313
EYLÜL-EKİM 2003
 
MİMARLIK'TAN

ODADAN

MİMARLIK DÜNYASINDAN

SORUŞTURMA 2003

DOSYA: ULUSLARARASI SÜREÇLERDE TÜRKİYE MİMARLIĞI

MİMARİ PROJE YARIŞMASI
TÜRKİYE NOTERLER BİRLİĞİ MERKEZ BİNASI VE KÜLTÜREL VE SOSYAL TESİSLERİ

  • Eski New York'lar
    Gürhan Tümer

    Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi,

    Mimarlık Bölümü

YİTİRDİKLERİMİZ



KÜNYE
SORUŞTURMA 2003

SORUŞTURMA YANITLARI

Sibel BOZDOĞAN / Prof. Dr.

Kriterler:

Sadece yirmi yapı seçmenin güçlüğü karşısında ben şu düşüncelerle hareket ettim:

* “Yirminci yüzyıl modern mimarlığının” estetik, işlevsel ve teknik özelliklerini gösteren, aynı zamanda da Türkiye’nin Cumhuriyet dönemindeki “modernleşme projesinin” politik, ideolojik ve kültürel ana hatlarıyla örtüşen yapılara ağırlık verdim.

* Konut, okul, fabrika gibi modernlik projesinin sivil, seküler ve dönüştürücü vasıflarını temsil eden yapıları tercih ettim; anıtlar, devlet yapıları ya da fazlasıyla üzerinde durulmuş olan İkinci Milli Mimarlık Hareketi yapılarını dışarıda bıraktım.

* Acilen korunmaya ihtiyacı olan modern yapılara özellikle öncelik verdim (Docomomo bağlantısının gerçekleşmesi ve güçlenmesi dileğiyle). Zaten Cumhuriyet dönemi mimari “ikonları” arasında sayılan ve göreli olarak iyi korunan pek çok yapıyı dışarıda bıraktım (mesela Anıt Kabir, Ankara Garı, İstanbul Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakültesi, Sümerbank Genel Müdürlüğü vs. ya da daha yakın zamanlarda Ağa Han Ödülleri, Ulusal Mimarlık Ödülleri gibi vasıtalarla ikonlaşan Türk Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumu, Zeyrek Sosyal Sigortalar Ofisleri gibi yapılar).

* Gerek yukarıdaki kriterlerin bir sonucu olarak, gerekse de 1980’lerden sonra Türkiye’de ve dünyada yaşanan büyük ekonomik, politik ve kültürel dönüşümlerin ve kopmaların henüz yerine oturmamış olması nedeniyle, bu yakın dönemleri tamamen değerlendirmenin dışında tuttum. Bu dönemde tek tek son derece önemli ve kaliteli pek çok yapı olsa da, bunların, daha büyük kültürel dönüşümlerin ifadesi olarak tarihe mal olması için daha zaman geçmesi gerektiği kanısındayım. Ayrıca bu dönemde mimari olarak “önemli” görebileceğimiz yapılarla (mesela bir Emre Arolat yapısı), kültürel-politik olarak önemli bir şeyleri temsil eden yapıların (mesela Kocatepe Camisi), önceki devirlerden daha fazla ayrılması da değerlendirmeyi güçleştiren bir faktör olarak karşımızda. Bu yirmi yapılık listeden tam olarak ne amaçlandığı biraz daha fazla açılmadan yakın dönemleri değerlendirmek istemedim.

Yapılar:

1. Vakıf Apartmanları, Ankara, 1928-30 (Kemalettın Bey)

Birinci Milli’nin “modern”e doğru en evrilmiş örneği; apartmanlar ve tiyatro beraberliği ile Batı’da da örnekleri olan modern, kentsel bir tipoloji.

