368
KASIM-ARALIK 2012
 
MİMARLIK'tan

YAYINLAR



KÜNYE
CUMHURİYET DÖNEMİ MİMARLIĞI

Türkiye Turizminde Bir İlk Olarak Tusan M/Oteller Zinciri ve Çanakkale Tusan Motel

Gökçeçiçek Savaşır, Yrd. Doç. Dr., DEÜ Mimarlık Bölümü
Zeynep Tuna Ultav, Yrd. Doç. Dr., İzmir Ekonomi Üniversitesi, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü

Turizm sektörüne 50 yıldır hizmet eden TUSAN motel ve oteller zinciri, çoğunlukla yabancı turistlere yönelik bir kültür turizmi başlatmak üzere, Turizm Sanayi AŞ’nin turistik-antik kentler rotası üzerinde 1962 yılında inşa ederek hizmete soktuğu, aynı mimari dile sahip dört motel ve bir otel ile farklı bölgelerde kiraladığı beş m/otelden oluşuyor. 1960’lar modern mimarlığının Türkiye’deki örneklerinden olan TUSAN M/otelleri, güçlü mimari dili ve uluslararası üsluba referans veren imgesiyle, Cumhuriyet dönemi turizm yapıları arasında önemli ve özgün bir konuma oturuyor.

Turizm sektöründe uzun süre varlık göstererek önemli bir yer edinmiş olan TUSAN Motel ve Otelleri, Türkiye turizm tarihinde bir mihenk taşı olmanın yanı sıra, hizmet verdiği yapılarının nitelikli mimari dili ile de dikkat çekicidir. Çoğunlukla yabancı turistlere yönelik kültür turizmini başlatmak amacıyla 1960 yılında Y. Mühendis Enver Muradoğlu tarafından, turizmin bir sanayi kolu olduğunu (1) o dönemin Türkiye’sine kabul ettirmek için “turizm” ve “sanayi” kelimelerinin kısaltmasından oluşan çarpıcı bir isimle (2), TUSAN (Turizm Sanayi AŞ) adında bir firma kurulmuştur. Aynı tarihte Çanakkale, Bergama, Efes, Kuşadası, Pamukkale antik-turistik kentler rotasında hizmet vermesi planlanan beş m/otel inşaatı için uygun arsalar tespit edilip satın alınmış; Kapadokya yöresinde üç otel ve Manavgat’ta bir motel kiralanmıştır. (Resim 1) Mimari projelerin Y. Mimar Ertem Ertunga tarafından (3) hızlı biçimde üretilmesi ve inşaatların tamamlanması sonrasında m/otellerin büyük çoğunluğu 1962 yılında hizmet vermeye başlamıştır. (4)

Sosyal, kültürel, politik, ekonomik vb. anlamda çalkantılı bir dönem olan 1960’ların hemen başında açılan TUSAN M/oteller, Türkiye turizminde bir devir açmıştır. TUSAN’lar, “zincir tur”lara göre şekillendirilen dönemin tek “zincir turizm” işletmesidir. (Resim 2) (5) TUSAN’ın kurulduğu dönemin dinamiklerine bakıldığında, özellikle II. Dünya Savaşı sonrası oluşan yenidünya düzeninin ve 1950’lerde Batıyla işbirliğiyle benimsenen liberal ekonomi politikalarının (6) Türkiye’deki politikayı, ekonomiyi, sosyal yaşamı olduğu kadar mimariyi de etkilemiş (7) olduğu görülür. Türkiye’de ekonomi politikalarının geniş bir perspektifle tartışılmaya başlandığı 1960’lı yıllar, turizmin öneminin kavranmaya başlandığı ve bunun mimarlık alanında da karşılıklarının görülmeye başlandığı yılları ifade etmektedir.

