Carson, Sessiz Bahar (Silent Spring) (1) isimli kitabıyla turizm sektörünün çevre üzerindeki olumsuz etkilerine dikkat çekmiş, o tarihe kadar sadece ekonomik bir kazanç olarak görülen turizm etkinliğinin, doğal ve fiziksel kaynaklar üzerindeki negatif etkilerine kamuoyunun ilgisini arttırmıştır. Böylece dünyada ve ülkemizde turizm sektörüne yönelik yeni kavramların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Ekonomik, sosyal ve kültürel bileşenlerle ekonomik kazancı aynı anda bünyesinde barındıran turizm olgusu, bugün “sürdürülebilir turizm”, “eko-turizm”, “doğa turizmi”, “yumuşak turizm” gibi benzer kavramlar çerçevesinde sıkça tartışılmaya başlanmıştır. Bu nedenle, ilk planlama kararları ve doğal çevre verileri doğrultusunda, Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) tarafından uluslararası düzeyde sürdürülebilir turizm uygulama alanı olarak tanıtılan (2) ve çalışma alanımız olan Belek turizm merkezi önem kazanmaktadır. 

Türkiye’de Turizm Teşvik Yasası’nın 1982 yılında yürürlüğe girmesinden sonra, kitle turizminde hızlı bir artış yaşanmıştır. “Turizm bölgesi”, “turizm alanı” ve “turizm merkezi” kavramları bu yasa ile beraber gündeme gelmiş ve Antalya-Belek Turizm Merkezi de bu kapsamda “turizm gelişim alanı” olarak belirlenmiştir. Antalya’nın Serik ilçesi sınırları içinde kalan bölge, Antalya kent merkezine 30 km. uzaklıktadır. Batıda Aksu çayı, doğuda Acısu deresi arasında, Turizm Bakanlığı tarafından yatırım alanı olarak belirlenmiş, yaklaşık 15-20 km. uzunlukta kumsal alandır. (Resim 1)

Bölge flora ve fauna elamanları açısından zengindir. Orman, akarsular, tarım alanları, kıyı kumulları, kum bitkileri, deniz kaplumbağaları (caretta caretta) ve kuş türleri ile farklı zenginlikler sergiler. Ancak bölgede yapılan plan değişiklikleri sonucunda hızla gelişen turistik tesisler, bu zenginliği olumsuz yönde etkilemiştir. 

Belek Turizm Merkezi, Antalya’nın en fazla turist çeken merkezlerinin başında gelmektedir. Bölgeyi, 2004 yılında 914.361 kişi; 2005 yılında 956.291 kişi; 2006 yılında 830.494 kişi; 2007 yılında 1.121.654 kişi ve 2008 yılında ise, 1.292.075 kişi ziyaret etmiştir. Turist profilini Ruslar, Almanlar ve İngilizler oluşturmaktadır. 

BÖLGEDE TURİZM GELİŞİMİ

Belek Turizm Merkezi Gelişim Projesi, kamu-özel sektör birlikteliğinin güzel örneklerinden birisidir. Bölgedeki tüm yatırımcıların yörenin gelişmesi amacıyla yönetimi, Belek Turizm Yatırımcıları Birliği (BETUYAB) gibi bir kuruluşa devretmiş olmasıyla dikkat çekmekte ve Türkiye’de bir ilki gerçekleştirmektedir. BETUYAB, 1988 yılında Turizm Bakanlığı’nın desteği ve yönlendirmesi ile bölgenin yatırımcı şirketlerince, bir yönetim birliği olarak kurulmuştur. Belek Turizm Merkezi’nde yatırım yapan her şirket BETUYAB’ın bir üyesi olmak zorundadır. Birlik, çeşitli sorunların giderilmesi, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile bağlantılı temaslarda birlikte hareket edilmesi, bölgenin yurtiçinde ve yurtdışında tanıtılması gibi işlevleri ortak durumundaki tüm yatırımcılar adına üstlenmektedir. (3)

Belek Turizm Merkezi sınırları, Turizm Bakanlığı’nın önerisi ve Bakanlar Kurulu’nun kararı ile 1984 yılında belirlenmiştir. Deniz kıyısında konumlanan turizm yatırım alanları belirlenen sınırlar içinde yer almış, 1990 ve 1997 yıllarında yapılan sınır değişimi ile turizm gelişim alanlarının arkasındaki plansız gelişimi önleyebilmek için, Kadriye ve Belek yerleşimleri, Belek Turizm Merkezi sınırları içerisine alınmıştır. (Resim 2) Son olarak 2006 yılında yapılan sınır değişikliğiyle Kumköy, turizm merkezi sınırlarına dahil edilmiştir. (Resim 3)

