MİMARLIK DERGİSİNİN 400. SAYISI

Hangi alanda olursa olsun, dergiler önemli yıldönümlerinde çıkan sayılarını diğer sayılardan farklı bir biçimde ele alırlar. Kimi kez özel bir kapak tasarımı yapılır, kimi kez dergi özel bir içerikle çıkar, genellikle de her iki yöntem birlikte uygulanır. Mimarlık dergisinin 400. sayısı da bu yaklaşımla ele alındı. 17 yıldır devam eden 100 sayılık yayın sürecinin değerlendirileceği bu özel içerik kapsamında benim ele alacağım konu da “mimarlık eğitimi” olarak belirlendi.

MİMARLIK EĞİTİMİ ÜZERİNE BİRİKİMLER

Mimarlık eğitimi konusuna olan ilgim 40 yıllık meslek hayatım boyunca devam etti. Akademik kariyerimin büyük bir kısmında yönetici olarak görev yapmam nedeniyle mimarlık eğitiminin çeşitli sorunsalları üzerine sürekli olarak fikir üretmek durumunda oldum. Özellikle de 1997 yılından itibaren 20 yıl boyunca neredeyse aralıksız olarak senede iki kez aktif biçimde katıldığım Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ndeki çeşitli üniversitelerde düzenlenen MOBBİG (Mimarlık Bölüm Başkanları İletişim Grubu) buluşmalarında, Mimarlar Odası’nın 2001 yılından bu yana her iki yılda bir farklı üniversitelerde düzenlediği, büyük çoğunluğunu izlediğim ve çeşitli konularda sunumlar yaptığım Mimarlık ve Eğitim Kurultaylarında (Resim 1) ve 2013 yılından beri katıldığım çeşitli ülkelerde düzenlenen EAAE (European Association for Architectural Education [Avrupa Mimarlık Eğitimi Birliği]) toplantılarında konuyla ilgili deneyimim giderek arttı. Bu birikimler, mimarlık ortamının iki temel alanı olan eğitim ile meslek pratiğinin aslında birbirini sürekli etkileyen ve bütünleyen süreçler olduğunu daha net bir şekilde anlamamı ve anlatmamı sağladı.

TÜRKİYE’DEKİ MİMARLIK EĞİTİMİNDE GÜNCEL DURUM

Türkiye’deki mimarlık eğitimindeki güncel durumu incelediğimizde gerek mimarlık bölümlerinin, gerekse mimarlık öğrencilerinin sayılarında şaşırtıcı artışlar göze çarpmaktadır. Bu durum dünyadaki gelişmelerden oldukça farklıdır. Özellikle son yıllarda dünyada yaşanan ekonomik krizler inşaat sektörünü etkileyince, mimarlık okullarına başvuru sayılarında azalmalar olmuş, hatta bazı bölümler, yeterli öğrenci sayısına ulaşamayınca birleşme kararı almıştır. Mesleki kurumların yanı sıra eğitim odaklı kuruluşlar da bu küresel gelişmeler karşısında mimarlık eğitiminin alması gerekli pozisyonları tartışmaya başlamıştır.(1)

İnşaat sektörünün sürekli büyüdüğü ve büyütüldüğü ülkemizde ise giderek daha fazla kişi mimar olmak üzere talepte bulunmaktadır. 2003 yılında 32 olan mimarlık okulları sayısının(2) 2014 yılında ODTÜ’nün evsahipliğinde yapılan MOBBİG toplantısında 101’e ulaştığı ifade edilmiş ve bu sayılarla nasıl baş edileceği konusu tartışılmıştır.(3) 2016 yılında kapatılan çeşitli üniversiteler nedeniyle mimarlık bölümlerinin sayısında bir miktar azalma olmakla birlikte, bu üniversitelerin öğrencileri, puanlarına ve koşullarına göre diğer okullara dağıtıldığı için toplam öğrenci sayılarda bir değişiklik olmamıştır.(4) Son dönemde, Türkiye, KKTC ve YÖK’e bağlı yurtdışı üniversitelerde 99 mimarlık bölümünün bulunduğu, İngilizce ve Türkçe programlar ayrı hesaplandığında sayının 115’e çıktığı, 45 yeni mimarlık bölümünün daha açılması ile ilgili karar alındığı görülmektedir. Mimarlık bölümlerindeki öğrenci sayısı ise 36.153’tür. Ayrıca, yabancı öğrencilerin sayısı da 2.067 olarak tespit edilmiştir.(5) Bu süreçte, mimarlık bölümlerinin ve öğrencilerinin sayısının büyük bir hızla artması sonucunda bu okullar arasında eğitim öğretim geleneği, eğitimin düzeyi, öğretim elemanlarının nitelik ve niceliği, mekânsal, sosyal ve teknolojik olanaklar açısından önemli eşitsizlikler oluşmaktadır.