Sahip oldukları güçlü mimari dil ve uluslararası üsluba referans veren imgeleriyle, TUSAN M/oteller 1960’ların Türk modern mimarlığının kayda değer yapılarındandır. Bir taraftan konaklama yapıları tipolojisinin karakteristik imgelerini taşımakta olan bu yapılar, öte yandan tasarım ve yapım tarihleri itibariyle dönemin izlerini güçlü bir şekilde temsil etmektedirler. (8) Türkiye’de o dönemin mimari anlayışını, Mete Tapan şöyle özetlemiştir: “Batı’yla kurulan yakın bağlar, yeni inşaat yöntemlerinin kullanımını gündeme getirmiştir. Üslup ve biçime ilişkin uluslararası kavramlar daha etkili hale gelmiştir… Uluslararası Üslup’un fikirleri yakından izlenmektedir. Plan ve biçim çözümleri prizma üzerine kuruludur. Vaziyet planlarına, işlevsel geometrik elemanlar olan dikdörtgenler ve kareler hâkimdir. Cephelerde yaygınlıkla ızgara sistemi (grid) kullanılmaktadır.” (9)

 TUSAN M/OTELLER ZİNCİRİ

TUSAN M/oteller’in ilk örneğini “oberj” (auberge) otel niteliğinde olan Uludağ Büyük Otel oluşturmaktadır.(10) TUSAN’ların öncül kuruluşu olan Yol Yapı Şirketi’nin 1953-54 yıllarında kiralamış olduğu oteli Enver Muradoğlu modern bir tesis haline getirerek, 1959 yılında hizmete sokmuştur. Çok yakın bir zamanda farklı bir şirket tarafından “Büyük Otel” ismiyle hizmet vermeye devam edecektir. Erdek’in merkezinde, deniz kıyısında konumlanan Erdek TUSAN Otel, diğer TUSAN’ların inşası için şirkete kâr sağlaması amacıyla tespit edilip 1961 yılında kiralanmış bir oteldir. Turizm alanında otel işletmeciliğinin kısıtlı olduğu o yıllarda, çoğu TUSAN otel, elemanlarının yetişmesinde ve şirketin otelcilik yönünde deneyim elde etmesinde önemli rol oynamıştır. 1963 yılında mevcut sahiplerine devredilmiş olan otel, halen Gül Plaj Otel olarak hizmet vermektedir.(11) Yine 1961 yılında TUSAN şirketi Ürgüp Belediyesi’nden kiraladığı bir binada Ürgüp TUSAN Otel’i hizmete sokmuştur.(12) 1970’li yıllarda belediyeden otel müdürü tarafından kiralanarak işletilmiş olan otel (13) çok yakın bir zamanda “Büyük Otel” adıyla hizmet vermeye başlayacaktır. (Resim 3)

Zincirin en önemli halkasını oluşturan ve aynı mimari yaklaşım içinde Ertem Ertunga tarafından projelendirilip şirket tarafından inşa edilen beş otel (Çanakkale, Bergama, Efes, Kuşadası ve Pamukkale TUSAN) ise 1962 yılında hizmete girmiştir. (14) (Resim 4) Çanakkale TUSAN Motel, 1974’te TUSAN şirketinin muhasebe müdürü tarafından satın alınmış ve çeşitli mekânsal, işlevsel ve biçimsel değişikliklerle Çanakkale TUSAN Otel olarak günümüze ulaşmıştır. Bergama TUSAN Motel, 2000-2001 yılları arasında kiraya verilerek kısa bir süre otel işlevinin dışında kullanılmıştır. (15) Motelin müdürü tarafından satın alınıp 1980’li yılların ortalarına kadar hizmet vermiş olan Efes TUSAN Motel (16), şu anda sadece restoran birimiyle kısmen hizmet vermektedir. Halen hizmet vermekte olan Kuşadası TUSAN Otel çeşitli tadilatlarla önemli değişiklikler geçirmiş, 1983’ten itibaren ek kütlelerin eklenmesiyle etap etap büyümüştür. (17) Sit alanı içinde olması nedeniyle herhangi bir yapısal değişikliğe izin verilmeyen Pamukkale TUSAN Motel ise, travertenlerin üzerinde olması nedeniyle 1997 yılında istimlâk edilerek yıkılmıştır. (18) Bu beş otelde kütle kompozisyonları, oranları, mekân örüntüleri ve nitelikleri, malzemeleri ve detaylarındaki akrabalık dikkat çekicidir.