Bölgede ilk fiziksel planlama, 1967 yılında Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) adına İskandinav Planlama ve Geliştirme Kurumları (The Scandinavian Planning and Development Associates) tarafından “Batı Antalya Projesi” adı altında hazırlanmıştır. “Ole Helweg Plan” olarak da anılan bu proje, Türkiye’nin ilk turizm master planıdır. Muğla ve Antalya kıyı alanının 1.000 km’lik bölümünü kapsayan projenin içeriğini:

• Muğla ve Antalya kıyı bölgelerinin turizm potansiyelinin analizi,
• Antalya Bölgesi’nde ulaşım ve altyapı çalışmaları, 
• Güney ve Doğu Antalya turizm bölgeleri için master planları oluşturmaktadır. (4)

Projede, Belek öncelikli gelişme alanı olarak seçilmiş (5) ve yatak kapasitesi 5.000 olarak belirlenmiştir. (6)

Bölgenin 1/5000 ölçekli ilk master planı ise, Antalya-Belek Turizm Merkezi’nin 21.11.1984 tarihinde ilanı ile aynı yıl içerisinde hazırlanmıştır. “Belek Turizm Master Planı” olarak adlandırılan plan, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca hazırlanmış, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafından onaylanmıştır. Bu plan kapsamında bölgenin yatak kapasitesi 13.000’e çıkarılmıştır. (7) 19.07.1986 tarihinde ise, Belek Turizm Merkezi Nazım İmar Planı, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafından onaylanmıştır. Daha sonra, 29.05.1990 tarihinde planda revizyon yapılmış, “1/25000 Ölçekli Doğu Antalya Çevre Düzeni Planı” ismiyle 10.01.2002 tarihindeki diğer bir revizyon sonucunda da, yine aynı isimle Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafından onaylanmıştır.

Bölge, 1987 yılında uluslararası turizm yatırımlarına açık hale getirilmiş, 1989 yılında da, Turizm Bakanlığı tarafından yatırımcılara 49 yıllığına kiraya verilen toprak tahsisi başlamıştır. (8) Belek Turizm Merkezi ve çevresi için en son düzenleme, “1/25000 Ölçekli Doğu Antalya Çevre Düzeni Planı Belek Revizyonu” ismi ile 25.11.2002 tarihinde yapılmış, 1996 yılında, Doğal Hayatı Koruma Derneği tarafından Belek Yönetim Planı hazırlanmıştır. 

BÖLGE VE ÇEVRESİ İÇİN DÜZENLENEN PLANLAMALAR

Belek Turizm Merkezi ve çevresi için düzenlenen planlamalar makale kapsamında değerlendirilirken:

• 19.07.1986 tarihli Belek Turizm Merkezi Nazım İmar Planı,
• 29.05.1990 tarihli Doğu Antalya Çevre Düzeni Planı,
• 25.11.2002 tarihli Doğu Antalya Çevre Düzeni Planı Belek Revizyonu

ele alınmıştır. Ayrıca, bölge için Doğal Hayatı Koruma Derneği tarafından hazırlanan Belek Yönetim Planı da makale kapsamında değerlendirilmiştir. 

19.07.1986 Tarihli “Belek Turizm Merkezi Nazım İmar Planı”

1984 yılında sınırları belirlenen Belek Turizm Merkezi, 1986 yılında turizm yatırım alanı olarak ilan edilmiş, aynı yıl Kültür ve Turizm Bakanlığı turizm yatırım planını hazırlamış, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı ise “1/25000 ölçekli Doğu Antalya Master Planı” adı altında onaylamıştır. Planlamada 15-20 km’lik kıyı şeridi Üçüncükum Tepesi, Taşlı Burun, İskele, İleribaşı ve Acısu mevki olmak üzere 5 bölgeye ayrılmış, arazi koşulları ve doğal çevre verileri dikkate alınarak bölgeleme yapılmıştır. Hassas ekosistemlerin yer aldığı alanlar “bölge parkı” olarak düzenlenmiş ve bu alanlara yapılaşma yasağı getirilmiştir. (Resim 4)

