6]

WUF12’nin Öğretisi

2024 yılı Kasım ayında Kahire’de gerçekleştirilen 12. Dünya Kentsel Forumu (WUF12), “Her Şey Evde Başlar” başlığı altında sürdürülebilir şehirler ve topluluklar için yerel düzeyde eylemi odağına alarak küresel kentleşme gündemine önemli bir katkı sunmuştur.

Konut sorunundan, her diyaloğun merkezinde yer alan iklim acil durumuna kadar karşımıza çıkan tüm küresel krizlerle yüzleşirken, kentsel kuram ve uygulamaları yerel bağlamda ele almamız ve insan odaklı yerel yaklaşımlara yönelmemiz gerektiği, 12. Dünya Kentsel Forumu’ndan çıkardığımız en önemli ders olmuştur. Bu, çok taraflı, çok disiplinli ve çok ölçekli bir çabayı ve hedeflere yönelik bir uyumu gerektiriyor. Bu anlamda profesyoneller, uzmanlar ve eğitimciler olarak, yerelden başlayarak, umut, barış ve diyaloğun (kentsel) alanlarını yaratmak için tüm enerjimizi harekete geçirmemizi gerektirir. Kentlerimizin bizlere sunduğu mirası temel alarak, yerel kültürler ve uygulamalardan ve ortak mirasımızdan öğrenerek, dayanıklı/dirençli kentsel gelecekler yaratmak için ihtiyaç duyduğumuz tek şey, planlama ve tasarım yoluyla geliştireceğimiz yaratıcı hayal gücü, vizyon ve birbirimize karşı saygıdır.

NOTLAR

[1] Dünya Kentsel Forumu (World Urban Forum) ile ilgili genel ve ayrıntılı bilgi için, https://wuf.unhabitat.org/about-wuf bağlantısı ziyaret edilebilir.

[2] Dünya Kentsel Forumu’nun on ikinci oturumu (World Urban Forum - WUF12) ile ilgili ayrıntılı bilgi için https://wuf.unhabitat.org/wuf12 bağlantısı ziyaret edilebilir.

[3] Dünya Kentsel Forumu’nun on ikinci oturumu (World Urban Forum-WUF12) ile ilgili ayrıntılı bilgi için: https://wuf.unhabitat.org/wuf12 bağlantısı ziyaret edilebilir.

[4] Yazarlar Prof. Dr. Şebnem Hoşkara ve Doç. Dr. Ercan Hoşkara, Doğu Akdeniz Üniversitesi (DAÜ), UN - HABITAT (Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Programı) tarafından Mısır’ın Kahire şehrinde düzenlenen 12. Dünya Kent Forumu’na (World Urban Forum - WUF12) katıldı. DAÜ Kentsel Araştırma ve Geliştirme Merkezi Başkanı, Sürdürülebilir Kampüs Koordinatörü ve DAÜ Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şebnem Hoşkara ve DAÜ Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi ve DAÜ - SEN Başkanı Doç. Dr. Ercan Hoşkara, 4 - 8 Kasım 2024 tarihlerinde düzenlenen ve ulusal, bölgesel ve yerel yönetimler, akademisyenler, iş insanları, toplum liderleri, mimarlar, şehir plancıları ve sivil toplum temsilcilerinin yer aldığı 12. Dünya Kent Forumu’nda, üniversitelerin yer alacağı özel stantta “Daha İyi Bir Gelecek İçin Yükseköğretimde Fark Yaratmak: Doğu Akdeniz Üniversitesi’nde Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarına Katkılar” (Campaigning for a Better Future Through Higher Education: Contributions to Sustainable Development Goals at Eastern Mediterranean University) konulu bir sunum gerçekleştirdiler. Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın yerelleştirilmesinde yükseköğretim kurumlarının rolünü keşfetmek, Doğu Akdeniz Üniversitesi’nin (DAÜ) ve DAÜ Akademik Personel Sendikası DAÜ - SEN’in bu bağlamdaki çabalarını tanıtmak ve DAÜ'de SKA'lar için kapasite geliştirmenin vurgulanması üzere kurgulanmış olan sunum, iki bölümden oluşuyordu. Birinci bölümde, DAÜ’nün sürdürülebilir kalkınma amaçlarına yönelik yürütmekte olduğu eğitim, araştırma, etkinlik ve uygulamaları yer aldı. DAÜ - SEN Başkanı Doç. Dr. Ercan Hoşkara’nın sunduğu ikinci bölümde ise, üniversitenin Akademik Personel Sendikası’nın benzer anlamda yürütmekte olduğu çalışmalara yer verildi.

[5] 2024 Dünya Şehirleri Raporu: Şehirler ve İklim Eylemi raporuna şu bağlantıdan ulaşılabilir: https://unhabitat.org/wcr/

[6] “Kahire Eylem Çağrısı” belgesine https://wuf.unhabitat.org/sites/default/files/2024-11/files/cairo-call-to-action-wuf12.pdf bağlantısından ulaşılabilir. Söz konusu belge, BM-Habitat’ın izniyle, Prof. Dr. Şebnem Hoşkara tarafından Türkçeye çevrilmiş ve ilgili sivil toplum örgütleriyle de paylaşılmıştır. Türkçe belgeye  https://urdc.emu.edu.tr/en/Documents/Cairo%20Call%20to%20Action_08.11.24_Turkish.pdf bağlantısından ulaşılabilir.