Ege Bölgesi’ndeki bu beş m/otele ilave olarak 1968 yılında Nevşehir’de belediyeden kiralanan bir binada Nevşehir TUSAN Otel işletmeye açılmıştır. (Resim 1) Şu anda Jandarma Sosyal Tesisleri olarak hizmet vermekte olan Nevşehir TUSAN Otel’i o dönemki müdürü satın almış, uzun süre “Orsan Otel” adıyla işletmiştir. (19) 1970’li yılların başında da aynı şekilde Avanos TUSAN Otel açılmış; 1976 yılında başka bir işletmeye devredilmiş, 1992-97 yılları arasında hizmet verdikten sonra bir süre atıl kalmış; kısa bir süre önce kız yurdu olarak hizmet vermeye başlamıştır.(20) (Resim 1) Manavgat-Alanya yolu üzerinde, Kızılot mevkiinde Petrol Ofisi’nin dinlenme tesisi olarak yapılmış bulunan ve zincirin son halkasını oluşturan Manavgat TUSAN Motel ise 1972 yılında kiralanmış, kira anlaşmasının bitmesiyle 1980’li yılların başında boşaltmış, uzun süre Orman Bakanlığı’nın bünyesinde atıl durumda bekledikten sonra “Flora Garden Beach Otel” adıyla hizmet vermeye başlamıştır. (21) (Resim 1) Bu yazı kapsamında, kiralık yapılarda hizmet vermiş olan Uludağ Büyük Otel, Erdek, Avanos, Ürgüp, Nevşehir, Manavgat’taki TUSAN’lar mimari okumanın dışında tutularak, Ertem Ertunga tarafından tasarlanan beş m/otelin mimari kimliğine ve aynı aileden olan Çanakkale TUSAN Motel’e odaklanılacaktır.

TUSAN’LARIN MİMARİ KİMLİĞİ

Kısa tarihçeleri yukarıda verilen 11 TUSAN M/oteli’nde ortak olarak gözlemlenebilen “kurumsal kimlik” ve “mimari kimlik” olarak iki biçimde yorumlanması mümkün olan “TUSAN kimliği”, m/otellerin 50 yıllık geçmişinde süreklilik gösteren en belirgin özelliktir. TUSAN’ın kurulduğu günden itibaren inşa edilen kurumsal kimliğinin önemli bir parçası olarak günümüze kadar değişmeden ulaşan, “Türk misafirperverliğinin sembolü” (Key to Turkish hospitality) ifadesi ile tanımlanan anahtar biçimindeki karakteristik logosu, TUSAN broşürleri, mönüleri, peçeteleri, perdeleri vb. pek çok nesne üzerinde kullanılmıştır. (Resim 5)

Modern bir mimari dile sahip olan TUSAN’ların, tüm bu özellikleriyle modern olduğu ve 20. yüzyılda dünya çapında etkileri gözlenmiş olan uluslararası üslubun Türkiye’de var olan örneklerinden olduğu söylenebilir. Tasarım ve yapım tarihleri itibariyle bir dönemin izlerini güçlü biçimde temsil ederek konaklama yapıları tipolojisinin karakteristik imgelerini taşıyan TUSAN m/otellerin özellikli bir mimari kimliğe sahip olduğu da söylenebilir. Mimar Ertunga, m/otellerin projelerinde ortak mimari kimliği ve akrabalığı özellikle hedeflediğini belirtmektedir. Ertunga’nın ifadesiyle, “TUSAN’larda norm aynıdır, çünkü bir kişinin ‘İstanbul’dan kalkıp tekrar İstanbul’a gitmesi’ gibi belli bir standardı yakalama fikri çerçevesinde planlanmışlardır. Hiçbir zaman aşırı bir Türk mimarisi geleneğinin (ki bu çok lüzumsuz, fevkalade lüzumsuz olurdu) denemesi olmamıştır. Bilhassa olmamıştır. Çok basit ve çok sade bir şekilde yapılması ve ekonomik olmasının şartlılığı vardır.” (22)