MİMARLIK VE EĞİTİM KURULTAYLARI

Yazımın bu bölümünde Mimarlık dergisinin mimarlık eğitimi alanındaki gelişmelere bakışı değerlendirilecektir. 21. yüzyıl sürecinde yayımlanan sayılar incelendiğinde mimarlık eğitimi alanında en yoğun birikimin 2001 yılından bu yana Mimarlar Odası’nın çeşitli üniversitelerle birlikte iki yılda bir düzenlediği Mimarlık ve Eğitim Kurultayları kapsamında elde edildiği görülmektedir. 3-5 Aralık 2001’de Yıldız Teknik Üniversitesi’nde “Nasıl Bir Gelecek, Nasıl Bir Mimarlık?” temasıyla düzenlenen 1. Mimarlık ve Eğitim Kurultayı’ndan sonra sırasıyla 10-12 Aralık 2003’te Mimar Sinan Üniversitesi’nde “Mimarın Formasyonu Nedir, Ne Olmalıdır?” temasıyla 2. Kurultay, 7-9 Aralık 2005’te İstanbul Teknik Üniversitesi’nde “”Mimarlık ve Eğitimi Yeniden Yapılanırken” temasıyla 3. Kurultay, 7-9 Kasım 2007’de Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde “Mimarlık Eğitim, Süreklilik ve Değişim” temasıyla 4. Kurultay, 11-13 Kasım 2009’da İstanbul Kültür Üniversitesi’nde “Mimarlıkta Kalite, Yetki ve Sorumluluklar” temasıyla 5. Kurultay, 16-18 Kasım 2011’de Dokuz Eylül Üniversitesi’nde “Mimarlık Eyleminin Gelişimi ve Çeşitlenmesi” temasıyla 6. Kurultay, 14-15 Kasım 2013’te Anadolu Üniversitesi’nde “Mimarlık Mesleğinde Bütünleşme ve Dayanışma” temasıyla 7. Kurultay, 12-13 Kasım 2015’te Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde “Mimarlık ve Eğitim: Nereye?” temasıyla 8. Kurultay, 16-17 Kasım 2017’de Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde “Türkiye Mimarlık ve Eğitim Politikaları” temasıyla 9. Kurultay düzenlenmiştir.

Mimarlık meslek örgütünü ve eğitim kurumlarını ortak bir platformda buluşturmayı hedefleyen Mimarlık ve Eğitim Kurultayları 2001 yılından bu yana mimarlık eğitimini ve mesleğini ilgilendiren konuları, sorunları ve çözüm yollarını tüm paydaşları (ilgili kurum ve kuruluşların yöneticileri ve temsilcileri, mimarlar, akademisyenler, öğrenciler) bir araya getirerek kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Doğal olarak Mimarlar Odası tarafından iki ayda bir yayımlanan Mimarlık dergisinde de Mimarlık ve Eğitim Kurultaylarında ele alınan konular geniş yer bulmuştur. Bu kapsamda, gerek kurultay başkanlarının sözkonusu kurultayın hedeflerini, içeriğini ve çıkarımlarını içeren değerlendirme yazıları, gerekse kurultayda sunulan ve ses getiren bazı konuşmaların makale haline gelmiş halleri, kimi kez Türkçe’ye çevrilerek, dergide geniş yer bulmuştur. Buna örnek olarak 9. Kurultay’da sunum yapan De Walsche’nin “Eğitim / Araştırma / Uygulama: Ayrı Ama Bağlantılı” başlıklı yazısı(6) veya 6. Kurultay’da sunulan “Mimarlık Bölümü Açılması ve Sürdürülmesinde Aranacak Asgari Koşullar Üzerine Bir Araştırma” başlıklı çalışma(7) verilebilir.

