399
OCAK-ŞUBAT 2018
 
MİMARLIK'tan

MİMARLIK DÜNYASINDAN

YAYINLAR



KÜNYE
ANMA

Aydın Boysan: Strüktürün Şiirini Yazan Mimar

Afife Batur, Prof. Dr., İTÜ Mimarlık Emekli Öğretim Üyesi

“Proje mimarı olarak, 1945 ile 2000 arasındaki 55 yıl süren çabam süresince, toplam alanı 1,5 milyon m2 olan yapı planladım. Bazı yapılarımı içeren bir kitap da yayımladım.” diyordu Boysan.

Ancak, onun üzerine düşünmek ve yazmak girişiminde bulunduğunuzda bu “1.500.000 m2 ” alanı kaplayan tasarımların bir anlatım / tanıtım çalışmasının ve hatta kronolojik bir dökümünün yapılmadığını görüyorsunuz. Yapımı gerçekleştirilmiş 29 büyük sanayi komplekslerinin tasarımcısı olarak Mimarlık dergisinde yayımlanan yedi proje (1) dışında vaziyet planı / plan / kesit / cephe çizimlerini de içeren tanıtımlar yoktur. Bir mimarı anlamak, çözümlemek ve değerlendirmenin bu vazgeçilmez belgeleri, sistematik bir tanıtım ortamına konamamıştır. Yayınlarda, hatta Boysan’nın kendi çıkardığı katalogda bile projeler / yapılar tarihlendirilmemiştir.

Aydın Boysan kıratında bir tasarımcı karşısında bu, hepimize yüklenen bir eksikliktir.

Aydın Boysan, mimar olarak, sanırım daha ilk yıllarında bile konstrüksiyon teknikleriyle uğraşıyordu. Öğrenciliğinde sevgi ile bağlı olduğunu söylediği(2) statik hocası Turgan Sabis’in yetkin bir öğretim üyesi oluşu onu etkilemişti. Giderek büyük bir cesaret ve hatta cüretle bir “strüktür / konstrüksiyon” tasarımcısı olmaya girişti. Sezdiğim, Boysan’ın, gerçekleştirdiği 29 sanayi yapısında strüktür tasarımını bir geometri oyunu keyfiyle arayan bir mimar oluşuydu. Onun tasarımlarında öne çıkan o çeşitli üçgenler, üçgen / altıgen kombinasyonları ve elbet kare / dikdörtgen paneller, keyifli bir arayışı ve bir geometrik kurgu tutkusunu sezdiriyor.

Erken dönem yapıtlarından İzmir Fuarı Arçelik Pavyonu (1964) bu tutkunun bir şiirsel dökümüdür ama asıl, cesaretli bir öne çıkıştır. (Resim 2) Arçelik Çayırova (Gebze, 1970) bir üçgenler triosu gibidir: Çatının üçgen taşıyıcı kurgusu, art arda sırasıyla bir üçgen denizi oluşturur. (Resim 3) Ama asıl menzanın (yemekhane) taşıyıcı ögesinin düşey kolon yerine üçgen açıklık yapan çapraz kolonadlı sistemi ve arkasındaki yüksek dikdörtgenli cephe düzeneği tam bir geometri seyirliğidir. Bu keyifli kurguyu çatının üçgen eğimli yüzeylerinin cam örtüleri aydınlatır. Bu bölümün cephesi de bir üçgen / dikdörtgen sergilemesidir. Bir diğer örnekte ise üçgen çatı makaslarını art arda veren bir perspektifte göz alıcı bir strüktür kombinasyonu görülür.

Geometrinin şiirsel içeriğini arayan çarpıcı bir örnek olarak Dosan Konserve Tesisleri de (Bursa, 1971) belirtilebilir.(3) Fabrikanın sosyal tesisler bölümündeki menzanın çatısında katlanmış plak formunda bir kabuk yapılmıştır. Katlanmış plak, bir düşey yüzeye dönüştürülmüş ve aşağıya doğru küçülen bir kesitle kolona dönüştürülüp yere oturtulmuştur. Geometriyi, üçgeni ve onun üç boyutluluğunu kurgulama elbet farklı bir mimarlık düşüncesidir.

Bisaş Bursa İplik Sanayii Tesisi (1970-1972) kompleksinde geometrik kurgu, taşıyıcı kolonlarla çatının çizgisel buluşmasında ortaya çıkar. Geniş açıklıklarla geçilen sistemde taşıyıcı kolonların katlanmış plaklarının çatı üçgenleriyle buluşması “üçgen / eşkenar dörtgen” sıralamasıyla bir almaşık görüntü oluşturmaktadır.

İpek Kâğıt Fabrikası’nın (Yalova,1970) çatısındaki betonarme üçgenler, cephede üç boyutlu piramidal biçimlere dönüşür.

