UIA 2005 İstanbul Dünya Mimarlık Kongresi’nin, “dünya kongreleri arasında öne çıkan zenginliğini” yansıtan ve mimarlık söyleminin çok farklı alanlarından yapılan sunumları, Türkiye mimarlık kamuoyu ile paylaşma süreci uzun erimli oldu; Mimarlar Odası ilki 2007’de, sonuncusu içinde bulunduğumuz yılın Şubat ayında olmak üzere üç adet kitap yayımladı. “Dünya Mimarlık Kongresi” kitabının ardından, 2008’de İstanbul’u takip eden UIA Torino Kongresi’ne koşut olarak “Dünya Mimarlığından: Kuramsal Açılımlar, Düşünceler ve Uygulamalar” kitabı çıkmıştı. “MimarlıkLARın Pazaryeri: XXII. Dünya Kongresi’nden Şeçme Bildiriler” ise, kongre bildirilerinden bir seçkiyi Türkçe olarak ilgilerinize sunuyor. Bu yazı, Dünya Mimarlığından ve MimarlıkLARın Pazaryeri kitapları üzerine.

İlk söz, herhalde, UIA 2005 İstanbul Kongresi Yayın Dizisi’nin kongreden beri özenle korunan kalitelerine dair olmalı; çok farklı kaynak ve içerikte gelen sunumların yayına dönüştürülmesi sürecinde ulaşılan bir başarı bu. UIA 2005 Kongre Bilim Komitesi ve Mimarlar Odası Yayın Kurulu adına Deniz İncedayı ile yayına hazırlık çalışmalarını yürüten Müge Cengizkan’ı ve MimarlıkLARın Pazaryeri kitabının çok editörlü yapısına katıda bulunan herkesi, bu emek ve iletişim yoğun çalışmalar için kutlamak lazım. Bir diğer değer ise grafik tasarım; çok sayıda ve farklı malzemeyi kendi görselliği içinde barındıran; hem akademik referans sistemine, hem de mimarlık projelerine uygun bir sunum (Grafik tasarım: Nilgün Kara Babacan). Özellikle, Dünya Mimarlığından kitabının görsel açıklama yazılarını “kalın” (bold) olarak metnin içine alan formatı, yazıların özgün “powerpoint” ortamını iyi bir şekilde yansıtarak konuşma hissini destekliyor (MimarlıkLARın Pazaryeri’nde içeriğinin getirdiği akademik format ve referans sisteminde görsel bilgileri resimlerin altına geri dönmüş). Kitapların, uluslararası mimarlık söyleminin Türkçe karşılığını oluşturma yönünde önemli katkı sağlamanın ötesinde, amiyane tabirle, “çeviri kokmaması”, hem çok çevirmenli sistemde uygun metni uygun kişiye atayan editörlerin, hem de Yayın Komitesi’nin başarısı. Mimarlar Odası bu yayınları, kongrenin uluslararası standardının kalitesini kamuoyuyla paylaşma şevkiyle gerçekleştirmiş.

UIA 2005’in son iki yayınını birbiriyle -kongre çerçevesi dışında- ilişkili kılan olgu, her iki kitabın da birer çağdaş mimarlık ve mimarlık söylemi derlemesi oluşturması. Ancak, derleme sistemi içeriğe bağlı olarak farklılaşmakta. Dünya Mimarlığından kitabında, kongrenin ana konuşmacılarının sunumları, bulundukları kongre tema başlıklarından bağımsız olarak biraraya getirilmektedir. MimarlıkLARın Pazaryeri kitabında ise, farklı editörlerin belli başlıklar altında kongre bildirilerini yeniden tarayarak oluşturdukları iki ya da üç makalelik tematik seçkiler, tanıtım yazıları ile beraber sunulmaktadır.

