İkincisine 1996 yılında İstanbul’da evsahipliği yaptığımız Birleşmiş Milletler Habitat toplantılarının üçüncüsü 2016’da gerçekleşecek. Birleşmiş Milletler’in kendi içinde ve dünyanın pek çok ülkesinde hazırlıklar başladı ve yoğunlaşarak sürüyor. Bizde henüz ne kamuoyuna ne de Mimarlar Odası gibi “ilgili kesim”lere duyurulmuş herhangi bir girişim, çalışma veya örgütlenme yok.

Birleşmiş Milletler’in bu tür temalı konferanslarının ana amacı, kuruluşun on yıllık dönemlerini kapsayan “kalkınma gündemleri”nin oluşturulmasına katkı sağlamak. Konferansların genel olarak bildirge, ana metin ve eylem planı şeklindeki sonuç belgeleri ise üye ülkeler açısından “yaptırımı olmayan taahhütler” oluyor. Her konferansı izleyen beş ve onuncu yıllarda genellikle bu ilk yol haritalarında köklü değişiklik yapılmıyor ama ek taahhütlere imzalar atılabiliyor. Yirminci yıllara denk gelen değerlendirmeler ise daha çok yol haritalarının yenilenmesi, güncellenmesi, gelişen koşullara göre yeni hedef ve önceliklerin belirlenmesi ile sonuçlanıyor.

Alışılmış temalı konferans ve zirvelere, yeni bin yıla girerken farklı bir yenisi eklendi. Birleşmiş Milletler 2000 yılındaki toplantısını “Milenyum Genel Kurulu” ilan etti ve bu bağlamda ülkelerden en üst düzeyde katılımla “21. Yüzyılda Birleşmiş Milletlerin Rolü” başlıklı bir “Milenyum Zirvesi” de yapıldı. Sonunda Birleşmiş Milletler Milenyum Deklarasyonu yayımlandı ve daha önceki yol haritalarının geniş kapsamlarının aksine, 2015 yılına kadar ulaşılması istenen sadece 8 milenyum kalkınma hedefi tanımlandı. 2012’de toplanan bir “yirminci yıl değerlendirmesi” olan RIO+20’den, önceki çevre konferansının sonuçlarını ileriye taşıyan “İstediğimiz Gelecek” belgesi çıktı. Yaklaşık elli sayfalık bu “çağrı metni”, milenyum kalkınma hedefleri sonrası için de, hâlen üzerinde çalışılan, bir dizi öneri içeriyordu. HABITAT III, Birleşmiş Milletler’in “2015 sonrasının gündemi” olarak tanımlanan bu “sürdürülebilirlik” odaklı kalkınma hedeflerinin belirlenmesi kapsamı içinde hazırlanıp gerçekleştirilecek. Bu hedeflerin BM Genel Kurulu’nda kabul edilmesinin ardından yapılacak ilk zirve olmasının önemi ise sıkça vurgulanıyor. Resmi adı “Birleşmiş Milletler Konut ve Sürdürülebilir Kentsel Gelişme Konferansı” (United Nations Conference on Housing and Sustainable Urban Development) olan HABITAT III hazırlık süreci 2011’de başladı. Birleşmiş Milletler’in konut ve kent konularından sorumlu programı UN-HABITAT’ın Yönetim Konseyi o yıl yapılan toplantısında, İstanbul Kent Zirvesi’nin yirminci yılında yeni bir Habitat Konferansı yapılması önerisinin BM Genel Kurulu’na iletilmesini kararlaştırıldı. Genel kurul aynı yıl bu öneriyi benimsedi ve art arda her yıl aldığı kararlarla hazırlıkları yönlendiriyor. Üye ülkelerin, BM sisteminin ve bölgesel örgütlerin bu süreci en geniş katılımla ve kadın / erkek dengesini gözeterek yürütmeleri istendi. UN-HABITAT’ın başındaki Joan Clos, konferansın genel direktörü olarak atandı. Tüm üye ülkelerin katılımına açık bir hazırlık komitesi kurulmasına ve konferansa kadar üç kez toplanmasına karar verildi. Ayrıca her ülkede Ulusal Habitat Komiteleri’nin kurulması veya var olanların güçlendirilmesi, ulusal forumlar düzenlenmesi, konferansın sonuç belgelerine katkıda bulunmak üzere ulusal raporların hazırlanması istenirken bunlara ilişkin ayrıntılı rehberler de hazırlanıp ülkelere iletildi. İletilen bu rehbere göre, ulusal raporlar 6 ana başlık altında 30 konuyu ve 12 göstergeyi kapsayacak.

Konferansın ilk hazırlık toplantısı 2014 Eylül ayında New York’da yapıldı. Ulusal Habitat Komiteleri’nin Haziran 2013’e kadar kurulmuş olması ve somut veri ağırlıklı olması istenen ulusal raporların bu toplantıdan önce UN-HABITAT’a iletilmesi isteniyordu ama verilen döküme göre 190 ülkenin çoğu henüz ev ödevlerini yapmamıştı ve Türkiye de, aralarında İngiltere, Hollanda, Danimarka gibi bazı gelişmiş Batı ülkeleri olsa da, çoğunluğunu Doğu Avrupa, Afrika ülkeleri ve ufak ada devletlerinin oluşturduğu bu grubun içindeydi. Şimdi hedef 2015 Nisan’ında Nairobi’de yapılacak olan ikinci toplantı.

HABITAT III’e evsahipliği yapmak isteyen ilk ülke Türkiye oldu. Bu evsahiplikleri gerek iş gerek mali yükü ağır organizasyonlar olduğundan, genellikle bir yarışma sözkonusu olmaz ve davetler BM Genel Kurulu’nda “şükranla” karşılanır. Gezi olayları sonrası günlük basında bu önerinin geri çekildiği haberleri yer aldı. İkinci davet ise Kolombiya’dan geldi. Konferansın hangi kentte yapılacağı ve kesin tarihleri bu yılsonunda netleşecek.

2016 Birleşmiş Milletler Konut ve Sürdürülebilir Kentsel Gelişme Konferansı’nda, ülkelerin 1996 Habitat’ından bu yana, o zirvenin sonucunda Türkiye dâhil tüm ülkelerin kabul ettiği İstanbul Deklerasyonu ve Habitat gündemi bağlamında neler yaptıkları, neleri başarıp neleri başaramadıkları konusunda, bir anlamda “hesap vermeleri” de bekleniyor...

Derleyen: Aydan Erim