Döktaş Motor Blok Döküm Tesisleri (Bursa, 1978) içi beton doldurulmuş normal çelik boru kolonlarla taşınan sistemde yük asma amacıyla yan bağlantılar yapılmış ve içeride üçlü bir sistem ortaya çıkmıştır. Boysan bu yapıyı tanıtırken “Strüktürel ve konstrüktif mantığı bulunmayan elemanları ve çizgileri yapıdan ve görüntüden uzak tutma” ilkesini bir kez daha belirtir.(4)

Sonraki dönemlerde üçgen ağırlıklı tasarımlar öne çıkmaya başladı. Genelde çatı örtüsünün biçimlendirilmesinde kullandığı üçgen ögeler veya üçgensi varyasyonlar öne çıktı. Üçgensi bir varyasyon modeli olarak Nasaş Alüminyum Tesisleri’nde (Kocaeli, 1971) cepheye yapıştırılmış gibi duran piramidal çıkmaların yapıya heykelsi bir vurgu yaptığı tasarım belirtilebilir. Benzer bir heykelsi model, Eczacıbaşı Bozüyük Tesisleri’nde de vardır. Çift piramitli çatı motifi, işlevinin ötesinde bir plastik ögedir adeta.

Ancak en çarpıcı örnekler Alamsaş Tuzla’daki örtünün plastik vurgusu ve Trakya İplik Fabrikası’ndaki (Çerkezköy, 1973) strüktür modelidir. (Resim 4, 5) Alamsaş’ta gökyüzüne kanat açar gibi yerleştirilmiş üste çevrili büyük üçgen saçaklar ve iki tarafına konan yine üçgen ama bu kez aşağıya çevrilmiş saçak motifi inanılmaz bir plastik sunum gibidir. Örtü sistemini taşıyan altyapıdaki kirişlerin üçgensi kırılmaları, bu heykelsi plastiği tamamlar. Trakya İplik Fabrikası, daha sert, adeta brütal bir kurgu sergiler. Üçgensi kırılmalarla oluşturulan çatı sistemi, üçgenlerin tepesindeki beşgen kesitli kirişlerle vurgulanır. Düşey taşıyıcı sistem de bu çarpıcı geometrik kurguyu “V” biçimli kolonlarla bütünler. Bu kompozisyon, yapıyı bir geometri ve endüstri anıtına dönüştürür. Kanımca, bu iki yapıt, aslında mimarın bir endüstri anıtı hayalinin simgesidir.

Boysan’ın daha çok erken dönem yapılarına yönelik bu çok kısa gözlem bile, onun geometriye olan tutkusunu sergiler. Ancak Boysan bu tutkusunu fonksiyonel gerekçelere dayandırır. Onun asıl mimar içyüzünün belki de duygusal boyutuyla vazgeçemediği o kurgulama oyununu hep sürdürür. Ama rasyonel gerekçelerle! Ancak içten içe vazgeçemediği o “üçgen+eşkenar dörtgen / çift üçgen+kare+dikdörgen”lerin oyun zevki veren kombinasyonunu hep aradı. Bu tutku, gelişen teknolojiyi de kullanarak onu döneminin uç örneklerine götürdü.

Ancak yalnız da değildi. Prof. Dr. Müfit Yorulmaz veya Prof. Dr İsmet Aka gibi ustalarla oyununu paylaştı. Strüktür dünyasının sınırlarını eşeledi. Uzay taşıyıcı sistemlerin, yapı kaburgalarına yapışan karmaşık mekanik ve elektrik bütünleşmelerini belki çok eşelemedi. Ama günün ötesini de aradı durmadan. Yazılarına döndü.

Genelde ona yaratıcılığının önünü açan bir tutku oldu hep yeniden düşünmek.

NOTLAR

1. Burada değinilen örnekler Mimarlık dergisinde yer alan proje tanıtım metinlerinden alınmıştır: 1964, “1964 İzmir Fuarı Arçelik Pavyonu”, Mimarlık, sayı: 12, ss.31-34; 1970, “Arçelik-Çayırova Tesisleri”, Mimarlık, sayı: 80, ss.82-86; 1972, “Dosan Konserve Tesisleri”, Mimarlık, sayı: 103, ss.38-42; 1972, “BİSAŞ Bursa İplik Sanayii A.Ş. Tesisi Pilot Endüstri Bölgesi”, Mimarlık, sayı: 109, ss.57-60; 1970, “İpek Kağıt Karamürsel Tesisleri”, Mimarlık, sayı: 80, ss.87-90; 1978, “Döktaş Motor Blok Döküm Tesisleri Projesi”, Mimarlık, sayı: 154, ss.52-54.

2. Bilsel, Cana, 2002, “Retrospektif: Aydın Boysan”, Mimarlık, sayı: 305, ss.20-31.

3. Bu sayının kapağında yer alan fotoğraf bu yapıya aittir.

4. 1978, “Döktaş Motor Blok Döküm Tesisleri Projesi”, Mimarlık, sayı: 154, s.54.

 

 

 

Bu icerik 3655 defa görüntülenmiştir.