Mimarlık dergisinin 100 sayılık süreci incelendiğinde “mimarlık eğitimi” temasının birkaç kez dosya konusu olarak ele alındığı görülmektedir. Örneğin, Mart-Nisan 2003’te yayımlanan 310. sayıda dosya konusu “Mimarlık Eğitimi: Ağaç Yaşken Eğilir” olarak belirlenmiş, Müge Cengizkan’ın giriş yazısından sonra Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde gerçekleşen ve teması “Sen” olarak belirlenen 7. Ulusal Mimarlık Öğrencileri Buluşması’nda yapılan forumdaki yorumlar ele alınmıştır. (Resim 2) Ayşen Ciravoğlu “‘Sen’in Ardından” başlıklı yazısında eğitimin enformel yanının formel yanı kadar önemli olduğunu vurgulamış ve bu kapsamda ODTÜ’deki öğrenci buluşmasını değerlendirmiştir. Mimarlık eğitimi dosyasının son bölümünde ise Arif Şentek “Mimarlar Odası, UIA ve Mimarlık Eğitimi” başlıklı makalesinde forumun tartışma konularından biri olmasına rağmen yeterince ele alınmayan ulusal ve uluslararası bağlamda mimarlık eğitiminin konumuna değinmektedir.

100 sayılık süreçte mimarlık eğitimi hakkında bir başka dosya da Kasım-Aralık 2003’te yayımlanan 314. sayıda yer almaktadır. (Resim 3) Her ikisi de 2003 yılında çıkan gerek 310., gerekse de 314. sayıda mimarlık eğitimi konusunun dosya teması olarak ele alınması, Mimarlık Yayın Komitesi’nin 10-12 Aralık 2003 tarihinde İstanbul’da toplanacak olan 2. Mimarlık ve Eğitim Kurultayı’na bir hazırlık yapılmasını amaçlamasıyla ilgilidir. Neslihan Türkün Dostoğlu ve Cana Bilsel’in editörlüğünü üstlendiği bu dosyada, Dostoğlu ve Bilsel “2003 Yılında Türkiye’de Mimarlık Eğitimi: Sayısal Veriler Üzerinden Bir Durum Saptaması” başlıklı makalelerinde 2003 yılında sayısal veriler üzerinden yapılacak bir durum saptamasının Türkiye’deki mimarlık eğitiminin değerlendirilmesinde ve özellikle sorunlarının belirlenmesinde somut bir temel oluşturacağı düşüncesiyle, o dönemde Türkiye ve KKTC’de aktif eğitim veren 31 bölümle ilgili detaylı tablolar oluşturmuş ve bunları değerlendirmiştir. Mimarlık ve Eğitim Kurultayı Düzenleme Kurulu Başkanı Prof. Hakkı Önel “Kurultay’a Giderken...” başlıklı makalesinde mimarlık eğitimi alanında dünyada ve Türkiye’de yaşanan güncel gelişmeleri özetlemiştir. Mimarlar Odası İstanbul Şubesi koordinatörlüğünde çalışmalarını sürdüren Akreditasyon Atölyesi Yürütücüsü Prof. Dr. Necati İnceoğlu’nun “Mimarlık Eğitiminde Akreditasyon Süreci” başlıklı makalesinde akreditasyonun tanımı yapılmış, dünyadaki örneklere değinilerek, Türkiye’de mimarlık alanında akreditasyon için öneriler geliştirilmiştir. Bu makale, bir anlamda 2006 yılında kurulacak MİAK’ın bir ön hazırlığı olmuştur. Doç. Dr. Nur Çağlar ise “Avrupa Yüksek Öğretim Alanı Şekillendirme Çalışmaları Sürerken Mimarlık Eğitiminin Geleceği Üzerine Düşünce ve Eylemler: Hanya Buluşmaları” başlıklı makalesinde EAAE’nin (Avrupa Mimarlık Eğitimi Birliği) girişimi ile Avrupa’daki mimarlık okullarının başkanlarının ortak sorunlarını tartışmak ve çözüm önerileri üretmek üzere Hanya Girit’te düzenlediği toplantıları değerlendirmiştir. Rogers Williams Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ülker Çopur da dosyada yer alan “Amerika Birleşik Devletleri Mimarlık Programlarının Akreditasyonu” başlıklı yazısında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki mimarlık okullarını akredite eden NAAB (National Architectural Accrediting Board) süreçlerini ele almaktadır. Son olarak, Hasan Kıvırcık “Yasalarla Mimarlık Eğitimi Serüveni” başlıklı yazısında Türkiye’de mimarlık ve eğitimi ile ilgili çıkarılan yasalardan söz etmekte ve bu yasalara Mimarlar Odası’nın yaklaşımlarını özetlemektedir.