Dünya Mimarlığından’da, UIA İstanbul Kongresi’ne davet edilen on altı ana konuşmacının sunumları alfabetik olarak yer alıyor: Tadao Ando, Shigeru Ban, Cengiz Bektaş, Charles Correa, Peter Eisenmann, Massimiliano Fuksas, Zvi Hecker, Sumet Jumsai, Mathias Klotz, Kengo Kuma, Mikhail Piotrovsky, Paolo Portghesi, Moshe Safdie, Michael Sorkin, Alexandros Tombazis ve Robert Venturi’nin güncel mimarlığın bağlamı, mimarlık ve tasarım kuramı, mimarlığın sosyal işlevi ve kendi mimarlık çalışmaları üzerine yaptıkları konuşmalar sıralanıyor. Kitabın, kongrenin farklı tema ve başlıkları olmadan, salt bu kişilerin yazıları halinde yayımlanması -beraberinde belli bir özerkleşmeyi de getirerek- 2005’lerde mimarlık söyleminde çok farklı görüş ve pratikleri sunan bir kaynak oluşturuyor.

Sunumların on bir tanesi, kuramsal açılımlar ve düşüncelerle beraber uygulamalara dair. Burada projeler ve söylem arasındaki ilişkinin ifadesi üç farklı şekilde ortaya konuyor: Bir uçta, sadece “çalışmalar” var; örneğin, Şilili mimar Mathias Klotz’un sunumu tamamen kendi mimari kurumsallaşma sürecini ve projelerini anlatıyor. İkinci olarak, kentsel, çevresel ya da yerel bağlam üzerinden mimarın projelerini anlattığı sunuşlardan bahsedilebilir: Tadao Ando’nun kentsel ve doğal çevre üzerinden anlattığı yapıları ile Zvi Hecker’in İsrail mimarlık tarihi bağlamında kendi projeleri. Kavramsal çerçevelerle beraber mimari çalışmaların tanıtıldığı bir diğer grup metin de var; Robert Venturi ve Peter Eisenman’ınki bu çeşit anlatımlar. Eisenman’ın, Galatasaray forması giymesiyle hatırlanan sunumu, kendi anlatım biçiminin bir son örneği olduğunu belirtmesi açısından çarpıcı. Mimar, yıldız mimarların ve gösteri mimarlığının sonunu getiren bir paradigma değişim sürecini müjdeledikten sonra kendi yapılarını, en son olarak 2005’de Viyana’da açılan sergisiyle beraber anlatıyor. Eisenmann’ın 2008 UIA Torino Kongresi’nde bu tür gösterilerin olmayacağını söylemesine rağmen, bu beklentisinin -aynı zamanda kendi varlığı ile- gerçekleşmediğini belirtmek gerekiyor. Çalışmalarını “hümanist etkinlikler” olarak tanımlayan Shigeru Ban ise, proje ve kavramları tutarlı bir süreklilikte kendi projelerinin retrospektifinde anlatıyor. Burada hümanist fikirler, mimarın sosyal sorumluluğunu ve ekolojik yapılaşmanın ilkelerini kendi yapma sürecinden öğrenen ve sürekli yeniden yorumlayan bir pratiğe şahit oluyoruz; belki de kitabın başlığını bütünüyle en iyi yansıtan metin bu: Kuramsal açılımlar, düşünceler ve uygulamalar.

Beş ana konuşmacı ise kuramsal açılımlarını ve düşüncelerini öne çıkarmak yönünde tercih kullanmışlar. Bunlardan, Hermitaj Müzesi Müdürü Mikhail Piotrovsky, mimar olmayan bir kişi olarak kültürel miras konusunu sanat yapıtlarından örneklerle yorumluyor. Cengiz Bektaş, Türkiye’den tek ana konuşmacı olarak Anadolu kentleşmesinin dünü ve bugününe dair açılımlar sunuyor. Charles Correa da kentin modern dönemde atfedilen değerlerini hatırlatıyor. Bütün sunumlar arasında en radikal ve kuramsal olan Michael Sorkin’in “Eutopik Manifestosu”. Modern dönem sonunda “ütopya”ların baskıcı ve tekil olarak nitelenerek kötü bir ün edindiğini belirten ve kendisi ütopyaya inanan birisi olarak daha önyargısız bir terim olarak “eutopya” kelimesini öneren düşünür, 12 maddelik bir şehircilik manifestosunu öne sürüyor. Bu maddeler UIA 2005 Kongresi’ne ve sonrasına en belirgin açılımlar olarak katkıda bulunuyor. Her ne kadar Dünya Mimarlığından kitabının başlığında, kongrenin sloganı “MimarlıkLARın Pazaryeri” (diğer kitapta olduğu gibi) geçmese de, içerik açısından 2005’lerin mimarlık ortamındaki düşünce ve pratik ilişkisinin sunumu ve ifadesi yönünden bir pazaryerinin çeşitliliğini barındırmakta; okuyan herkesin kendi dünya görüşlerine göre favorileri olacaktır.

