Eğer geniş bir perspektiften bakılacak olursa Uluslararası Mimarlar Birliği’nin üç yılda bir gerçekleştirdiği dünya çapındaki toplantılar dünya mimarlığı üzerine değerli ve ders alınması gereken nitelikli eleştirilerdir. Her mimar kuşağının bildiğini varsayarız ama sürekli yeni kuşakların olgunlaştığını gözönünde bulundurarak bu kuruluş hakkında anonim kaynaklardan derlediğim kısa bir özet vermekte yarar görüyorum.

ULUSLARARASI MİMARLAR BİRLİĞİ (UIA) HAKKINDA

Uluslararası Mimarlar Birliği (UIA) milliyet, ırk, din veya mimari doktrinlerin farklarını dikkate almadan dünyanın her yanından mimarları birleştirmek ve ulusal meslek örgütlerinin federasyonunu oluşturmak amacı ile 28 Haziran 1948 tarihinde Lozan'da (İsviçre) kurulmuştur. Başlangıcında UIA, 27 ülkenin delegelerinden oluşmaktaydı. Bugün yaklaşık 100 ülkeden bir milyonun üstünde dünya mimarını temsil etmekte ve önde gelen profesyonel meslek örgütlerini içermektedir. UIA, böylece başarılı bir sivil toplum örgütü ve mimarların rakipsiz bir profesyonel ağı haline gelmiştir.

MİSYON VE AMAÇLARI

UIA'nın misyonu, mimarlar arasında dostluk üzerine kurulmuş bağlar ile karşılıklı anlayış ve saygıyı yaratmak, deneyimlerini paylaşmak, bilgilerini genişletmek ve böylece insanoğlunun yaşam şartlarını ve çevresini iyileştirme yolunda daha iyiyi gerçekleştirmelerine olanak vermektir. UIA'nın ana amaçları şunlardır: Dünya mimarlarını demokratik bir platformda birleştirmek; Mimarları uluslararası ve hükümetler düzeyinde temsil etmek; Mimarların yaratıcı, teknik ve kültürel becerileri ile topluma verdikleri hizmetlerin tanıtımına katkıda bulunmak; Mimarların haklarını ve konumunu her ülkede savunmak; Mimari tasarımda yeni teknolojileri desteklemek ve yeni fikirler ile kavramları cesaretlendirmek; Yapılı çevrenin sürdürülebilir gelişmesine katkıda bulunmak; Mimarları, mimarlık öğrencileri ve mimarlık eğitmenlerinin arasındaki iletişimi kolaylaştırmak.

DURBAN-2014

25.si 3-7 Ağustos 2014 tarihleri arasında Durban, Güney Afrika’da gerçekleşen UIA 2014 buluşmasının ana teması “Architecture OTHERWHERE” idi. Amaç, mimarlığın çoğul dilini sergileme ve DİĞER ‘bilme’ ve ‘yapma’ biçimlerini açığa çıkarma yoluyla mimarlığın salt mekânsal-biçimsel bir varoluş olmanın ötesinde siyasal, ideolojik, ekonomik ve kuramsal bir yapı olduğunu, bu nedenle düşünce ve politikaları etkileme potansiyeline sahip olduğunu vurgulamaktı. Mühendislik ve mekanizasyonun egemenliğinde sürmüş bir çağın ardından dünya mimarlığına niteliksel ve insan merkezli bir bakışın önemli ve zorunlu olduğu açıktı. Bu bağlamda ülkemizin Mimarlar Odası Genel Merkezi’nin incelikli bir kokteyl ile açtığı ve Gezi Olaylarını amaç, kapsam ve etkinlikleriyle, ileri teknolojiler aracılığıyla sunduğu sergi UIA-2014’ün en çok ilgi gören sergisi oldu. Sergide dostum Alain Uytterbrouck (Kongo’dan) ile Noam Chomsky’nin “Occupy / İşgal Et” kitabını tartıştık. Bu kitap Amerika'da 2010 ve 2011 yıllarında patlak veren “İşgal Et” hareketinin temel özelliklerini ve bu hareketin dünyanın başka ülkelerindeki isyanlarla ortak bağlarını anlatmaktadır. Bu kitabın Türkçe çevirisinde Chomsky'nin Gezi Direnişine verdiği destek mesajı da yer almaktadır.