Mimarlık eğitimi alanında bir başka dosya da, 11-13 Kasım 2009 tarihlerinde İstanbul Kültür Üniversitesi’nde düzenlenen 5. Mimarlık ve Eğitim Kurultayı sonrasında Mimarlık dergisinin 351. sayısında “Mimarlık ve Eğitiminde Kalite / Yetki ve Sorumluluk” başlığıyla yer almaktadır. (Resim 4) O dönemde Mimarlar Odası Başkanı olan Bülend Tuna’nın 5. Kurultay’ın gündemini detaylı bir biçimde ele aldığı yazısından sonra 5. Kurultay Başkanı Prof. Dr. Mehmet Şener Küçükdoğu “Mimarlık ve Eğitim Kurultayları’nın Kazanımları” başlıklı giriş yazısında geçmiş kurultayları özetlemekte ve 5. Kurultay’ın içeriğini aktarmaktadır. Mimarlar Odası Yayınları Yayın Sekreteri Yasemin Gültekin’in “Kurultay Tartışma ve Değerlendirmeleri Üzerine Kısa Notlar” başlıklı yazısında tüm kurultay süreci özetlenmektedir. Gültekin’in yazısından sonra dosyada üç çağrılı konuşmacının sunumlarından elde edilen üç makale yer almaktadır. ACE Başkanı Juhani Katainen tarafından kaleme alınan “Mimarlık ve Eğitimine Uluslararası Bakışlar” başlıklı makalede toplum ve mimarlık, meslek hizmetlerinde kalite güvencesi, mesleğin uygulanması ve kabul kurulu, mimarlıkta lisans ve lisansüstü eğitim, Türkiye’de mimarlık eğitiminin akreditasyonu, mesleki stajlar, sürekli mesleki gelişim, üniversite ile uygulama arasındaki ilişkiler gibi Türkiye’de mimarlık ve eğitim konusundaki önemli noktalara ACE’nin perspektifinden yaklaşılmıştır. ACE Eğitim Çalışma Grubu Başkanı Ferenc Makovenyi de eğitim süresinin uzaması, öğretim üye / öğrenci oranı gibi konuları ele almış, Avrupa Mimarlık Politikaları Forumu (EFAP) Başkanı Rob Docter ise mimarlık politikaları üzerinde durmuştur. Bu dosyada 5. Kurultay’da gerçekleştirilen öğrenci forumunda alınan kararlar ve iletilen taleplerle ilgili bir değerlendirme yazısı, daha sonra da kurultay katılımcılarının sunumları özetlenmiştir.

MİMARLIK EĞİTİMİ ÜZERİNE DİĞER BAŞLIKLAR

21. yüzyıl sürecinde Mimarlık’ta “mimarlık eğitimi”nin izleri üzerine yapılan değerlendirmede kurultayların yanı sıra mimarlık eğitiminin alt başlıkları olan mimari tasarım stüdyo süreçleri, stajlar, seçmeli dersler, akreditasyon gibi konuları ele alan makaleler de bulunmaktadır. Örneğin, Yorgancıoğlu’nun 398. sayıda yer alan “Mimarlık Eğitimini Mesleki Uygulamaya Yakınsamak: Stajlar” başlıklı makalesinde stajlar konusu “mimarlık eğitiminde öğrencileri mesleğe hazırlama süreci tanımının ötesinde, bütünsel bir eğitim vizyonu ve sürekli mesleki gelişim perspektifinde ele almak”(8) açısından değerlendirilmektedir. Çocuklar için mimarlık eğitimi konusu da farklı bir başlık olarak göze çarpmaktadır.

Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde yüksek öğretim alanında çeşitli çalışmalar devam ederken, UIA, EAAE, ACE, RIBA, NAAB gibi kurumların mimarlık eğitimindeki rolü, yeri, hedefleri gibi konular da 100 sayılık süreçte sıklıkla rastlanan konular arasındadır. (Resim 5) Ayrıca, mimarlık eğitimiyle ilgili çeşitli yayınların değerlendirmeleri ve duyurular da yoğun bir biçimde dergi sayılarında yer almaktadır.

BİTİRİRKEN

Mimarlık dergisinin 300. sayısından 400. sayısına kadar geçen 17 yıllık süre içinde Türkiye’deki mimarlık eğitimi konusu genellikle sorunlar kapsamında ele alınmıştır. Gerek Avrupa, gerekse Amerika’daki mimarlık eğitiminin ve meslek uygulamasının kalite güvencesine yönelik kurumsal yapılaşmaya karşın ülkemiz, henüz önemli adımlar atmamış görünmektedir. Mimarlık okulları sayısının hızla artması okullar arasında niteliksel ve niceliksel farklılıklar yaratmaktadır. Bu kapsamda, üzerinde durulması gereken konulardan biri mimarlık eğitiminin verildiği ortam ve çevrelerde, öğrenme yetkinliği ve kalitesinin nasıl iyileştirileceğidir. Müfredat yapılanmasından fiziki ortamların iyileştirilmesine kadar uzanan geniş bir çerçevede, sorunlar ve olası çözümler üzerinde düşünmek gerekir.