TUSAN Motel’lerde, bir “motel” olarak (23) yerele ait kimlikleri çok da fazla mekânlarına yansıtma zorunluluğu hissedilmemektedir. Bu anlamda, yapının büründüğü ‘nötr’ dil daha kolaylıkla anlamlandırılabilir. Dönemin önemli mimarlık yayını Arkitekt dergisinin editörü Zeki Sayar, dönemin konaklama tesislerinde olması gereken yalınlığı şöyle tariflemektedir: “Bizim Ege ve güney sahillerimiz bugünün turistini kolaylıkla çekebilecek yeni sahalardır. Bu tesisleri yaparken lükse lüzum yoktur. Pahalı yerlerin meraklısı olan zengin turistlerin adedi ise çok sayılıdır. Bugün daha ziyade orta tabaka Avrupalılar seyahat etmektedir. Bu kalabalık turist kütlesine kolaylık, konfor temin edecek basit tesislere ihtiyaç vardır.” (24)

TUSAN M/oteller’de, işlevselliğin bir gereği olarak, oda birimleri açık bir koridor üzerine çizgisel olarak dizilmiştir. Cephelerde kolaylıkla fark edilen ve dönemin otel mimarisi karakteristiğini yansıtan petek balkon düzeni, yapının da kütle şekillenmesinde en belirgin özelliktir. (Resim 4) Görsel süreklilik ile tekdüzelik arasında bir çizgide duran cephe dili, doluluk-boşluk ilişkisinin yanı sıra, motellerin bazılarında cephe ‘süsleme elemanları’ olan betonarme griller ile karakteristik bir etkiye sahip olmaktadır. Bu cephe elemanları sayesinde cephe dengesi sağlanırken, yapıların iç ve dış mekânları arasında görsel ve iklimsel anlamda bir eşik yaratılmaktadır.

Mimar Ertunga m/otellerin tasarımında taş duvarın vurgulu bir mimari öğe olarak kullanmasını şöyle aktarmaktadır: (Resim 6, 7) “Evet, taş çok karakteristik ki o zaman hiçbir yerde kullanılmıyordu. Hayret edilecek şeydi yani, yoktu taş... TUSAN Moteller’in mimarisinde özellikle o vurgulandı. Çünkü tabiattan doğal çıkmış, yeşermiş bir mimariyi göstermeye kalkıyorduk; moderndi, çok sertti çizgiler.” (25) İklimlendirme de TUSAN M/oteller’de gözetilen bir başka mimari tasarım ölçütüdür. Ertunga, motellerin çoğunlukla Ege bölgesinde olması avantajını kullanarak, doğal iklimlendirme sağlayan bir plan çözümünü tercih ettiğini belirtmektedir. (26)

ÇANAKKALE TUSAN MOTEL

TUSAN M/oteller zincirinin bir parçası olup günümüzde otel olarak hizmet vermekte olan Çanakkale TUSAN Motel (27), Çanakkale’nin ilk turizm işletmelerinden olup, bölgenin önemli ve bilinen bir tesisidir. (28) 1962 yılında hizmete giren motel, güneyinde kalan Truva antik kentine 10 km. uzaklıktadır. Motel için tespit edilen arazi, Çanakkale ve Truva Karayolu’ndan 500 metre içeride, Güzelyalı’nın yapılı çevre anlamında güney ucunu tutmaktadır. Otelin güneyinden başlayan ve Truva’ya kadar devam eden ormanlık alan, millî park niteliğindedir. (Resim 8) Motele ait yapı grubu, Çanakkale ve Truva arasında Güzelyalı mücavir sahası içinde, 2B arazisi olarak nitelendirilen ormanlık bir alanda (dolayısıyla, tarihî, kültürel ve doğal anlamda bir çekim noktasında) yer almaktadır.