Kıyı şeridinde “turizm yerleşim alanları”nın yatak kapasitesi 22.350, “kamping alanları”nınki ise 3.672 (1.224 ünite) olarak düzenlenmiştir. İleribaşı mevkiinde yer alan “günübirlik alanlar” için taşıma kapasitesi 1.500 kişi/gün olarak ön görülmüştür. Ayrıca “sosyal turizm tesisleri” için 82,3 hektar arazi kullanımı ve 10.973 yatak kapasitesi planlanmıştır. Planlama kararlarında konaklama tesislerinin kıyı kenar çizgisinden başlayarak kara yönündeki uzaklıkları Resim 5’te, arazi kullanma ve yapılaşma kararları da Tablo 1’de verilmiştir. 

1986 yılında yapılan planlama değerlendirildiğinde:

• Arazi kullanımlarının kullanım amacına göre düzenlendiği,
• Bölgedeki turistik tesis, günübirlik ve kamping alanlarında taşıma kapasitesinin, bölgenin sahip olduğu özellikler doğrultusunda şekillendiği,
• Turizm gelişim sınırlarının belirlenmesi için bölgelemenin yapıldığı,
• Yerel halkın kullanabileceği alanların ağırlık kazandığı,
• Bölgede yapılacak tesisler için mimari tasarım kriterlerinin oluşturulduğu,
• Çevresel değerlerin korunduğu,

gözlenmektedir.

29.05.1990 Tarihli “1/25.000 Ölçekli Doğu Antalya Çevre Düzeni Planı (Serik-Manavgat-Alanya Çevre Düzeni Revizyon Planı)”

Merkezî yönetimin kararları doğrultusunda turizm merkezi sınır değişimi yapılarak, Kadriye ve Belek yerleşimleri sınırlar içerisine alınmıştır. Bu değişim ile beraber yerleşim yerlerinde ulaşımda, ticari faaliyetlerde, mal ve hizmet fiyatlarının artışında farklılıklar olmuştur.

Yeni planlamada, kıyı bandında yer alan turistik tesislerin yatak kapasiteleri artırılmış, ayrıca inşa edilecek tesisler için yeni alanlar belirlenmiştir. Özellikle arazi kullanımlarında değişiklik yapılarak ormanlık alanlar golf sahalarına, kamping alanlar da turizm tesis alanına dönüştürülmüştür. Ayrıca daha önceki planlamadaki mekânsal kurguda / bölgelemede dönüşüm gerçekleştirilerek, sosyal tesis alanı yerini belediye hizmet alanına bırakmıştır. Bu planlama, ormanlık alanda da golf sahalarının uygulanması kararı ile bir ilki oluşturmuş ve dört golf sahası yapılmıştır.

Planlamada 3 mevkinin “koruma amaçlı önlemler alınacak alanlar” ve daha önceki planda “bölge parkı” olarak belirlenen alanın “deniz kaplumbağaları üreme ve koruma alanı” olarak belirlenmesi gibi olumlu sonuçları ile de dikkat çekmiştir. (Resim 6)

Bu planlama tesislerin yatak kapasitelerinde artışa, arazi kullanım kararlarında dönüşüme ve bölgedeki ormanlık alanların büyük bölümünde zarara yol açmıştır. 1986 yılında alınan planlama kararları bölgede sürdürülebilir turizm uygulamasına yönelik kararlar içermesine rağmen, ekonomik ve politik nedenlerden dolayı revize edilerek, Belek Turizm Merkezi’nin değişimine neden olmuştur.

25.11.2002 Tarihli “Doğu Antalya Çevre Düzeni Planı Belek Revizyonu”

Bu plan, bir önceki planlamada ortaya çıkan golf sahalarının ve tesis yatak kapasitelerinin artırılması yönündeki kararlar ile dikkat çekmektedir. Yeni eklenen golf sahaları ile toplam sayı 7’ye yükselmiş ve yatak kapasitesi 4.100 olmuştur. Ayrıca sahil bandında yer alan turizm tesis alanlarına yeni ekler yapılarak kapasite arttırılmıştır. (Resim 7) Planlama kararlarında arazi sınıflandırması, turizm tesislerinin emsal değerleri, yatak kapasiteleri, kat adetleri Tablo 2’de belirtilmiştir. 2004 ve 2005 yıllarında planda tekrar değişiklik yapılarak, golf sahaları eklenmiş ve mevcut golf sahalarının yatak kapasitesi arttırılmıştır. Bu değişikliklerle beraber, Belek Turizm Merkezi’nde “golf + konaklama alanı” (G1, G2, G3, G4, G5, G6, G7, G8, G9, G10) için toplam yatak kapasitesi 7.500’e yükselmiştir. Yapılan tüm değişiklikler sonucunda golf sahalarının yapımı için ormanlık alanların tamamı turizme açılmıştır. 

