İzmir Ekonomi Üniversitesi tarafından desteklenip, Deniz Hasırcı, Zeynep Tuna Ultav, Seren Borvalı ile Hande Atmaca tarafından gerçekleştirilen “(DATUMM) Dokümantasyon ve Arşivleme_Türkiye'deki Modern Mobilya Tasarımı” başlıklı bilimsel araştırma projesi kapsamında, tarihî / özgün mobilyalar konusunda farkındalık yaratmak amacıyla 1930-1975 yılları arasında Türkiye’de üretilen “modern mobilyalar” incelenmiş ve kapsamlı bir dokümantasyon ve arşivleme çalışmasının başlangıcı oluşturulmuştur. (Resim 1)

Proje beş bileşenden oluşmaktadır: sergi (Resim 2), katalog (Resim 3), belgesel film (Resim 4), kolokyum (Resim 5) ve sayısal arşiv (Resim 6). Proje kapsamında gerçekleştirilmiş olan sergi ürünleri, literatür araştırmasıyla elde edilen bilgiler ve projenin akademik danışmanlarıyla gerçekleştirilmiş olan görüşmeler yoluyla ulaşılan mobilyalardan oluşmaktadır. 6-24 Şubat 2015 tarihleri arasında Ahmed Adnan Saygun Sanat Merkezi, İzmir’de projenin araştırmacıları ve küratör Jörn Fröhlich tarafından gerçekleştirilen sergide, 74 özgün / tarihî modern mobilyanın kendisi, 113 mobilya ya da mobilya grubunun ise mobil bir fotoğraf stüdyosu aracılığıyla profesyonel biçimde çekilmiş fotoğrafları ve ek olarak 15 tasarımcı / zanaatkâr ya da yakınlarıyla gerçekleştirilmiş belgesel çekiminden bölümler yer almıştır. Araştırmayı kamusal hale getirme ve öncelikli olarak tasarım dünyası olmak üzere toplum gözünde “tarihî” mobilya konusunda değer oluşturma açısından başta sergi ve sayısal arşiv olmak üzere projenin tüm bileşenlerinin etkin bir yol çizeceğine inanılmaktadır. Ayrıca Türkiye’de tasarlanmış ve üretilmiş modern mobilya hakkında bir farkındalık yaratmaya yardımcı olacağı ve diğer araştırmacılar için bir temel olarak rol oynayacağı düşünülmektedir.

Sergi için seçilmiş ürünler üç ana kategori altında sergilenmektedir. İlk kategori olan “kurumlar” altında Florya Atatürk Deniz Köşkü, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türkiye İş Bankası Müzesi, Merkez Bankası, Çınar Otel, Ankara Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve Güzel Sanatlar Akademisi (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) yer almıştır. 1956 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi için açılan İç Mekân Düzenlemesi Yarışması’nın birincilerinden İçmimar Sadun Ersin tarafından A Blok dinlenme alanları için tasarlanmış olan ve meclis yapısının çeşitli birimlerinde halen kullanılmaya devam etmekte olan mobilyalardan 20 tanesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi için tasarlanmış olan ve günümüzde ODTÜ Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü arşiv odasında korunmakta olan 5 mobilya, Ankara Üniversitesi’nden 2 mobilyanın kendisi ve çok sayıda mobilyanın fotoğrafları; Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde halen kullanılmakta olan 3 mobilyanın kendisi ve diğer mobilyaların fotoğrafları sergilenmiştir.

İkinci “öncü firmalar” kategorisinde İstanbul’dan, Baki Aktar ve Fazıl Aysu’nun 1953’te kurmuş olduğu Moderno firması, Sadi Öziş ve İlhan Koman tarafından 1955 yılında kurulmuş olan Kare Metal (daha sonra Şadi Çalık’ın katılımıyla), 1950’lerin sonunda Yıldırım Kocacıklıoğlu ve Turhan Uncuoğlu tarafından kurulmuş olan İnterno, Türkiye’nin ilk mobilya süpermarketi olan Medaş, Ankara’dan 1958 yılında Metin Atabey Ata tarafından kurulmuş olan ERSA, Bediz ve Azmi Koz tarafından 1959 yılında kurulmuş olan MPD (eski adıyla Butik A), İzmir Ödemiş ilçesinden Mehmet İrfan Dolgun tarafından kurulmuş olan SİM Mobilya Fabrikası mobilyaları sergilenen ürünler arasındadır.

