313
EYLÜL-EKİM 2003
 
MİMARLIK'TAN

ODADAN

MİMARLIK DÜNYASINDAN

SORUŞTURMA 2003

DOSYA: ULUSLARARASI SÜREÇLERDE TÜRKİYE MİMARLIĞI

MİMARİ PROJE YARIŞMASI
TÜRKİYE NOTERLER BİRLİĞİ MERKEZ BİNASI VE KÜLTÜREL VE SOSYAL TESİSLERİ

  • Eski New York'lar
    Gürhan Tümer

    Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi,

    Mimarlık Bölümü

YİTİRDİKLERİMİZ



KÜNYE
SORUŞTURMA 2003

SORUŞTURMA YANITLARI 2

Nilüfer BATURAYOĞLU YÖNEY

Araş. Gör., İTÜ Mimarlık Fakültesi

Restorasyon Anabilim Dalı, docomomo-Türkiye Üyesi

Genel Açıklama:

Bu liste için seçilen yapılarda, Mimarlar Odası’nın kriterlerinde de yer alan dönemi ile çağdaşlık ve özgünlük ön koşul olarak değerlendirilmiş, ulusalcı seçmeci bir üslup olan II. Ulusal Mimarlık Dönemi’ne ait yapılar ise, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin çağdaşlık anlayışı bağlamında ve Atatürk’ün kendisinin de zaman zaman mimari tercihleri ile ifade ettiği görüşleri değerlendirilerek kapsam dışı bırakılmıştır. Geç örnekler için de yine benzer kriterler geçerli olmuştur. Bu sınırlamalara bağlı olarak, özel önem taşıdığı düşünülen tek bir örnek dışında (Ankara Sergi Evi, Şevki Balmumcu), bugün halen mevcut olan yapılar tercih edilmiştir. Elbette hem iç mekan düzenlemesi, hem de dış kütle nitelikleri bakımından ilk günden bugüne değişmeden kalmış yapılara rastlamak pek mümkün değildir. Yapı isimlerinde, meydana gelen temel işlev değişiklikleri, her yapı için verilen kısa notlarda ise, yapıların önemi ve bünyelerinde meydana gelen temel değişimler kısaca aktarılmıştır.

Temsili niteliği olduğu düşünülen yapılar, özellikle farklı işlev grupları ve mimarlardan seçilmiş; işlev konusunda genç Cumhuriyet’in tanımlayarak sosyal hayata eklediği yeni işlevlere öncelik tanınmıştır. Elbette adet sınırlaması, farklı kentlerde yer alan, daha az tanınan tasarımcılar ve özellikle kadın mimarlar tarafından projelendirilmiş ve birbirine yakın nitelikler taşımakla birlikte önem arz eden farklı yapı ve yapı gruplarının tamamının listeye katılmasına engel olmuştur. Fakat böyle bir sınırlandırma olmadan temsili karakter taşıyan bir seçkinin meydana getirilemeyeceği de açıktır. DOCOMOMO ulusal mimarlık envanteri seçkisinde de üstesinden gelmeye çalıştığımız benzer bir sorunla karşı karşıya olduğumuzu belirtmek isterim. Elbette orada dönem ve üslup sınırlaması modernizm ile tanımlandığından, işimizin bir bakıma daha kolay ve söz konusu yapı sayısının daha sınırlı olduğu söylenebilir.

Mimarlar Odası’nın koyduğu 1923-2003 sınırlaması ise, kendi dönemi ile çağdaş karakter gösteren Art Nouveau, I. Ulusal Mimarlık Dönemi ve diğer seçmeci üsluplara ait yapıları liste dışında bırakmıştır. Vedat Tek, D’Aronco, Vallaury ve Kemalettin Bey gibi önemli mimarların, mimarlık tarihimiz bakımında büyük önem taşıyan pek çok yapısını zorunlu olarak liste dışı bırakan bu sınırlama bence 20. yüzyıl Türkiye mimarlık mirasının bir bütün olarak değerlendirilmesini engellemektedir. Üstelik sürenin bugüne kadar uzatılmış olması da ayrıca bir karışıklığa neden olmakta ve bu kadar yakın döneme ait mimari yaklaşımların değerlendirilmesini gerekli kılması bakımından da tutarsızlıklara yol açması olası görünmektedir. Diğer yandan 1923-2003 tarihleri için bugün “çağdaş” sıfatını kullanmanın da kafa karıştırıcı olduğunu ve Türkiye dahil pek çok ülkede, modernizm dahil geçmiş üslupların artık ulusal mimarlık mirası kapsamında değerlendirildiğini belirtmek yerinde olur. Sunduğu sorunlara rağmen yine de bu tür yarı-popüler bir anket çalışmasının yararına inanarak, başarılar dilerim.