1996 Tarihli “Belek Yönetim Planı” Planlama Kararları

Belek Kıyı Yönetimi Planı, 1995-96 yıllarında Turizm Bakanlığı’nın idari desteği ve Dünya Bankası, Akdeniz Çevresel Teknik Yardım Programı’nın (METAP) finansmanı ile gerçekleştirilmiştir. Belek’te 1988 yılında başlayan “deniz kaplumbağaları belirleme ve koruma” çalışmaları uzun yıllar Doğayı Koruma Vakfı’nın (WWF) desteği ile Doğal Hayatı Koruma Derneği (DHKD) tarafından sürdürülmüştür. 1996 yılında Belek’in doğal değerleri analiz edilerek Belek Kıyı Yönetim Planı hazırlanmıştır. 

Yönetim planı, kıyı ekosisteminin sürdürülebilir kullanımı ve korunması amacıyla hem ulusal hem de yerel kademelerde karar alan kişilere öneriler getirmiş, uygulanması için kurumsal bir çerçeve öne sürmüştür. (Resim 8) Bu hedeflere ulaşılması için, bölgenin fiziksel özelliklerine göre belirlenen alanlarının, özel amaçlara tahsis edilmesi önerilmiştir. Bu özel amaçlar arasında yoğun ve çeşitli turistik kullanım, koruma, iyileştirme, eğlence, eğitim, sosyal hizmetler, altyapı ve yerel ekonomik etkinlikler yer almıştır. (9) 

Belek Yönetim Planı’nın hazırlandığı 1996 yılında, bölgede turistik tesis gelişimi ivme kazandığından, doğal çevre verileri de henüz bugünkü kadar zarar görmemişti. Hazırlanan plan kararlarına uyulabilseydi, bugün bölgenin turizm gelişimi çok farklı özelliklere sahip olabilirdi. Ancak ekonomik ve politik nedenlerden dolayı, gerçekleştirilen yönetim planının bölgede uygulanma şansı olamamıştır.

Bölgede Yapılan Planlamalar Doğrultusunda Turistik Tesis Gelişimi

Bölgede, 1985 yılında Turizm Bankası tarafından finanse edilen ve işletilen TURBAN Belek Sosyal Turizm İşletmesi, ilk tesis olarak açılmıştır. Bu tesis 7.500 hektarlık alanı ile 2.500 yatak kapasitesine sahip, özellikle dar ve sabit gelirlilere, ucuz fakat kaliteli hizmet sağlamak amacı ile tasarlanmış ve uygulanmıştır. (10) Ancak, TURBAN’ın özelleştirilmesinden sonra tesis yıkılarak bulunduğu alan 8 parsele bölünmüş ve 8 yeni turistik tesis yapılmıştır. 

Belek Turizm Merkezi’nde turizm yatırımı, büyük ölçekli tesislerin geliştiği kıyı bandında yoğunlaşmıştır. Bölgede tesis türleri Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 13 gruba ayrılmıştır. Bu kadar farklı türde tesisin birarada bulunduğu bölge, sunulan mekân, servis çeşitliliği ve mimari zenginlik açısından da oldukça ilginçtir. Ancak ekolojik açıdan hassas olan bölgede 47 tesisin ve 11 golf tesisinin bulunması düşündürücüdür. (Resim 9)

