425
MAYIS-HAZİRAN 2022
 
MİMARLIK'tan

MİMARLIK DÜNYASINDAN

DOSYA: 2022 ULUSAL MİMARLIK ÖDÜLLERİ

YAYINLAR



KÜNYE
TEMA[S]

Wodiczko’nun Evsizler Aracı

Ece Buldan, Arş. Gör., Yaşar Üniversitesi Mimarlık Bölümü; Doktora Öğrencisi, İYTE Mimarlık Programı

 

Krzysztof Wodiczko tarafından kamusal mekân kullanımının bir eleştirisi olarak tasarlanan “Evsizler Aracı” 1988-89 yıllarında New York ve Philadelphia’da sergilendi.[1] Tasarımda sanatçının temel amaçlarından birisi 1980’lerde Amerika’da uygun bütçeli konut bulunamaması ve buna bağlı olarak birçok insanın evsiz kalması durumunu görünür kılmaktı.[2]

Dahası, barınma ihtiyacını karşılayamayan insanların kamusal mekânlarda ne kadar söz sahibi olabildiğini ve bu minvalde kamusal alan tanımlamasının toplumun hangi kısmına hizmet ettiğini sorgulatmayı da amaçlıyordu. Projenin topluma temas ettiği noktalardan en önemlisi sergileme yöntemi. Araç ilk olarak New York ve Philadelphia sokaklarında, kamusal mekânlarda sergileniyor. Evsizler Aracı’nın eleştirel bir bakış açısıyla sergilenmesi, görünmeyeni görünür kılmasının ve farkındalık yaratmasının yanı sıra soylulaştırma kapsamında evlerinden çıkarılmak istenen insanların sembolik değeri haline de geliyor. Nail Smith bu projeyi bağlam olarak kullanırken bir araçla başlayan ölçeğin, sembolik anlam kazanmasıyla parklara, meydanlara, hatta bulunduğu bölgenin tamamına yayılarak nicelik anlamını nasıl kaybettiğini ifade ediyor.[3]

Tasarımcının kendisi de aracı kente yapılan sembolik, psikopolitik ve ekonomik bir operasyon olarak tanımlıyor. O dönem 70.000 ila 100.000 kadar insanın yoksulluk nedeniyle barınma ihtiyaçlarını karşılayamaması, bu operasyonun yayılması ve desteklenmesi konusunda oldukça etkili olmuş. Soyut olarak devam eden barınma hakkı mücadelesinin somut göstergesi olarak Evsizler Aracı bir direniş mekânına dönüşmüş. Evsizler Aracı’nın eleştirel boyutu kadar tasarım detayları da çok çarpıcı. İç içe geçen üç yarım silindirden oluşan araç, katlandığında dört tekerleğiyle beraber alışveriş için kullanılan bir el arabası izlenimi bırakıyor. Açıldığında uyuma mekânına dönüşen silindirik kapalı alanın altında bulunan tel kafes ise kullanıcının eşyalarını koyabileceği ya da toplanan teneke kutuların biriktirilebileceği bir alana dönüşüyor. Ayrıca metalden yapılmış ve konik olarak görünen burun kısmı, açıldığında yıkama bölümüne dönüşüyor. Böylelikle araç, kullanıcının barınma ihtiyacının asgari düzeyde çözülmesine olanak tanıyor. Wodiczko bu araca ihtiyacı olan insanlarla çok uzun zaman geçirerek tasarımını ihtiyaç önceliklerine göre şekillendirmiş. Örneğin tasarım başlangıç aşamalarında evsiz insanların güvenlik sorununu çözmek amacıyla kamp çadırı benzeri bir biçime sahipken, toplanan teneke kutuların da taşınabilmesi için alışveriş arabasına benzer bir form alarak son varyasyonuna ulaşıyor.[4]

Bu noktada Wodiczko eleştirinin ötesine geçerek kullanıcısını merkeze almış, onun ihtiyaçlarına çözüm getirmeye çalışmış, denebilir. Krzysztof Wodiczko’nun Evsizler Aracı hem bir direniş hem de bu direnişin yaşam mekânı olarak görülmeli: kamusal açık alanda özel bir mekân yaratırken görülmeyeni görünür kılan, toplumsal bir eleştiri.[5]

NOTLAR

[1] Sural, Agnieszka, 2016, “Homeless Vehicle - Krzysztof Wodiczko”, https://culture.pl/en/work/homeless-vehicle-krzysztof-wodiczko [Erişim: 4 Nisan 2022].

[2] Instrumentations”, https://www.krzysztofwodiczko.com/instrumentation#/homeless-vehicle-project/ [Erişim: 4 Nisan 2022].

[3] Smith, Neil, 1993, “Homeless/Global: Scaling Places”, Mapping the Futures: Local Cultures, Global Change, (ed.) Jon Bird, Barry Curtis, Tim Putnam, George Robertson, Lisa Tickner, Routledge, New York ve Londra, ss.87-120.

[4] “The Homeless Vehicle”, https://hiddenarchitecture.net/the-homeless-vehicle [Erişim: 4 Nisan 2022].

[5] Barınma problemi üzerine tasarım yoluyla geliştirilen bu eleştiriyi Türkiye koşullarında tartışmak için Yoksulun Evi oldukça yerinde bir bağlam sunuyor. Wodiczko’nun görünmezi görünür kılma kaygısı ile Ocak’ın sosyal, kültürel ve fiziksel uzaklığın silikleştirdiği yaşam birimlerine değinme çabası son derece paralel: Ocak, Ersan, 2002, “Yoksulun Evi”, Yoksulluk Hâlleri: Türkiye’de Kent Yoksulluğunun Toplumsal Görünümleri, İletişim Yayınları, İstanbul, ss.89-115.

Bu icerik 912 defa görüntülenmiştir.