1. Musiki Muallim Mektebi / Devlet Konservatuarı / Mamak Belediye Binası, Ankara, E. Egli, 1928.

Osman Hamdi Tanpınar’ın “Beş Şehir”inin “Ankara”sına göre, bu yapı ile bugün cephesi tamamen değiştirilmiş olan eski SSCB Elçiliği, “yeni” ya da modern mimarlığın Ankara’daki ilk örnekleridir.

2. II. Vakıf Apartmanı, Ankara, Mimar A. K. Bey, 1930.

II. Ulusal Mimarlık üslubunun geniş saçakları gibi bir takım geleneksel kökenli mimarı elemanlar barındırmakla birlikte, temelde modern mimarlık ilkelerine uygun ve geleneksel dışı bir iç mekan düzenlemesi ile cephe karakteri sunan bu yapı, Ankara’daki ilk modern apartman yapısı olması bakımından da önem taşımaktadır.

3. Tekel Likör Fabrikası, Mecidiyeköy–İstanbul, R. Mallet-Stevens, 1930’lar.

Robert Mallet-Stevens’ın Türkiye’deki tek yapısı olan bu fabrika, ülkemizdeki en önemli endüstriyel modern mimarlık örneklerindendir.

4. Ragıp Devres Villası, Bebek–İstanbul, E. Egli, 1932.

Dış kütlesi iyi korunmuş olan bu yapı, Türkiye modern mimarlığının en önemli müstakil konut örneklerinden biridir.

5. Ankara Sergievi (Opera), Ş. Balmumcu (P. Bonatz), Ankara, 1934.

Bugüne ne yazık ki orjinal haliyle ulaşmamış olan, fakat projeler ve fotoğraflar aracılığıyla özgün tasarımı halen bilinen bu yapı, Türkiye modern mimarlığının en önemli örneklerinden birini oluşturmaktadır.

6. Üçler Apartmanı (Fescizade İ. Galip Bey Apartmanı’na Ek), Ayaspaşa–İstanbul, S. Arkan, 1935.

Günümüze dek özgün iç mekan düzeni tamamen, dış cephesi ise kısmen değişmiş olan bu yapı, Türkiye modern mimarlığının en önemli apartman ya da çok katlı lüks konut örneklerinden biridir.

7. İstanbul Üniversitesi Observatoryumu, Beyazıt–İstanbul, A.H. Holtay, 1934-36.

Kendine özgü işlevi ve modern mimarlık diline uygun tasarımı ile bu yapı, günümüze fazla değişmeden ulaşmış önemli örneklerden başka birini oluşturmaktadır.

8. Cumhurbaşkanlığı Florya Deniz Köşkü (Florya Atatürk Köşkü), İstanbul, S. Arkan, 1936.

Bugün müze olarak ziyarete açık bulunan ve kısmen özgün mobilyaları ile birlikte korunmuş olan, Atatürk’ün modern Türkiye Cumhuriyeti’nin ilkeleri ile bağdaştığını düşündüğü modern üslupta ve kişisel görüşleri doğrultusunda Seyfi Arkan’a tasarlattırılarak inşa edilmiş olan bu yapı, benzersiz konumu ve kendine özgü mekansal düzenleme ve çözümlemeleri ile Türkiye modern mimarlığının önemli örneklerinden birisidir.

9. Kozlu Kömür-İş İşçi Evleri Sitesi, Zonguldak, S. Arkan, 1935-36.

Kısmen yok olmuş ve özgün dış tasarımları büyük ölçüde değiştirilmiş olmakla birlikte bu yapılar grubu, Türkiye modern mimarlığının belli bir sosyal sınıf için tasarlanmış Siedlung niteliği taşıyan en önemli örneklerinden birini oluşturmaktadır.

10. İller (Belediyeler) Bankası, Ankara, S. Arkan, 1937.

Modern mimarlık diline uygun fakat kendine özgü farklı karakter taşıyan kütle ve cephe düzenleri ile öne çıkan bu yapı, ne yazık ki bugüne dek korunamamış olan ve yalnızca eski fotoğraflarından bilinen özgün iç mekan ve mobilya tasarımları ile birlikte Türkiye modern mimarlığının önemli örneklerinden biridir.

