Rant ekonomiye özgü bir kavramdır. Ranta toprağın kirası gözüyle bakanlar olduğu gibi, ekonomik yaşamın her alanında emek karşılığı olmaksızın getiri elde edilmesini, bir başka deyişle “haksız kazancı” “rant” sayan ve bu işlerle uğraşanları da “rantiye” olarak adlandıranlar vardır. Ülkemizde kentleşmenin hızlandığı yıllardan bu yana, tarımsal ve kentsel topraklar rant arayıcıları için çekici bir alan olma niteliği kazanmıştır. Hele de, 1980’li yılların başlarından bu yana, küreselleşme ve liberalleşme, açıktan para kazanmayı neredeyse saygı duyulan bir uğraş durumuna getirince, kentsel topraklar kimi varlıklı açıkgözler için en büyük kazanç kapısı olmuştur.

Açıkça göze çarpan bu değer yozlaşması karşısında, kentlerimizi artık imar planları değil, rant peşinde koşanların yatırımları biçimlendirmeye başladı. Kentleşmenin çarpıklığını ve sağlıksız gelişimini açıklamak için başka nedenler aramaya gerek bile kalmadı artık. Ne yazık ki, son birkaç yıl içinde giderek hızlanan rant paylaşım kavgalarına devleti yönetenler de kendi açılarından elverişli ortam hazırlamaya ve yön vermeye çalışmaktan geri kalmadılar. Uluslararası sermayenin de ortaklık etmekte yarar gördüğü bu yeni düzene karşı, kamu kuruluşu niteliğindeki meslek odalarımızdan kimileri, özellikle Mimarlar Odası, öteden beri bilinçli bir duyarlılıkla hep karşı olmuşlardır. Halkı ve toplumu, bu gidişin tehlikelerine karşı uyarmayı görev bilmişlerdir.

Çok sayıda kamu kuruluşu, aldıkları kararlarla kent ekonomisinin türlü alanlarında kentsel rantlar yaratılmasına katkıda bulunur. Ama bunlar arasında en büyük paylaşım kavgası, gelecek kuşakları toprak hakkından yoksun kılan toprak üzerinde sürüp giden kavgadır. Bu konu ne yazık ki, bilim çevrelerinde yeterli ilgiyi görmemiş, bu alandaki inceleme ve araştırmalar parmakla sayılacak kadar az kalmıştır. Bu boşluğu doldurmaya katkı yapma şansı olan bir kitap, kuşku yok ki, Dr. Menaf Turan’ın 2009 yılı sonlarında yayımlanan Türkiye’de Kentsel Rant: Devlet Mülkiyetinden Özel Mülkiyete adını taşıyan yapıtıdır.

Yazar bir doktora tezi olarak yaptığı bu çalışmada, kentsel rant olgusunu kuramsal yönleriyle incelemekle kalmıyor, aynı zamanda ülkemizden verdiği örneklerle de, yukarıda değinmeye çalıştığımız çarpık kentleşme olgusunu gözler önüne seriyor. Ormanlık alanların, meraların ve verimli tarım topraklarının rant amaçlarına feda edilmesi; deniz, göl ve akarsu kıyılarının turizme hizmet bahanesiyle kullanılamaz duruma getirilmesi; özelleştirme uygulamalarının kamu mülkiyetini sınırsız bir biçimde ve toplum yararı unutularak özel mülkiyete çevirmesinin türlü örnekleri kitabı zenginleştirmekte ve genç kuşaklara tehlikenin boyutlarını çarpıcı bir biçimde göstermektedir. Rant paylaşım kavgalarının belediyeler elindeki toprakların hızla elden çıkarılmasına ve gecekondu alanlarının dönüşüm adı altında paylaştırılmasına da yol açtığını bilimsel yöntemlerle kanıtlamaktadır yazar.

İnanıyoruz ki, Dr. Menaf Turan’ın kentsel rantları konu edinen bu değerli çalışması, belli bir dönemin değerlendirmesinden ibaret kalmayacak, bundan sonra bu alanda yapılacak bilimsel araştırmalar için de bir hareket noktası ve esin kaynağı olacaktır. Mimarların, kent plancılarının, TMMOB çatısı altındaki bütün odaların üyelerinin Türkiye’de Kentsel Rant kitabından çok yararlanacaklarına kuşkumuz yok.

Ruşen Keleş

Prof. Dr., Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi

Ayşegül Mengi

Prof. Dr., Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi