2018 yılı, Avrupa Birliği tarafından “Avrupa Kültürel Miras Yılı” olarak belirlenmiş ve 7-8 Aralık 2017’de İtalya’da düzenlenen Avrupa Kültür Forumu’nda resmen ilan edilmiştir.(1) “Bizim Mirasımız: Geçmişin Gelecekle Buluştuğu Yer”, 2018 yılının sloganı olarak belirlenmiştir.(2) (Resim 1) Kültürel Miras Yılı ile birlikte, insanları Avrupa’nın çeşitlilik içeren zengin kültür mirasını keşfetmeye teşvik etmek; kültür mirasının yaşamımızdaki yerini tanımlayarak onun eşsiz değerini kutlamak, anlamak ve korumak amaçlanmaktadır. Avrupa Komisyonu 2018 yılında konuya dikkat çekerek, kültür mirasının daha güçlü toplumlar oluşturmak için başat bir güç olduğunu, iş olanakları yarattığını, dünyayla ilişkiler için çok önemli olduğunu ve kültür varlıklarını korumak için neler yapılabileceğini vurgulamak istemiştir.(3)

Avrupa Birliği 1983 yılından beri her yıl seçilen bir tema üzerine “Avrupa Yılı” ilan ederek ülkeler arası tartışma ve diyalogu teşvik etmekte, böylece belirli bir sorun karşısında farkındalığın artırılmasını hedeflemektedir. Avrupa Komisyonu’nun önerisi, Avrupa Parlamentosu’nun onayıyla belirlenen Avrupa Yılı teması bugüne kadar kültürler arası diyalogdan (2008), yaratıcılığa (2009), engelli kişilerden (2003), herkes için fırsat eşitliğine (2007) olmak üzere çok farklı konuları ele almıştır.(4) Her yıl belirlenen tema çerçevesinde gerçekleştirilecek yerel, ulusal ve uluslararası projeler için ekonomik kaynak sağlanmakta, bunun yanı sıra Avrupa Birliği kurumları ve üye devletler tarafından konunun yasal olarak ele alınacağı konusunda da güçlü bir mesaj verilmektedir.

Aslında bundan 43 yıl önce Türkiye’nin de üyesi bulunduğu Avrupa Konseyi, 1975 yılını “Avrupa Mimari Miras Yılı” olarak belirlemişti. Avrupa Konseyi’nin 1972 tarihli “Avrupa mimari mirasının korunması” tavsiye kararıyla, 1973 yılından itibaren Avrupa Mimari Miras Yılı için üç yıl sürecek kampanya resmen başlatılmıştır.(5) Üye devletlere bu kapsamda çalışmaları yürütmek üzere ulusal komitelerin oluşturulması ve gerekli fonların sağlanması çağrısı yapılmıştır. “Geçmişimiz için Bir Gelecek” sözü de 1975 yılının sloganı olarak belirlenmiştir. Üç yıllık kampanya 21-25 Ekim 1975 tarihlerinde Amsterdam’da düzenlenen kurultay ve açılan uluslararası sergiyle birlikte koruma çalışmalarının 1975 yılı sonrasında da devam etmesi dilekleriyle son bulmuştur. Avrupa’nın mimarlık mirasını yerel, bölgesel ve ulusal planlamanın gözetmesi gereken konularından biri olarak tanımlayan, kentsel - kırsal dokuların bütüncül olarak korunması gerekliliğini kabul ederek “bütünleşik koruma” kavramını gündeme getiren ve güncelliğini halen koruyan “Amsterdam Bildirgesi” de bu bağlamda hazırlanmıştır.(6) (Resim 2)