Kongrenin mimari tasarım etkinliği açılımındaki ana teması mimarlığın “yer” olgusunda “belirtik” veya “muğlak” olması üzerineydi. Mimarlık edebiyatı ve uygulamalarını izleyenler pekala bilecektir ki bugün dünyada iki önemli trend var: birincisi “her mimari her yerde yapılabilir” savında olan ve çoklukla en ileri teknolojileri savunan trend, ikincisi ise benim de desteklediğim “mimari yerin farkında olmalıdır” diyen trend. İşte bu noktada “OTHERWHERE”in (DİĞER yerlerin) ne olduğu ve nasıl olduğu önem kazanır. Ancak DİĞER yerlerin de dünyaya entegre olma ve DİĞER disiplinlerle işbirliği içinde olma arzusu asla gözardı edilmemelidir. Kongre tam da bu paradoksu merkeze alıyordu…

Film yapımcılarından dünyanın en ünlü mimarlarına kadar birçok kişinin davetli konuşmacı olduğu kongrede Afrika’nın geleceği konusunda kaygılar taşıyan çok sayıda Afrikalı entelektüel de vardı. Yeni “değerlerin” belirlenmesi en baskın istekti. Bu bağlamda “kalıcılık”, “ekoloji” ve “değerler” üçgeni nerdeyse kongrenin kutsal trilojisiydi. “Kalıcılık-dirayet” kavramı yoksulluğun yatıştırılması ve mekânsal ekonomi gibi 1914 ve 1930’lar arasının en etkili kavramlarını ima ediyordu. Artık küreselleşen dünyada neredeyse geçmişe gömülmüş “herkesin yararı” kavramını özellikle kentsel planlamada ısrarla işliyordu. Benim kendimi iyi hissetmeme ve dünyada yalnız olmadığımı duyumsamama çok yararı oldu. Bu konudaki atölye çalışmalarını ilgiyle izledim. Ayrımcı ve bütünleyici kent imar planları üzerine birkaç söz söyleme olanağı da buldum. “Ekoloji” kavramı zaman, evrim ve RIO+20 kapsamında tartışıldı.

Ekoloji alt teması özetle, yapılı çevre tasarımında mimarın rolünü uzun erimli bir bakış olarak kavrama, geniş, karmaşık ilişkiler ve sistemik bir ağ içinde yorumlama eğilimi içinde bir alt başlıktı. Daha çok Afrika’nın yerel şartları dolayısıyla önplana çıkarıldığı ifade edilse de tüm dünyayı ilgilendirmesi gerektiği apaçıktı. Değerlere gelince, bu alt başlık mimarlık uygulamalarını ve eğitimini gündeme taşımaktaydı. Gezegenimizle kurulması gerekli yeni ilişkilerin mimarlık uygulama ve eğitimine bir değerler sistemi olarak girmesi, çoğulcu anlayışlarla insana saygının artırılması, ülkeye giren yatırımların yerel halk ile kullanıcının çıkar ve yararları doğrultusunda olmasının denetlenmesi ve sağlanması gibi bizim son elli yıldır gözardı ettiğimiz pek çok önemli değerin yeniden anımsanması hedefleniyordu. Ayrıca halkın bilinçlendirilmesi ve bu doğrultuda eğitim için uygun yöntem ve teknikler geliştirilmesi isteniyordu.

Yani, UIA 2014 sanki benim 40 yıldır söylediklerimi ve vurguladıklarımı kongre ana fikri olarak işlemekteydi. İstiyordu ki diğer ülkelerin katılımcıları onlara bu konularda yol gösterici olabilsin. Ama en önemli davetli konuşmacı Toyo Ito bile onlara ve bana yeterince yardımcı olamadı. 2011’de Tokyo’da konuşan Tadao Ando sosyal bilinci yüksek bir mimardı. Neredeyse üç yıl sonranın kongresini öngören bir konuşma yapmıştı. Toyo Ito, hakkında yazılanların aksine, sadece çalışmalarını yeniden tanıtan bir konuşma yaptı ve kongre alt temalarına ilişkin hiçbir şey söylemeden ve soru almadan sahneden çekildi.

Kongre konusu o denli halk ve insanlık yararınaydı ki amacına ulaşmasını ancak umut edebilirim. Ben son UIA toplantılarına sadece bir mimar ve akademik olarak gitmiyorum. Dünya Mimarlık Eleştirmenleri Komite (CICA) üyesiyim. Tokyo ve ardından Durban’da jüri üyesi olarak görevlendirilerek onurlandırıldım. Bu görevin yerine getirilmesi ve basın duyurusunun yapılması için oradaydım. Bundan da biraz söz edeyim.