11. İnhisarlar Umum Müdürlüğü (TC Başbakanlık Merkez Binası), Ankara, S.H. Eldem, 1934-37.

Uluslararası bir proje yarışması sonucu elde edilen bu tasarım, gerek kütlesel nitelikleri gerek iç mekan düzenlemesi ile Türkiye modern mimarlığının önemli örneklerinden biridir.

12. Cebeci Ortaokulu (Cebeci İlköğretim Okulu), Ankara, B. Taut ve F. Hillinger, 1938.

Modern mimarlık diline uygun karakteri ve güneş kırıcıları gibi kendine özgü özel tasarlanmış elemanları ile birlikte ele alındığında bu yapı, Türkiye modern mimarlığının önemli eğitim yapısı örneklerinden biridir.

13. Çubuk Baraj Gazinosu, Ankara, T. Leveau ve Nafia Vekaleti Proje Bürosu, 1938.

Özgün mekan ve cephe tasarımı bugün büyük ölçüde değişmiş olmakla birlikte, farklı işlevi, konumu ve sosyal hayata getirdiği yeni bakış açısı nedeniyle bu yapı, Türkiye modern mimarlığının başka bir önemli örneğini oluşturmaktadır.

14. Kadıköy Halkevi (Kadıköy Kültür ve Sanat Merkezi), İstanbul, R. Güney, 1939.

Bugün iç mekan ve cephe düzenleri kısmen değişmiş olmakla birlikte, Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nin ilkelerini sembolize eden özgün işlevi ve modern mimarlık diline uygun tasarımı ile bu yapı, Türkiye modern mimarlığının önemli örneklerinden birini oluşturmaktadır.

15. Anıtkabir, Ankara, E. Onat ve O. Arda, 1953.

Uluslararası bir yarışma sonucu elde edilmiş projesi ve ulusal simgesel niteliği bakımından önem taşıyan bu yapı, Modern ve seçmeci farklı mimari yaklaşımları başarılı bir biçimde bir araya getirmektedir.

16. Büyükada Anadolu Kulübü, İstanbul, T. Cansever ve A. Hancı, 1959.

Bu yapı, tasarım ve uygulama tarihi bakımından Türkiye’deki geç ya da savaş sonrası modernizminin en önemli örneklerinden biridir.

17. Ataköy I. ve II. Kısım Yerleşimleri, İstanbul, Türkiye Emlak Kredi Bankası Proje Ofisi, 1957-1964.

Toplu olarak tasarlanmış ve uygulanmış olması ve modern iç mekan, cephe ve çevre düzenlerini yansıtan bu yapılar kompleksi, Türkiye’deki geç dönem Modern konut yerleşimlerinin en iyi korunmuş örneklerinden biridir.

18. Sosyal Sigortalar Kurumu İstanbul Bölge Müdürlüğü, S.H. Eldem, 1964.

Yerel ve seçmeci ulusal mimari nitelikler gösteren bu yapı, bulunduğu konuma uyumlu tasarımı ve özgün karakteri ile Türkiye mimarlığının önemli yapılarından biridir.

19. Türk Tarih Kurumu, Ankara, T. Cansever ve E. Yener, 1967.

Yerel ve tarihi mimari niteliklerin özgün bir kompozisyonunu işlevsel ve biçimsel bir yorum çerçevesinde başarılı bir biçimde sunan bu yapı, Türkiye mimarlık tarihinin önemli yapı taşlarından biridir.

20. Türkiye İş Bankası Genel Müdürlüğü (Bankacılık Yüksek Denetleme Kurulu), Ankara, A. Böke ve Y. Sargın, 1977.

Kurum proje bürosunda görevli mimarlar tarafından tasarlanan, özgün bir biçim ve mimari karakter sunarak dönem mimarlığına farklı bir yorum getiren bu yapı, Türkiye mimarlık tarihinin yakın döneminde içerisinde önemli bir yere sahiptir.

21. Türkiye Büyük Millet Meclisi Camii, Ankara, B. ve C. Çinici, 1983.

Yerel ve geleneksel olmayan bir mimari dille, geleneksel bir işlevi yorumlayarak yeniden değerlendiren bu yapı, kendine özgü mimari karakteri, sunduğu yaratıcı çözümler ve kitlesel bütünlüğü ile Türkiye mimarlık tarihinin yakın döneminde içerisinde önemli bir yere sahiptir.

Bu icerik 2669 defa görüntülenmiştir.