Doğru cevap vermesi imkansız bir soru ile karşı karşıyayız. Tarih içinden 20 eser seçmek, bazı binaları “önde gelen” sıfatı ile ödüllendirirken diğerlerini bu listeden dışlamak, kanon oluşturmaya bu kadar eleştirel yaklaştığımız bir dönemde 20 binayı kanonlaştırmak... Bu aslında eleştirmen, tarih yazarı ya da mimar olarak hepimizin kaçınılmaz olarak sık sık suç ortağı olduğu bir eylem olsa da, tercihlerimizi açıkça kurumsallaştırmak beraberinde birçok tereddütü getirmeli.

Kanon sorusu nispeten kolay aşılacak bir tereddüt. Türkiye’den 20 “önde gelen” bina seçmek, Avrupa-ABD merkezli oluşmuş kanonu coğrafi açıdan genişletme isteğini taşıyor. Yayın Komitesi’nin de belirttiği gibi amaç, Docomomo ve UIA gibi uluslararası kurumların dikkatini, Türkiye’nin çağdaş mimarlık ürünlerine çekmek. Ben bunu, varolan listeleri genişletmek, Batı-merkezli hiyerarşileri kırmak ve kanonu sorgulamak olarak algılamak istiyor; kendi listemi 20 sayısını genişletmek için atılması gereken bir adım olarak görmeyi tercih ediyorum. Bana göre daha geçerli olan tereddüt ise, tarihsel bir perspektif edinilmeden yapılmaya zorlanılan seçimler. Böyle bir listenin, bugün “doğru” bildiğim(iz) estetik kriterlere göre geçmişi değerlendirerek yapılmaması gerektiği açık. Ayrıca, benim için aynı derecede geçerli olan diğer bir sorun, son yıllarda yapılmış binalara tarihsel bir mesafeden bakamadan, onların “başarısını” kurumsallaştıracak seçimler yapmak. Günümüz mimarlığına yöneltilecek teorik ve eleştirel tartışmaları ne kadar elzem buluyorsam, kendi yaşadığımız dönemden birkaç sayılı binayı “önde gelen” sıfatı ile dondurmayı da o kadar sakıncalı buluyorum. İşte bu yüzden, listemi 1923-2003 arası değil, 1923-1980 dönemi ile sınırlandırmaya karar verdim. Mimari kırılma noktaları her zaman politik kırılma noktaları ile birebir örtüşmez, ancak madem ki başlangıç noktası olarak 1923 seçilmiş, bugünü az çok belirleyen kırılma noktasını da 1980 olarak belirlemek tutarlı olacaktır.

Seçimlerimi açıklayan ana kriter olarak belirlediğim tarihsel perspektif içinden bakma kavramını biraz daha açacak olursam, benim için 1923-1980 arasında yaşanmış olan ana mimarlık dalgalanmalarını mümkün olduğunca atlamadan yansıtan bir liste oluşturmak önemli oldu. Yine listenin bütünü söz konusu olduğunda diğer bir kriterim, mümkün olduğunca farklı yapı türlerini yansıtan bir seçki oluşturmak; önemli kurumsal ve ticari yapıları anmak kadar, toplu ve (çok az sayıda da olsa) özel konuta da yer vermek oldu. Buna göre, seçeceğim binalarda aşağıdaki kriterlerden bir ya da birkaç tanesini aradım: Zamanında görülen mimarlık akımlarına ve fikirlerine öncülük etmiş ve/ya bir dönem için kendinden sonraki binalara ilham vermiş olması; kendinden öncekilerden ayrışarak bir dönüm noktası yaratmış olması; bir döneme damga vurmuş fikirlerin mimari olarak somutlaşmasına katkıda bulunmuş en yaratıcı binalardan biri (ya da ilki) olması; bulunduğu yapı türünde daha önce Türkiye’de (ya da dünyada) etkin olarak uygulanmamış yaratıcı bir çözüm getirmesi; yapı teknolojisi ve/ya malzemesi açısından Türkiye için öncü bir adım atmış olması; bulunduğu arazinin fiziksel koşullarına etkin ve zamanına göre orjinal bir çözümle yaklaşması; mimar(lar)ının gerek diğer yapıları gerekse fikir, eğitim ve/ya örgütlenme düzeyinde aldığı roller ile Türkiye mimarlık ortamını etkilemiş olması (mimar(lar)ının katkılarının sadece listeye giren bina ile olmaması).