Çanakkale TUSAN Motel’i oluşturan yapı grubu, özgün mimari projesinde, toplam 24 odanın (29) yer aldığı tek katlı iki konaklama kütlesi ve bir giriş kütlesinden oluşmaktadır. (Resim 9) Motel işlevinin gerektirdiği mekânları, eğimli bir arazide, parçalı kütle organizasyonuyla ve yatay kütlelerle sağlayan yapı grubunun doğal peyzajla uyumu, taş istinat duvarları ve çam ağaçlarıyla kuvvetlendirilmiştir. (Resim 10) Oda birimlerinin açık bir koridor üzerine doğrusal biçimde dizilmesiyle oluşan prizmatik konaklama blokları, vaziyet planında birbirlerine paralel olarak ve hâkim deniz manzarasından olabildiğince faydalanacak şekilde yerleştirilmiştir. (Resim 11, 12) Topografyanın eğimine paralel yerleştirilmiş olan konaklama birimlerinden farklı biçimde ve eğimden faydalanılarak tasarlanan iki katlı giriş kütlesindeki masiflik, restoranın bulunduğu batı cephesinde oluşturulan şeffaflıkla hafifletilmiş ve restoranın konsol çıkan terasının ve saçağının oluşturduğu iki yalın düzlemle dengelenmiştir. (Resim 13) Konaklama yapıları için oldukça standart olan doğrusal plan şeması, yapının cephesine rasyonel biçimde yansımaktadır. Konaklama birimlerinin yer aldığı yatay kütlelerin monotonluğu, geri çekilen balkon hacimlerinin cephede oluşturduğu boşlukla ve aralıklarla kullanılan kesme taş kaplı dikey sağır duvarlarla dengelenmiştir. (Resim 14) Özgün projede, yapı grubunun en karakteristik mimari elemanları, rasyonel modernist dilini güçlendiren kesme taş kaplı sağır duvarlar, ters kiriş düz çatılar ve sade balkon korkulukları olarak sıralanabilir.

Motelin şu andaki sahibi Enver Sadık Yılmaz’ın babası Zekai Yılmaz, 1969’da motelin işletmesini devralmış, 1974 yılında ise moteli satın almıştır. (30) Motel el değiştirdikten sonra konaklama kütlelerine üst kat çıkılmış; güneydeki kütlenin sonuna her kata 4’er oda olmak üzere 8 oda ilave yapılmış; ayrıca bu kütle ve giriş kütlesi arasında konumlanan toplam 20 odanın yer aldığı iki katlı yeni bir kütle eklenmiş; böylece 48 kişilik motel 130 kişilik otel haline gelmiştir. Yalın kütle kompozisyonu, dengeli oranları, net mekân örüntüleri, süslemeden arınmış detayları ve sakin tektoniğinin zaman içinde değişikliğe uğradığı yapı grubu, günümüzde, 3.630 m²lik inşaat alanıyla, sırasıyla 940, 420, 672 ve 504 m²’lik taban alanına sahip bir giriş ve ikisi iki, biri tek katlı olan üç konaklama bloğuyla, içinde yüzme havuzunun da bulunduğu açık alanlardan oluşmaktadır. (Resim 12)