Tesislerin mimari tasarımında öncelikle Doğu Antalya Çevre Düzeni Planı Planlama Kriterleri’nde yer alan, ancak daha sonra yatak kapasitesinin artırılması için dönüşüme uğrayan yönetici lojmanları ve personel yatakhaneleri arazide yatay bir yerleşmeyi gerektirmiştir. Ana tesis kütlesi de, yine aynı planlama kararlarından dolayı dikey gelişim göstermiştir. Peyzajın bu derece özel olduğu bir yörenin planlama kararlarında, tesislerin 40 metre yükseklikte düşey gelişimi ayrı bir tartışma konusudur. BETUYAB Genel Müdürü ile yapılan söyleşide, tesislerde dikey gelişimin sebebinin doğaya daha az zarar verilmesi ve daha az arazi kullanımının sağlanması olduğu belirtilmiştir. (11) Ancak bu gerekçeler bölge yararına görünse de, plan revizyonları ile beraber tesis sayısı artırıldığından, bölge bütünüyle turistik tesislerle kaplanmıştır. (Resim 10, 11, 12)

Bölgede konaklama yapılarının inşasına 1990’lı yıllarda başlanmış, tesisler o zamanki turizm anlayışı ve turist talepleri doğrultusunda şekillendirilmiştir. İlk yapılan oteller mimari ihtiyaç programı, kapasite artışı ve farklı turistik taleplerden dolayı sürekli olarak değişime uğramıştır. Bünyesine spa, futbol, kongre vb. hizmetler dahil edilerek, tesisler ilk tasarımına göre birçok açıdan farklılaşmıştır. Bölgede turistik tesis sayısı ve yatak kapasitesi takibinin yapılabilmesi oldukça zordur. Bunun nedeni, doğru bilgiye ulaşmada merkezî yönetimin eksiklikleri ve tesislerin sürekli el değiştirmesidir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü çalışanları 2001 yılında, Belek Turizm Merkezi’nde onanlı imar planı koşulları, tahsis koşulları ve yatak kapasiteleri açısından 34 tesiste, yerinde tespit ve değerlendirmeler yapmış, tesislerin parsel ve yapı yaklaşma sınırlarının, yatak kapasitelerinin ve emsal değerlerin aşıldığını ortaya koymuşlardır. Ayrıca bu değerlendirmede en dikkat çekici nokta, golf alanlarının etkinlik yaratıcı alanlar olduğu, kıyı turizmini destekleyen ve sezonu tüm yıla yayan bir faaliyet olduğu sonucuna varılmasıdır. Bu bağlamda, onanlı planlarda orman alanı olarak belirlenen alanların da golf alanı olarak kullanımı önerilmektedir. (12)

SONUÇ

Ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan yararları olmasına rağmen turizm sektörünün iyi kontrol edilememesi durumunda, aşırı doğal kaynak kullanımı ve yanlış yer seçimleri doğal alanların, tarihsel değerlerin ve sosyo-kültürel yapının zarar görmesine neden olabilmektedir. Nitekim, ülkemizde de giderek büyüyen turizm sektöründe doğal yaşam alanları modern tatil sitelerine, nesli tehlike altındaki deniz kaplumbağalarının üreme kumsalları da turistik tesislere dönüştürülmüş / dönüştürülmektedir. Son 30 yılda, Akdeniz sahilindeki kullanıcı baskısı üç katına çıkmış, kıyıların büyük bölümü insan müdahalesi ile değişime uğramıştır. Öte yandan ülke ekonomisine katkısı düşünüldüğünde, kitle turizminden tamamen vazgeçmek mümkün değilse de, turizmin çevreye etkilerinin en aza indirgenmesi, varolan ve yeniden planlanacak tesisler için doğal, sosyal ve fiziksel çevre hassasiyetlerinin dikkate alınması gerekliliği ön plana çıkmıştır.

Çevrenin korunmasında ve geliştirilmesinde turizmin fiziksel planlaması önem kazanmaktadır. Çevreye duyarlı turizm planlamasının yapılamaması çevresel tahribatı da beraberinde getirmektedir. Turizmin fiziksel planlamasında sürdürülebilir turizmin geliştirilmesi yönünde turizm sektörü ile ekosistemlerin taşıma kapasiteleri arasındaki ilişkiyi düzenleyecek kapsamda çalışmalar yapılmalıdır.

Belek Turizm Merkezi için hazırlanan planlar incelendiğinde, arazi kullanım kararlarında ve tesislerin yatak kapasitelerinde çok büyük değişiklikler olduğu saptanmıştır. Tesislerdeki yönetici personel lojmanları, personel yatakhaneleri ve sosyal tesisler, tesis bünyelerine alınarak, konuklar için yatma mekânlarına dönüştürülmüş, bu bağlamda tasarım aşamasında oluşturulan mimari ihtiyaç programları değişikliğe uğramıştır. Bölgede kumul hareketlerinin kontrol edilebilmesi amacıyla 1960 yılında Orman Bakanlığı tarafından ağaçlandırılan ormanlık alanlar, turizm yatırımlarına tahsis edilmiş ve planlama kararları doğrultusunda golf alanlarına dönüştürülmüştür.