Mimarlık ortamının iki temel alanı olan eğitim ile meslek pratiğinin bir bütün olarak ele alınması pek çok sorunun daha sağlıklı bir biçimde ele alınmasına katkıda bulunacaktır. Mimarlık bölümlerinin ve öğrencilerinin sayısının artışı doğal olarak meslek ortamını da etkilemektedir. Mimarlar Odası’nın üye kayıt sayısına bakıldığında, giderek artan öğrenci sayısına koşut olarak son yıllarda büyük bir artış yaşandığı göze çarpmaktadır. 2001’de Mimarlar Odası’na kayıtlı aktif üye sayısı 26,702 iken, 2015 yılında sayı 45.541’e, 2018 yılında 55.189’a çıkmış durumdadır.(9) Mimarlar Odası’nın kurulduğu 1954 yılından bu yana geçen 64 yıl içinde Oda’ya kayıtlı mimar sayısı günümüzde 55.000 civarındayken, mevcut sayılarla her yıl bu toplama yaklaşık 10.000 yeni mimarın eklenmesi beklenmektedir. Bu durum karşısında, yapılı çevrenin kalitesinin sadece mimarlık eğitiminin gelişmiş ülke standartlarına ulaştırılması ile değil, kalite arayışlarının ülkemizde ve dünyada mimarlık hizmetinin verilmesinin örgütlenmesini de içererek, yapı üretim süreçlerinin tümünü kapsayacak şekilde ele alındığında, artacağını söylemek mümkündür. Mimarlık dergisinin de bu arayışları sürdürmesi beklenmelidir.

NOTLAR

1. EAAE ENHSA (European Network of Heads of Schools of Architecture [Avrupa Mimarlık Okulları Başkanları Ağı]) tarafından 2010 yılında düzenlenen toplantıda tema “Gelecek İçin Öğrenmek: Belirsizlik Çağında Mimarlık Okullarının Yeni Sorumlulukları”, 2011 yılında “Azla Çoğu Yapmak: Zorlu Zamanlarda Mimarlık Eğitimi”, 2013 yılında ise “Değişimle Yüzleşmek” olarak belirlenmiştir.

2. Dostoğlu Türkün, Neslihan; Bilsel, Cana, 2003, “2003 Yılında Türkiye’de Mimarlık Eğitimi: Sayısal Veriler Üzerinden Bir Durum Saptaması”, Mimarlık, sayı: 314, ss. 27-35.

3. Sargın, Güven Arif, 2014, “Başat Mimarlık Eğitimleri Olası mı? [101+ I MOBBİG 38’in Ardından Alıntılamalar]”, Mimarlık, sayı: 378, ss. 50-54.

4. Esin, Nur, 2016, “Kapatılan Üniversiteler Sorunsalı Üzerine”, Mimarlık, sayı: 392, ss. 18-20.

5. Tuna, Bülend, 2017, “IX. Mimarlık ve Eğitim Kurultayı’na Doğru Türkiye Mimarlık ve Eğitim Politikasını Tartışmak”, Mimarlık, sayı: 397, ss. 31-35.

6. De Walsche, Johan, 2018, “Eğitim / Araştırma / Uygulama: Ayrı Ama Bağlantılı”, Mimarlık, sayı: 399, ss. 39-44.

7. Küçükdoğu, Mehmet Ş.; Alioğlu, E. Füsun; Dostoğlu, Neslihan; Esin, Nur; Türkçü, H. Çetin; Coşgun, Nilay; Enginöz, Evren B.; Arslan, M. Emre, 2013, “Mimarlık Bölümü Açılması ve Sürdürülmesinde Aranacak Asgari Koşullar Üzerine Bir Araştırma”, Mimarlık, sayı: 374, ss. 60-68.

8. Yorgancıoğlu, Derya, 2017, “Mimarlık Eğitimini Mesleki Uygulamaya Yakınsamak: Stajlar”, Mimarlık, sayı: 398, ss. 43-47.

9. www.mimarlarodasi.org.tr [Erişim: 26.02.2017]