Zaman içinde, konaklama birimlerinin iç ve dış mekânlarına yapılan müdahaleler sırasında konaklama kütlelerine, limon kirişli bir dış merdiven eklenmiştir. (Resim 15) Yapı grubuna son olarak eklenen tek katlı kütlede yer alan odaların balkonları iç mekâna katılarak odalar büyütülmüş ve odaların önüne yeni balkonlar eklenmiştir. (Resim 16) Diğer kütlelerde yer alan odaların banyoları, girişte yer alan giysi dolaplarının yıkılmasıyla büyütülmüştür. Ayrıca, özgün projesinde restoran ve lobi mekânlarını barındıran giriş birimine zamanla çeşitli eklemeler yapılmıştır. (Resim 17) Bu müdahalelerde, restoranın önündeki teras ve arkasındaki lobi genişletilmiş (Resim 18); restoranın altındaki servis mekânları baradönüştürülmüştür. (Resim 19) Malzeme ve detaylar anlamındaki tüm bu müdahalelere rağmen moteli oluşturan özgün mimari dil, TUSAN m/otellerinin karakteristik özelliklerini oluşturan konaklama birimlerinin mekânsal organizasyonu, taş duvarları ve balkon korkulukları korunmaktadır. Bu çerçevede, motel yapısı (diğer dört TUSAN’da olduğu gibi) yalın kütle biçimlenmesi, prizmatik kütlelerin yataylık vurgusu, mütevazı ölçeği, rasyonel plan-cephe organizasyonu, işlevi gereğince kurulmuş dengeli plan şeması ve strüktür sistemi, sade cephe elemanları ve net detayları ile uluslararası üsluba göndermeler yapmaktadır.

SONUÇ

TUSAN’lar, dahil oldukları “zincir tur konsepti” ile, ve bulundukları bağlamla kurdukları varoluşsal ilişkiler, tesis ve altyapı kurulumu, m/otel işlevinin gerektirdiği mekânsal örüntünün yanında, işletme olarak yapmış olduğu soysal ve kültürel açılımlarla da bir dönüm noktasına işaret etmektedir. Bir oteller zinciri olarak bulundukları yörelerde neredeyse tek oldukları söylenebilecek olan TUSAN m/otellerinin tüm zorluklara rağmen kurulmuş ve yarım yüzyıla yakın adını, kimliğini ve tesislerini korumayı başarmış olmaları ve 1960’ların Türkiye mimarlık pratiğinde turizm konaklama yapılarını temsil edebilecek kısıtlı sayıdaki örnekten günümüze ulaşmış olmaları, bu yapıların önemini artırmaktadır. O dönemi temsil eden öncü birer mimarlık ürünü ve turizmde ortaya koydukları bütünlükçü bir işletme modeli olarak değerlendirilmeleri, belgelenmeleri, korunmaları, mimari miras ve kültür varlığı olarak geleceğe aktarılmaları önemlidir.

TUSAN’ların 50 yıllık geçmişinde (turizm amaçlı karayolu seyahatlerinin azalması nedeniyle) motellerin kullanılmaz hale gelerek ya kapatıldıkları ya da başka işlevlerle yenilendikleri görülmektedir. Bugünkü durumlarına bakılarak, Çanakkale’deki motelin diğer TUSAN’lar gibi bir turizm işletmesi olarak, hızla değişen yaşam şekilleri, tüketim kültürü, moda vb. değişen eğilimler ve rekabet şartlarına ayak uydurma gerekliliği sonucunda otele dönüştürüldüğü görülmektedir.

TUSAN’ların uluslararası üsluba göndermeler yapan, tasarım prensipleri temelde aynı olsa bile, konumlarına ve topoğrafya verilerine göre bu m/otellerin mimarisinde farklılıklar yaratılmaya, iklimlendirme ve peyzaj gibi detaylarla bulundukları yöreye ait doğal özellikler tasarıma dahil edilmeye çalışılmıştır. Modern mimarinin katılaşmış rasyonelliğine “yerel” unsurların dahil edilmeye çalışıldığı bir mimari konjonktürde ortaya çıktığı düşünülürse, yalın, gösterişsiz fakat nitelikli kütleleri, rasyonel mimarileri ve işlevsel plan şemalarıyla modern bir dile sahip olan m/otel yapılarının hem bir temsiliyet taşıdıkları, hem de erken bir deneme olarak önemli oldukları söylenebilir.