1975 Avrupa Mimari Miras yılı için Avrupa Konseyi’nin çağrısı doğrultusunda Türkiye’de de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından bir Ulusal Komite kurulmuştur.(7) Komite’nin girişimleriyle İstanbul, Göreme ve Efes’te üç pilot koruma projesi gerçekleştirilmiş, projeler örnek birkaç koruma ve onarım projesiyle birlikte Amsterdam’daki sergide yer almıştır.(8) 1975 yılı içerisinde çoğunlukla İstanbul’da, İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ), Devlet Güzel Sanatlar Akademisi (DGSA), Devlet Mühendisler Mimarlar Akademisi (DMMA) gibi eğitim kurumları öncülüğünde mimari mirasın tanımlanmasını ve korunmasını konu alan sergi ve konferanslar düzenlenmiş, yayınlar yapılmıştır.(9) Mimar Sinan Günü olarak kutlanmakta olan 9 Nisan’da İTÜ Mimarlık Tarihi ve Restorasyon Enstitüsü (MTRE) ile TMMOB Mimarlar Odası’nın işbirliğiyle “Mimar Sinan ve Tarihi Çevre Korunması” konulu bir açık oturum düzenlenmiştir.(10) Açık oturumdaki tarihi çevre korumayla ilgili konuşmalar aynı yıl Mimarlık dergisinin 139. sayısında yer almıştır.(11) İTÜ Mimarlık Tarihi ve Restorasyon Enstitüsü ile Safranbolu Belediyesi’nin ortaklığıyla düzenlenen “Safranbolu Mimari Değerleri ve Folkloru Haftası” ise 30 Ağustos-5 Eylül 1975 tarihleri arasında Safranbolu’da gerçekleştirilmiştir.(12) Etkinlik kapsamında düzenlenen seminerin yanı sıra sergiler, film ve dia gösterimleri de yapılmıştır.(13) Avrupa Mimari Miras Yılı kapsamında gerçekleştirilen etkinlikler sonrasında Safranbolu’da uzun yıllar devam edecek tarihî çevre koruma çalışmalarının da temeli atılmıştır.(14) Nitekim bilindiği gibi Safranbolu Türkiye’nin az sayıda bütüncül korunmuş kentlerinden biri olarak 1994 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girmiştir. Avrupa Mimari Miras Yılı kampanyası sonunda, 1976 yılında İstanbul Avrupa Konseyi Parlamentosu tarafından “korunması gereken dünya kenti” olarak seçilmiştir.(15)

2018’de Avrupa Birliği tarafından belirlenen “Avrupa Kültürel Miras Yılı” kapsamında gerçekleştirilecek etkinlik ve projelerde öncelik verilmek üzere; “katılım”, “sürdürülebilirlik”, “koruma” ve “yenilik” temalarından hareketle; ortak miras, okulda miras, miras için gençlik, mirası dönüştürmek, turizm ve miras, perçinlenen miras, risk altındaki miras, mirasla ilişkili beceriler, her şey miras için, miras için bilim olmak üzere 10 başlık belirlenmiştir.(16) Avrupa Komisyonu çalışmaların 2018 yılının ötesinde de bir etki yaratacağından emin olmak için, Avrupa Konseyi, UNESCO ve diğer ortaklarla işbirliği içerisinde belirlenen bu 10 başlık çerçevesinde uzun erimli projeler yürütmeye karar vermiştir.(17) Avrupa Birliği Konseyi, Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Komisyonu’nun yanı sıra bölge komiteleri ve Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi gibi Avrupa Birliği’nin tüm kurumları, Kültürel Miras Yılı için etkin bir biçimde çalışmakta ve kültürel mirasa odaklanan etkinlikler düzenlemektedir. Ayrıca, Avrupa Birliği kültürel mirası destekleyen projeleri finanse edeceğini, Erasmus+, Europe for Citizens, Horizon 2020 ve diğer AB programları altında ek fırsatlar sağlayacağını da duyurmuştur.

Avrupa Birliği ülkelerinde 2018 Kültürel Miras Yılı için birçok etkinlik düzenlenmiştir. Ülkeler bu kapsamda kendi projeleriyle birlikte temalarını ve sloganlarını da belirlemiştir. Almanya “paylaşılan miras” söylemini önplana çıkarırken, İrlanda “dahil olmak”, İsviçre “kültürel miras-geleceğin anahtarı” vurgusu yapmaktadır.(18)

Avrupa’da olduğu gibi Türkiye’de de 2018 Kültürel Miras Yılı kapsamında çeşitli etkinlikler yürütülmektedir. 2018 Avrupa Kültürel Miras Yılı Türkiye etkinliklerinden ilki, ICOMOS Türkiye ve Europa Nostra Türkiye ortaklığında 29 Mart 2018 tarihinde, İstanbul’da düzenlenen “1975 Avrupa Mimari Miras Yılından 2018 Avrupa Kültürel Miras Yılına” başlıklı panel olmuştur.(19) (Resim 3) Açılış konuşmalarını ICOMOS Türkiye Milli Komitesi Başkanı Prof. Dr. İclal Dinçer ve Europa Nostra Türkiye Başkanı Burçin Altınsay’ın yaptığı paneli Prof. Dr. Zeynep Ahunbay yönetmiştir. Prof. Dr. Nuran Zeren Gülersoy ve Prof. Dr. Cevat Erder 1975 Avrupa Mimari Miras Yılı’nın anlamı ve koruma bilimindeki yeri üzerine değerlendirme yapmışlardır. Prof. Dr. Atilla Yücel ise, o dönemde Türkiye ulusal sergisini hazırlayan ekipten genç bir öğretim üyesi olarak Türkiye’de yapılan etkinlikleri, Türkiye mimarlığı sergisinin hazırlanma ve Avrupa’da sunulma süreçlerini canlı anılarıyla katılımcılara aktarmıştır. İkinci etkinlik ICOMOS Türkiye ve DOCOMOMO Türkiye ortaklığıyla 27 Nisan 2018 tarihinde Zonguldak’ta, “Endüstri Mirası Kenti: Zonguldak - Kömür Madenciliği ve Taşımacılığı” konusunda düzenlenmiştir.(20) (Resim 4) Dr. Öğr. Üyesi Gülsün Tanyeli’nin moderatörlüğünü üstlendiği, ağırlıklı olarak Zonguldak kentinin endüstri mirası bileşenlerine yönelik değerlendirmelerin yapıldığı panelde, Öğr. Gör. Nimet Özgönül, Mimar Ece Bakioğlu, Öğr. Gör. Elif Akbulut ve Doç. Dr. Haluk Zelef söz almıştır.