“Tasarımcılar” kategorisinde ise, İçmimar Baki Aktar ve Sadun Ersin’in mobilyaları, Önder Küçükerman’ın Kelebek Mobilya, Rüstem Paşa Külliyesi ve Pamuk Eczanesi için tasarlamış olduğu mobilyalar, Mimar Danyal Çiper’in 2014 yılında İzmir Ekonomi Üniversitesi’ne bağışlamış olduğu mobilyaların kendisi, Yavuz Irmak’ın mobilyalarının kendisi ve Babür Kerim İncedayı’nın “Sing Sing” adlı koltuğu, İçmimar Fikret Tan’ın tasarlamış ve üretmiş olduğu mobilyaların kendisi sergilenmiştir.

Sergide ayrıca 15 tasarımcı / zanaatkâr ya da tanıklarından oluşan belgeselin bir bölümü de gösterilmiştir. Tasarımcılar Bediz Koz, Sadun Ersin, Önder Küçükerman, Yıldırım Kocacıklıoğlu, Babür Kerim İncedayı, Yavuz Irmak’tan; zanaatkârlar Mustafa Plevne ve Mehmet İrfan Dolgun’dan oluşmaktadır. Baki Aktar hakkında oğlu Mimar Sadık Aktar ile, Sadi Öziş hakkında oğlu Mimar Neptün Öziş ile, Fikret Tan hakkında oğlu İçmimar Yalın Tan ile, Danyal Çiper hakkında yeğeni Arıl Cansel ile, Minas Boyacıyan hakkında oğlu İçmimar Artun Boyacıyan ile, Metin Atabey Ata ve ERSA firması hakkında ERSA firması ortağı oğlu Erol Ata ve torunu Yalçın Ata ile görüşülmüştür. Belgeselde ayrıca Delta Mobilya firmasının kurucu ortağı ve “Dünden Bugüne Mobilya Tasarımı ve Teknolojisi” kitabının yazarı Adem Yılmaz ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Seri halinde yayınlanacak olan belgeselin tamamının tasarım dünyasıyla buluşturulması planlanmaktadır.

Sergiye paralel olarak İzmir Ekonomi Üniversitesi’nde bir kolokyum düzenlenmiştir. Davetli konuşmacı Ali Cengizkan mobilya üretim sektöründeki bileşenler, mobilya tarihi, mobilya-mimarlık ilişkisi ve mobilyanın sınırları üzerine bir konuşma gerçekleştirmiştir. “Türkiye’de Modern Mobilyanın Anlamı ve Korunması” başlıklı panelde modern mobilyanın tarihselliği ve moderne yüklenen anlamlar üzerine tartışılmıştır. “Türkiye’de Modern Mobilya Tasarımı: 1950’ler-60’lar-70’ler” başlıklı panelde konuşmacılar kendi deneyimleri ya da yakınları oldukları tasarımcılar üzerinden ilgili dönemlerin mobilya tasarım koşullarını irdelemişlerdir. “Türkiye’de Mobilya Üretimi: Tasarım Yaklaşımı, Teknoloji ve Malzeme” başlıklı panelde ise mobilya üreticileri, kendi üretim deneyimleri üzerinden tarihsel olarak Türkiye’de mobilya üretimi kapsamında teknoloji ve malzemeye ilişkin etmenler üzerine tartışmışlardır.

İzmir Ekonomi Üniversitesi’ne ek olarak ERSA ofis mobilyaları, Delta Ofis Mobilyaları İzmir Büyükşehir Belediyesi, Ahmed Adnan Sanat Merkezi tarafından desteklenmiş olan DATUMM projesinin yukarıda belirtilen bileşenlerden oluşan ilk etabı tasarım dünyasından oldukça olumlu eleştiriler almıştır. Bu kapsamdaki bir dokümantasyon çalışmasını “bir milat” ve daha önce benzeri bulunmayan bir “kaynak” olarak nitelendirenler olmuştur. Projenin bu aşamada, “buzdağının görünen kısmı”nı açığa çıkardığı, dolayısıyla Türk tasarım tarihi kapsamında belgelenmeyi ve arşivlenmeyi bekleyen pek çok mobilya olduğu vurgulanmıştır. Projeden çıkan bir sonuç olarak, tarihin akıp gittiği ve tasarım tarihini büyük bir hızla belgelemenin önemine dikkat çekilmiştir.

24 Şubat 2015’te sona eren serginin ardından www.datumm.org adresinden ulaşılabilecek sayısal arşiv aracılığıyla, proje kapsamında arşivlenmiş tüm mobilyaları, proje hakkında detaylı bilgiyi ve projenin gelecekteki aşamalarını izlemek mümkün olacaktır.