Hassas bir ekosisteme sahip Belek Turizm Merkezi, merkezî yönetimler tarafından hazırlanan planlar doğrultusunda, ilk planlamaya kıyasla önemli değişiklikler yaşamıştır. Turizm Bakanlığı Yatırımlar Genel Müdürlüğü uzmanlarıyla yapılan görüşmelerde, bölgede 1986 yılında hazırlanan planda 24 tesis ve 15.600 yatak kapasitesi; 1994 yılında yapılan planda 24 tesis ve 20.400 yatak kapasitesi; 2002 yılında yapılan planda 39 tesis ve 41.700 yatak kapasitesi; 2004 yılında yapılan plan değişikliğinden sonra ise, 44 tesis ve 48.200 yatak kapasitesinin olduğu belirlenmiştir. Yetkililer, 2007 yılından bu yana hazırlanma aşaması devam eden plana göre, yatak kapasitesinin 53.000’e yükseleceğini ifade etmişlerdir. (13) Öte yandan, Belek Turizm Merkezi’nde yer alan tesislerin yatak kapasiteleri konusunda büyük bir çelişki vardır. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nda yapılan görüşmelerde elde edilen yatak kapasiteleri ile bakanlık bünyesinden elde edilen veriler ve bölgede altyapı hizmetlerinin düzenlemesini yapan, yine bakanlık bünyesinde bulunan TURAŞ AŞ. verileri birbirini tutmamaktadır.

Sonuç olarak, ekonomik çıkar ve çevre koruma ara kesitinde kalan Belek Turizm Merkezi’ne yönelik hazırlanan planlamalar da göstermektedir ki, bölgede politik ve ekonomik nedenlerden dolayı, doğal çevre ve tesislerde taşıma kapasiteleri zorlanmış, bölge sürdürülebilir turizm gelişiminden uzaklaşmıştır. (14)

Ersin Acar İnam

Dr., İller Bankası 1. Bölge (İstanbul) Müdürlüğü, Yapı İşleri Dairesi Başkanlığı

Deniz Erinsel Önder

Doç. Dr., YTÜ Mimarlık Bölümü

NOTLAR

* Makale, Ersin Acar İnam tarafından YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Bina Araştırma ve Planlama Lisansüstü Programı’nda 2009 yılında tamamlanmış olan “Sürdürülebilir Turizm Bağlamında Yöre İmgesi: Antalya Belek Turizm Merkezi Örneği” başlıklı doktora tezinden türetilmiştir.

1. Carson, R. 1962, Slient Spring, Houghton Mifflin Company, Boston.

2. www.un.org

3. BETUYAB Başkanı Sami Kılıç ile 20 Mayıs 2006 tarihinde yapılan görüşme.

4. DPT, 1969, “Tourism in Turkey: West Mediterranean Region Report 3”, Regional Study, Ankara.

5. Almaç (Erdem), İ. 2005, Tourism Development and Spatial Organisation: Antalya-Belek Case, ODTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara, s.56.

6.DPT, 1969, Giriş ve Özet.

7. Kızılgün (Türksoy), F.Ö. 2001, “Prospects for Eco-Planning Approach in Rapidly Changing Coastal Areas: The Case of Eastern Antalya Region”, ODTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, yayımlanmamış doktora tezi, Ankara

8. DHKD (Doğal Hayatı Koruma Derneği), 1996, The Belek Management Plan, Ankara.

9. DHKD 1996.

10. Özdemir, M. 1985, Türk Turizminde 35.Yıl, Turizm Bakanlığı Kütüphanesi, Ankara.

11. BETUYAB Başkanı görüşme, 2006.

12. Turizm Bakanlığı, Yatırımlar Genel Müdürlüğü, Planlama Dairesi Başkanlığı, 2001.

13. Turizm Bakanlığı, Yatırımlar Genel Müdürlüğü, Planlama Dairesi Başkanlığı, 2006.

14. Acar, 2009.