1979 yılından beri her yıl verilen Pritzker Mimarlık Ödülü bu yıl ilk kez bir kadın mimara, Zaha Hadid’e verildi. Jürinin özellikle üzerinde durduğu noktalar, Bağdat doğumlu mimarın, geleneksel bir kariyer gelişimi izlemekten uzak ve inşa edilebilme gibi kısıtlamalardan bağımsız ortaya koyduğu projelerle yaratıcı ve özgün çizgisi oldu. Ödül töreni 31 Mayıs tarihinde Rusya’nın St. Petersburg kentindeki State Hermitage Museum’da yapıldı.

Bağdat doğumlu İngiliz vatandaşı Zaha Hadid, Londra’da saygın bir eğitim kurumu olan Architectural Association’da eğitim gördükten sonra, bir süre Office of Metropolitan Architecture adı altında Rem Koolhaas ile beraber ortaklık çalışmıştı. Şu anda kendi adına yürüttüğü mimarlık ofisinin merkezi Londra’da bulunuyor ve ofis güncel olarak Almanya-Leipzig’de BMW yapısı, Almanya-Wolfsburg’da Bilim Merkezi, İtalya-Roma’da Ulusal Çağdaş Sanatlar Merkezi, İspanya-Bilbao için master plan, Tayvan-Taichung’da Guggenheim Müzesi, İtalya-Napoli yakınlarında bir hızlı tren istasyonu ve Fransa-Montpellier’de bir halk kütüphanesi üzerinde çalışıyor. Hadid, tasarım çalışmalarının yanısıra, Harvard, Yale ve dünyanın önde gelen diğer birçok üniversitesinde çeşitli programlara katkıda bulunuyor.

Hadid’in ödüllendirilmesinde belirleyici olan en önemli özellik, mimarlık ve kentsel çevre arasında kendine özgü kurduğu süreklilik ve bu bağlamda deneyimsel olarak ürettiği yeni mekansal biçimler oldu. Özellikle ön tasarım aşamasında ürettiği sanatsal nitelikteki çizimleri, bazı çevrelerce geleneksel mimari çizim tekniklerini terketmesi açısından fazlaca cesaretli ve tehlikeli bulunsa da, hiç kuşkusuz beraberinde getirdiği özgün tartışmalar nedeniyle mekanın üretilmesi ve algılanmasına ilişkin yeni olasılıklar da ortaya çıkardı. Aslında Hadid’in Irak asıllı kadın bir mimar olması açısından ortaya koyduğu marjinallikten çok, mimarlığın bir sanat biçimi olarak üretilmesinde sağladığı açılımlardan ve mimarlığın yanısıra iç mekan, mobilya ve ürün tasarımı gibi çok boyutlu üretimler içinde bulunmasından bahsetmek önemli görünüyor.

Zaha Hadid’in tasarım kavramlarını ortaya koyarken, inşa edilebilme durumunu bir kısıtlama olarak almaması ve yarışmaları bir anlamda bu kavramları geliştirmek için bir deneyim aracı olarak görmesi de yine ona özgü özelliklerden biri. Lord Rothschild başkanlığındaki, Rolf Fehlbaum, Frank O. Gehry, Ada Louise Huxtable, Carlos Jimenez, Karen Stein ve Jorge Silvetti’den oluşan jüri, bu durumu şu sözlerle özetliyor:

“Zaha Hadid, üst üste kazandığı yarışmalarla beraber daha çok kabul görmeye başlamış, fakat çoğunlukla sunduğu orijinal projelerin uygulanması konusunda savaş vermek zorunda kalmıştır. Engellerle karşılaşmasına rağmen hiç yılmamış, yarışma deneyimlerini, başka hiç kimseninkine benzemeyen bir mimari dil yaratan olağanüstü yeteneğini daha da bilemek için bir “laboratuar” olarak kullanmıştır.”

* * *

“Bugüne kadar ilk kez, bir kadın –üstelik en dikkate değer olanlardan biri- Pritzker Ödülü’nü aldı. Irak doğumlu Zaha Hadid’in, tüm hayatı boyunca çalışmalarını Londra’da sürdürmesine rağmen, yerleşik olduğu bu kentte bir tane bile yapısının bulunmaması aslında muhafazakar kuvvetlerin bir sonucudur. On yıldan fazla bir süredir, hayal gücü kısıtlı kişilerce gerçekleştirilemez olarak nitelendirilen mekanları ortaya çıkaran dehası takdirle karşılanıyor. Vitra’nın İtfaiye Merkezi’nden Avusturya’nın dağlık kesimindeki kayak atlama pistine, Fransa’daki istasyon yapısından ABD’nin orta batı bölümündeki bir kentte yakın zamanda inşa edilen müze yapısına kadar, bu riski göze alabilen diğer kişiler sayesinde bu deha gün geçtikçe daha etkili bir hale gelebildi. Teorik ve akademik çalışmalarının yanısıra, uygulamacı bir mimar olarak modernizmden belirgin bir kayma gösteriyor. Yenilikçi tavrıyla, mevcut tipolojiden, high-tech yaklaşımdan ve yapıların geleneksel geometrisinden uzak bir doğrultuda çalışmalarını sürdürüyor. Projeleri hiçbir zaman bir öncekinin aynı değil, fakat tanımlayıcı özellikler belirgin bir tutarlılık gösteriyor.” Lord Jacob Rothshild

“Projelerini gerçekleştirmeden bile, Zaha Hadid, mimarlığın mekansal organizasyon repertuarını radikal bir biçimde genişletti. Zamanla bu karmaşık yapılar gerçekleştirilebilir hale geldiğinde, ortaya koyduğu yeniliklerin gücü tamamen açığa çıktı.” Rolf Fehlbaum

“Zaha Hadid, günümüzde mimarlık sanatını üreten en yetenekli isimlerden biridir. Meslek hayatının başlangıcından itibaren ürettiği çizimler ve modellerden, inşa edilmiş yapılarına ve sürmekte olan projelerine kadar sürdürdüğü orijinal ve güçlü kişisel vizyonu, mekanı görüş ve deneyimleme şeklimizi değiştirdi. Hadid’in parçalanmış geometrisi ve akışkan hareketliliği, soyut ve dinamik bir güzellik yaratmanın ötesine geçerek, üzerinde yaşadığımız dünyayı keşfeden ve ifade eden ürünler ortaya koymaktadır.” Ada Louise Huxtable

“Zaha Hadid’in yapıları günümüzde, mekanın üretiminde mimarlığın öncelikli rolünü tartışmak için en inandırıcı örneklerden biridir. Çalışmalarında, duvarlar, zemin düzlemleri ve çatıların, şeffaf, içiçe geçen ve birbirine akan mekanlar oluşturacak şekilde benzersiz organizasyonu, mimarlığın bir sanat olarak enerjisini kaybetmediğinin ve hayalgücünden hemen hemen hiç yoksun kalmadığının canlı bir örneğidir.” Jorge Silvetti