NOTLAR

* Bu yazı için bilgi sağlayan ve belgelerini paylaşan Ali Ergül, Ali Rıza Arın, Aziz Denizeri, Bülent Gönenç, Enver Yılmaz, Mimar Ertem Ertunga, Ferdi Uçargönül, İsa Deş, Salih Çene, Şinasi Hurda ve Yıldıray Kanat’a ve bu bilgi ve belgelerin sağlanmasında teknik destek veren Cengiz Ultav, Halil İbrahim Alpaslan ve Halit Ultav’a teşekkür ederiz.

1. OCDE’nin Turizm Özel Komisyonu tarafından hazırlanan ve “l’Observateur” dergisinde yayımlanan raporda, turizm “hızla gelişen bir sanayi kolu” olarak nitelendirilmiştir, bkz. 1966, Arkitekt.

2. Muradoğlu, 1996.

3. TUSAN M/oteller’i 20’li yaşlarının başında henüz mezun olmadan tasarlamış olan Ertem Ertunga, o dönemde hâlâ İTÜ Mimarlık Bölümü’nde okumakta olduğu için projelere resmî olarak imza atmamış; imza ve müellifliğin o dönemde çok önemsenmediğini ifade etmiştir, bkz. Ertunga, 2011.

4. Hurda, 2010.

5. TUSAN’ların dahil oldukları zincir tur konsepti ve “zincir otel” kavramının Türkiye turizmi bağlamında değerlendirildiği daha detaylı bir inceleme için bkz. Savaşır, Tuna Ultav, 2012.

6. Tapan, 2007, s.112.

7. Vanlı, 2007, s.755.

8. 1960’larda turizmdeki öncü role sahip TUSAN m/oteller zincirine hizmet vermiş olan Bergama ve Selçuk TUSAN Motel yapılarının irdelendiği daha detaylı bir inceleme için bkz. Savaşır, Tuna Ultav, 2009.

9. Bu eğilimin ilk örneklerinden biri İstanbul Hilton Oteli’dir. Tapan, 2007, s.113.

10. Uludağ Büyük Otel, TUSAN şirketinin kurucusu olan Enver Muradoğlu’nun altyapı şirketi olan Yol Yapı’nın işletmesindedir.

11. Hurda, 2010.

12. Hurda, 2011.

13. Uçargönül, 2011.

14. Bergama Nisan 1962’de; Kuşadası Nisan 1962’de; Efes Nisan 1962’de; Pamukkale Mayıs 1962’de; Çanakkale Temmuz 1962’de açılmıştır. Hurda, 2011; Ergül, 2011.

15. Kanat, 2009.

16. Arın, 2009.

17. Hurda, 2010.

18. Hurda, 2011; Ergül, 2011; http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=-75524.

19. Gönenç, 2011; Uçargönül, 2011.

20. Deş, 2011.

21. Çene, 2011; Denizeri, 2011.

22. Ertunga, 2011.

23. “Motellerde göz önünde tutulan ilk şart, basit, rahat ve her keseye elverişli olmasıdır.”  Bkz. 1961, Arkitekt.

24. Sayar, 1960.

25. Ertunga, 2011.

26. Ertunga, 2011.

27. Motel hakkında yazarların bir başka çalışması için bkz. Savaşır, Tuna Ultav, 2010.

28. Yılmaz, 2010.

29. TUSAN motellerin planlamasında özellikle otobüs yolcu sayısının temel alındığı, böylece oda sayısının genellikle otobüs yolcu sayısının katları olan 24, 48, 96 şeklinde olduğu belirtilmektedir, bkz. Muradoğlu, 1996.

30. Ali Ergül’ün ifadesiyle, o dönem OLEYİS’in (Otel Lokanta ve Eğlence Yerleri İşçileri Sendikası) Türkiye genelindeki grevlerinden TUSAN da etkilenmiş; Enver Muradoğlu m/otelleri o andaki müdürlerine kiralamış ve sonra satmıştır, bkz. Ergül, 2011.