2. Sergi Evi, Ankara, 1933-34 (Ş. Balmumcu)

Burada bir problem, yapının Bonatz tarafından tanınmayacak şekilde değiştirilmiş olması. Benim listemdekinin sadece Balmumcu’nun “Sergi Evi” olduğunu, Opera projesini dışladığını lütfen not edin.

3. Florya Köşkü, İstanbul, 1936 (S. Arkan)

4. Hariciye Köşkü, Ankara, 1933-34 (S. Arkan)

5. Çubuk Baraj Gazinosu, Ankara, 1938 (T. Leveau)

Her üçü de modernist bir estetiğin en önde gelen örnekleri.

6. Kadıköy Halkevi, İstanbul, 1939 (R. Güney)

Erken Cumhuriyeti temsil eden en önemli yapı tipine seçkin bir örnek.

7. Namık Kemal İlkokulu, İstanbul, 1934-35 (G. Debes)

Bu modernist yapıyı “kaybolmaktan” kurtardığı için Ali Cengizkan’a teşekkürle.

8. Ragıp Devres Villası, Bebek-İstanbul, 1932-33 (E. Egli)

“Alman-Avusturyalı” mimarlar ekolünün resmi Ankara yapıları dışında tek ve önemli “modern ev” denemesi.

9. Kozlu İşçi Evleri, Zonguldak, 1935-36 (S. Arkan)

İlk önemli işçi sitesi.

10. Likör Fabrikası, Mecidiyeköy-İstanbul, 1930lar (R. Mallet-Stevens)

Modernizmin resmi tarihinde marjinalleştirilmiş bir modernistin, Türkiye’de uzun süre unutulmuş ve tek yapısı.

11. Sümerbank Nazilli Fabrika ve Yerleşmesi, 1937 (Sovyet Projesi)

12. Kayseri Tekstil Fabrikası ve Lojmanları, 1935 (Sovyet Projesi)

Erken cumhuriyetin endüstrileşme hamlesiyle modernist estetiğin birleşmesi ve “company town” - işçi sitesi tipinin en önde gelen örnekleri; 12 için Burak Asiliskender’e teşekkürlerimizle.

13. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Ankara, 1937 (B. Taut)

Taut’un modern akım eleştirisi ve Türkiye’den etkilenişlerine örnek teşkil eden en önemli yapısı.

14. Saraçoğlu Mahallesi, Ankara, 1946 (P. Bonatz)

İkinci Milli ve Eldem etkisinde bir toplu konut denemesi olarak önemli ve korunma sorunları var.

15. İstanbul Hilton Oteli, 1952-54 (SOM ve S.H. Eldem)

Erken Cumhuriyetin bitişi, yeni bir dönemin başlaması, 1950’ler “tropicalized modernism”in (Puerto Rico’daki Caribe Hilton gibi) Türkiye’deki örneği.

16. Büyükada Anadolu Kulübü, 1959 (A. Hancı ve T. Cansever)

1950ler Le Corbusier etkili modernizmin en güzel örneği.

17. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 1959 (B. Çinici, E. Tokay ve T. Doruk)

Le Corbusier blok estetiği ile (pilotis, roof parasol vs.) cam “curtain wall” estetiğinin kaliteli birleşmesi.

18. Hukukçular Sitesi, İstanbul, 1959-61 (H. Baysal ve M. Birsel)

Apartman bloğu içinde Le Corbusier’nin unite tipinde olduğu gibi kesitle oynayarak dubleks arayışlara ilk ve yetkin bir örnek.

19. Yeşilköy Toplu Konut Sitesi, İstanbul, 1973 (H. Baysal ve M. Birsel)

Hukukçular’daki kesitin üstü açık bir iç sokak fikriyle bağlanıp daha alçak bir konut sitesi için kullanılması, Türkiye’deki en ilginç modern konut denemelerinden birisi.

20. Emek İşhanı, Ankara, 1959 (E. Tokay ve İ. Tayman)

İlk “gökdelen”imiz!

Bu icerik 1961 defa görüntülenmiştir.