CICA-2014

Dünya Mimarlık Eleştirmenleri Komitesi (Comité International des Critiques d´Architecture, CICA) 1978’de Mexico City’de kurulmuş olup her üç yılda bir UIA programı dâhilinde kongre ve seminerler düzenlemektedir. Mevcut başkan kraliyet madalyalı, emekli öğretim üyesi Prof. Joseph Rykwert (İngiltere) olup komitede François Chaslin (Fransa), Prof. Manuel Cuadra (Almanya), Jorge Glusberg (Arjantin), Louise Noelle Gras (Meksika), Prof. Suha Özkan (Türkiye) ve Jennifer Taylor (Avustralya) yer almaktadır. 2014 kitap, dergi, katalog ve makale yarışmasının uluslararası jürisi şu isimlerden oluşmuştur: Joseph Rykwert (İngiltere), Manuel Cuadra (Almanya), Şengül Öymen Gür (Türkiye), Louise Noelle Gras (Meksika), Jennifer Taylor (Avustralya).

YARIŞMA SONUÇLARI

Başvuru koşulları ve zamanlaması ilan edildikten sonra kitap, dergi, katalog ve makaleler jüri üyelerine dağıtıldı. Üyeler bağımsız değerlendirmelerini yaptılar. Sonuçlar kamuoyuna 04.08.2014 tarihinde CICA özel oturumunda konuşmalar bittikten sonra duyuruldu. İlk konuşmacı artık aramızdan ayrılan değerli eleştirmen, usta yazar Dennis Sharp’ın eşi Yasmin Sheriff idi. Özetle, İngiltere’de iş hayatından giderek elini çeken İngiliz kadın mimarlarından yakındı. Ben “Ev ve Ev Olmayan” konulu bir konuşma yaptım. Benden sonra Louise Noelle Gras Meksika’daki uygulama tarihine kısaca göz attı. Ve son olarak yeni üyemiz Tongji Üniversitesi’nden Li Xiangning Çin’deki kırsal mimari öğretilerine dayanan uygulamaları anlattı ve geleneksel aklın kullanımı konusunda ülkemizde hiç yer bulamamış örnekler gösterdi. İşte böylece “‘Architecture OTHERWHERE’ CICA oturumunda gerçekten amacına ulaştı” denebilir.

Sonuçlara gelince, uluslararası jüri oybirliği ile 2014 CICA Bruno Zevi Kitap Ödülü’nü Rowan Moore’un Why We Build (Picador)’a verdi.(1)

CICA 2014 Julius Posener Sergi Katalogları Ödülü’ne Wilfried Wang editörlüğündeki Culture: City (Akademie der Künste / Lars Müller Publishers) layık görüldü.(2)

CICA 2014 Pierre Vago Yayın Ödülü Juhani Pallasmaa’nın “In Praise of Vagueness” makalesinin (Space and Psyche,Center17) oldu.(3)

Jüri oy birliği ile CICA Jüri Özel Ödülünü hayat boyu süren başarılı çalışmaları ve Ministério da Educaçao e Saúde (Romano Guerra Editora) konulu kitabından dolayı merhum Roberto Segre’ya vermeyi uygun gördü.

NOTLAR

1. Mansiyon ödülleri ise şöyle belirlendi: Francisco González de Canales’in Experiments with Life Itself: Radical Domestic Architectures between 1937 and 1959 (Actar); Rahul Mehrotra’nın Architecture in India since 1990 (Pictor); Irénée Scalbert & 6a Architects’in Never Modern (Park Books).

2. Mansiyon ödülleri ise şöyle belirlendi: Frédéric Edelman editörlüğündeki Made by Chinese (Galerie Enrico Navarra); Sandra O'Connell editörlüğündeki Irish Architecture - The RIAI Annual Review (RIAI); Geoff Manaugh editörlüğündeki Landscape Futures (Actar).

3. Mansiyon ödülleri ise şöyle belirlendi: Thomas Daniell’ın "The Fugitive-Thomas Daniell on Toyo Ito" makalesi (AA Files, sayı:62); Shane O’Toole’un “Ronnie Tallon, 4 Squares” makalesi (Architecture Ireland, sayı:271).