KAYNAKLAR

  • 1961, “Başka Memleketlerde Moteller”, Arkitekt, sayı:303, s.69.
  • 1966, “Turizm: Süratle Gelişme Gösteren Sanayi Dalı”, Arkitekt, sayı:324, s.178.
  • Arın, A.R. 2009, sözlü görüşme, görüşen: Z. Tuna Ultav.
  • Çene, S. 2011, sözlü görüşme, görüşen: Z. Tuna Ultav.
  • Denizeri, A. 2011, sözlü görüşme, görüşen: Z. Tuna Ultav.
  • Gönenç, B. 2011, sözlü görüşme, görüşen: Z. Tuna Ultav.
  • Ergül, A. 2011, sözlü görüşme, görüşen: Z. Tuna Ultav.
  • Ertunga, E. 2011, sözlü görüşme, görüşen: G. Savaşır ve Z. Tuna Ultav.
  • Hurda, Ş. 2010, sözlü görüşme, görüşen: G. Savaşır ve Z. Tuna Ultav.
  • Hurda, Ş. 2011, sözlü görüşme, görüşen: Z. Tuna Ultav.
  • Kanat, Y. 2009, sözlü görüşme, görüşen: G. Savaşır ve Z. Tuna Ultav.
  • Muradoğlu, E. 1996, sözlü görüşme, görüşen: A. Ergül.
  • Savaşır, G. ve Z. Tuna Ultav, 2009, “1960’ların Modern Mimarlık Mirasına İki Örnek: Bergama ve Selçuk TUSAN Motel”, Mimarlık, sayı:350, ss.56-60.
  • Savaşır, G. ve Z. Tuna Ultav, 2010, “Çanakkale TUSAN Motel”, DOCOMOMO_Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları, 2-4 Aralık 2010 (Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları VI), Eskişehir.
  • Savaşır, G. ve Z. Tuna Ultav, 2012, “Türkiye’de Turizm ve Mimarlık Alanında Bir Öncü: TUSAN”, yayımlanmamış bildiri metni, II. Disiplinlerarası Turizm Araştırmaları Kongresi, 12-15 Nisan 2012, Kemer, Antalya.
  • Sayar, Z. 1960, “Hakiki Turizme Doğru”, Arkitekt, sayı:298, s.3.
  • Tapan, M. 2007, “Uluslararası Üslup: Mimarlıkta Liberalizm”, Modern Türk Mimarlığı 1900-1980, (ed.) R. Holod, A. Evin ve S. Özkan, Mimarlar Odası Yayınları, Ankara.
  • Tekeli, İ. 2007, “Türkiye’de Mimarlığın Gelişiminin Toplumsal Bağlamı”, Modern Türk Mimarlığı 1900-1980, (ed.) R. Holod, A. Evin ve S. Özkan, Mimarlar Odası Yayınları, Ankara.
  • Tuna Ultav, Z. ve G. Savaşır, 2008, “Bergama TUSAN Motel”, DOCOMOMO_Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları, 26-27 Aralık 2008 (Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları IV), Bursa.
  • Tuna Ultav, Z. ve G. Savaşır, 2010, “Selçuk TUSAN Motel”, DOCOMOMO_Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları, 2-4 Aralık 2010 (Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları VI), Eskişehir.
  • Uçargönül, F. 2011, sözlü görüşme, görüşen: Z. Tuna Ultav.
  • Vanlı, Ş. 2007, Bilinmek İstenmeyen 20. Yüzyıl Türk Mimarlığı: Eleştirel Bir Bakış, Şevki Vanlı Vakfı Yayınları, Ankara.
  • Vanlı, Ş. 1995, “Arayış ve Uygulamanın Kırk Yılı: 60’lı Yıllar”, Arredamento Mimarlık, sayı:66, ss.94-99.
  • Vanlı, Ş. 1994, “Arayış ve Uygulamanın Kırk Yılı: 1950-1960 Dönemi Kabuk Değiştiriyor”, Arredamento Mimarlık, sayı:63, ss.108-113.
  • Yılmaz, E.S. 2010, sözlü görüşme, görüşen: G. Savaşır ve Z. Tuna Ultav.
  • Bu icerik 13814 defa görüntülenmiştir.