1945 öncesi dönemde bir çok Türk mimarının yaptığı apartmanlar ve müstakil konutlar ne yazık ki bugün ya yıkılmış ya da tanınmaz hale gelmiş durumda. Bu dönemde hemen tüm kurumsal yapıları yabancı mimarların tasarladığı, Türk mimarların ise enerjilerini bu yapı türüne yönlendirdikleri göz önüne alınırsa, bu kuşağın eserlerine artık sadece fotoğraflar ve çizimler vasıtasıyla kitaplardan ulaşabiliyoruz, ne yazık ki. Ayrıca, aşağıdaki listeye Bruno Taut’un Ortaköy Evi, Seyfi Arkan’ın Üçler Apartmanı ya da Salih Bozok Yalısı, (alfebetik sırayla) Muhteşem Giray, Utarit İzgi, Asım Mutlu, Yılmaz Sanlı ya da Şevki Vanlı’nın 1960’larda yaptıkları villalardan biri gibi, daha fazla özel konut ekleyebilmek çok isterdim. Gelecek bir dönemde, 1980 sonrasını da içeren bir liste oluşturulmak istenirse eğer, bu listeye yukarıdaki isimlere ek olarak (alfabetik sırayla) Emre Arolat, Gökhan Avcıoğlu, Tuncay Çavdar, Can Çinici, Arda İnceoğlu, Mehmet Kütükçüoğlu, Şevki Pekin, Nevzat Sayın, Han Tümertekin gibi mimarların da binalarının dahil edileceğini; seçimlerin İstanbul-Ankara eksenini kıran listeler çıkaracağını sanıyorum.

Son olarak, tarih, içinde her zaman memnun olmayı bekleyeceğimiz bir anlatı olmamalı. Nasıl tarihe eleştirel bakmak, övüneceğimiz kadar şüpheleneceğimiz olguları ile de tarihle yüzleşmek durumundaysak, bu tarihe tanıklık eden 20 seçilmiş binaya da öyle yaklaşmalıyız.

1923-1980 Arasında Tasarlanmış 20 Bina (Kronolojik sırayla):

• İkinci Vakıf Apartmanı, Mimar Kemalettin, Ankara (1928)

• Bakanlıklar Yapı Grubu, C. Holzmeister, Ankara (1928-1935)

• İsmet Paşa Kız Enstütüsü, E. Egli, Ankara (1930-1934)

• Orjinal Haline Döndürülmüş Sergievi, Ş. Balmumcu, Ankara (1933-34)

(Biliyorum çok ütopik bir seçim, ama sordunuz bir kere)

• Hariciye Köşkü, S. Arkan, Ankara (1933-34)

• Sümerbank, M. Elsaesser, Ankara (1934)

• Birinci Ankara Stadyumu, P. Vietti - Violi (1935-36)

• Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, B. Taut, Ankara (1936/7-38)

• Tren İstasyonu, Ş. Akalın, Ankara (1937).

• Saraçoğlu Mahallesi, P. Bonatz, Ankara (1944-1946)

• Hilton Oteli, SOM (S.H. Eldem ile), İstanbul (1952-55)

• (1. ve) 4. Levent Toplu Konutları, Kemal Ahmet Aru (ve Rebii Gorbon), İstanbul (1947-51, 1956)

• Anadolu Kulübü, T. Cansever ve A. Hancı, İstanbul (1959)

• Manifaturacılar Çarşısı, D. Tekeli, S. Sisa ve M. Hepgüler, İstanbul (1959)

• Hukukçular Sitesi, H. Baysal ve M. Birsel, İstanbul (1960-61)

• ODTÜ Mimarlık Fakültesi, B. ve A. Çinici, Ankara (1962-63)

• Zeyrek Sosyal Sigortalar Binası, S.H. Eldem, İstanbul (1963-70)

• Opera ve Kültür Merkezi, H. Tabanlıoğlu, İstanbul (1966)

• Sirer Yalısı, S.H. Eldem, İstanbul (1966-67)

• Türk Dil Kurumu, C. Bektaş, Ankara (1972-78)