MimarlıkLARın Pazaryeri kitabı, sunuş yazısında Deniz İncedayı’nın belirttiği gibi, bir bildiriler kitabı değil. Kongre resmî oturumları ile bildiri ve poster sunum başlıkları 2007 yılında yayımlanmıştı. Burada sözkonusu olan mimarlıkla ilişkili farklı alanlarda üretilmiş çok sayıda bildiriden yapılan özgün bir seçkidir. On iki ana başlık altında iki ya da üçer bildiri, editörlerin sunuş metinleriyle beraber yer almaktadır (Cânâ Bilsel, Ayşen Ciravoğlu, Neslihan Dostoğlu, Aydan Erim, Hüseyin Kahvecioğlu, Emre Madran, Serpil Özaloğlu, Tuğçe Selin Tağmat, Gürhan Tümer ve Hülya Yıldız). Başlıklar: “Kuram”; “Toplum ve Kimlik”; “Kentsel Mekânda Bellek”; “Küreselleşme ve Kamusal Alan Sorunsalı”; “Küreselleşme ve Yerellik”; “Küreselleşeme ve Kentsel Dönüşüm”; “Kent ve Konutları: Değişim ve Dönüşüm”; “Göçle Oluşan Kentler”; “Kentsel Akupunktur”; “Mimarlıkta Çevre Duyarlılığı”; “Tarihsel Çevre” ve “Mimarlık Eğitimi”.

Kitapta, mimarlık alanın geniş kapsamına uygun biçimde, çok çeşitli konularda, ancak özellikle kentler, küreselleşme ve çevre konularında ağırlıklı sunuşlar bulunuyor: İslam Ortaçağı kentsel mimarlık kurumları (Ghabin); Saraybosna Belediye Binası’nın tarihi, yıkımı ve yeniden yapımı üzerine tartışmalar (Alic); Selanik kıyısında tasarım teknolojileri ile üretilen tersane projesinde Deleuze’ün kat kavramının yorumlanması (Gourdoukis, Pantazi, Tentokali, Trifonidou); Küresel ekonomi düzeni içinde mimarlık (Martinez); Pazar-kentte sınıra ve geçişe ait –liminal-mimarlık (Paredes); küresel ağlarla ilişkili bir kentsel yapının ekonomik coğrafya kuramlarıyla Rotterdam örneğinde yeniden yorumlanması (Wall) bu çok çeşitli paletten örnekler. Yayın, Kahire, Kudüs, Karaçi, Gamarra, Kuveyt, Bağdat gibi pek çok kent ve bunların özgün kentsel bağlamları ile ilgili değerli bilgiler de içeriyor. Çağdaş mimarlık söylemini özelikle akademik açılımlarla sunan MimarlıkLARın Pazaryeri ve çağdaş mimarlık pratiğinde öne çıkan isimlere ve onların düşüncelerine dair olan Dünya Mimarlığından, UIA 2005 İstanbul Kongresi’nin açılımlarını yeniden yorumlamak için kalıcı kaynaklar oluşturuyor.

MİMARLIKLARIN PAZARYERİ

XXII. UIA Dünya Mimarlık Kongresi’nden Seçme Bildiriler

Ed. C. Bilsel, A. Ciravoğlu, N. Dostoğlu, A. Erim, D. İncedayı, H. Kahvecioğlu, E. Madran, S. Özaloğlu, T. Tağmat, G. Tümer, H. Yıldız, Ocak 2009, Mimarlar Odası Yayınları, Ankara; 342 sayfa.

DÜNYA MİMARLIĞINDAN:

Kuramsal Açılımlar, Düşünceler, Uygulamalar

Yay.Haz. N. Müge Cengizkan, Şubat 2008, Mimarlar Odası Yayınları, Ankara; 169 sayfa.

XXI. DÜNYA MİMARLIK KONGRESİ:

Resmî Program, Açılış ve kapanış Konuşmaları, Bildirgeler, Değerlendirmeler

Ed. Deniz İncedayı, Ocak 2007, UIA 2005 İstanbul Kongresi Etkinlikleri Dizisi, Mimarlar Odası Yayınları, Ankara.