AB Türkiye Delegasyonu ise, görme ve işitme engelli çocuklar için Anadolu Medeniyetleri Müzesi turu, Ankara Kitap Fuarı’nda “Kağıt Arkeologları” organizasyonu, Heritage İstanbul 2018 Fuar ve Konferansı’nda Göbeklitepe’yi konu alan oturum gibi Avrupa Kültürel Miras Yılı çerçevesinde çeşitli etkinlikler düzenlemeye devam etmektedir. 2018 yılı Türkiye’de kültürel mirasın korunması ve tanıtılması için olduğu kadar, kültürel mirasın birleştirici rolüyle ortak değerlerin anlaşılması ve sürdürülmesi için de önemli bir fırsat sunmaktadır. Bu noktada Kültürel Miras Yılı kapsamında tüm Türkiye’ye yayılan ve toplumun tüm kesimlerinde farkındalığı artırıcı çalışmalara ihtiyaç vardır. Etkileri 2018 yılının ötesine taşınacak Avrupa Kültürel Miras Yılı etkinliklerinin devamı dilekleriyle…

NOTLAR

1. URL1. “European Year of Cultural Heritage”, https://europa.eu/cultural-heritage/about_en [Erişim: 28.06.2018]

2. URL1.

3. URL2. “European Year of Cultural Heritage 2018”, www.eych2018.com/themes-and-objectives, [Erişim: 02.07.2018]

4. URL3. “European Years”, https://europa.eu/european-union/about-eu/european-years_en, [Erişim: 02.07.2018]

5. COE, 1972, Recommendation 681 on the Protection of Europe's Architectural Heritage, 20 October 1972.

6. The Declaration of Amsterdam, 1975, www.icomos.org/en/and/169-the-declaration-of-amsterdam, [Erişim: 29.06.2018]

7. Söylemezoğlu, H. Kemali, 1975, “Tarihi Çevrenin Oluşumu ve Sinan”, Arkitekt, sayı: 1975-02 (358), s.51, 52, 93.

8. Söylemezoğlu, 1975, s.51.

9. Söylemezoğlu, 1975, s.51.

10. Anonim, 1975, “Önemli Haberler”, Arkitekt, sayı: 1975-03 (359), s.98.

11. Mimarlık, 1975, sayı: 139 www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=192 [Erişim: 16.07.2018]

12. Anonim, 1975, “Safranbolu Mimari Değerleri ve Folklorü Haftası”, Arkitekt, Sayı: 1975-04 (360), s.148.

13. Anonim, 1975, s.148.

14. Anonim, 1975, s.148.

15. COE, 1976, Resolution 636 on the Protection of the Architectural Heritage of Istanbul, Eylül 1976, Doc.3845. İlmen, Canan Osmanağaoğlu, 2007, Tasarımları ve Eğitimciliği Işığında Nezih Eldem’in Mimarlık Anlayışı, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İTÜ FBE, İstanbul, s.4.

16. URL4. “European Year of Cultural Heritage,  Initiatives, https://ec.europa.eu/culture/content/shared-heritage_en, [Erişim: 16.07.2018]

17. URL4.

18. URL5. “European Cultural Heritage Year 2018, Sharing Heritage”, https://sharingheritage.de/en/, [Erişim: 28.06.2018] URL.6 “Get Involved”, https://www.eych2018.com/get-involved, [Erişim: 16.07.2018] URL7. “Cultural Heritage, The Key to the Future”,  https://kultarv2018.se/english/ [Erişim: 14.07.2018]

19. URL8. “ 2018 Avrupa Kültürel Miras Yılı Türkiye Etkinlikleri”, www.icomos.org.tr/?Sayfa=Kapak&sira=75&dil=tr [Erişim: 16.07.2018]

20. URL9. “2018 Avrupa Kültürel Miras Yılı Türkiye Etkinlikleri”, www.icomos.org.tr/?Sayfa=Etkinlik&sira=136&dil=tr [Erişim: 16.07.2018]