403
EYLÜL-EKİM 2018
 
MİMARLIK'tan

MİMARLIK DÜNYASINDAN

YAYINLAR



KÜNYE
İMAR AFFI

1948’den Bugüne İmar Afları

Binali Tercan, Dr. Öğr. Üyesi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü

Cumhuriyet döneminin başından günümüze, farklı amaç ve kapsamda çıkarılmış imar affı niteliğindeki yasalara bir yenisi daha eklendi. Bu yasaların bir dökümünü yapan yazar, yapılan değişikliklere hızlı bir bakış atmamızı sağlıyor.

 

“İmar affı” kavramı ilk başlarda bir kentsel yapılaşma sorunu olarak görülen gecekondu yapıları ve mahalleleriyle ilişkilendirilerek tartışılmaya başlanmıştır. 1950’li yılların başında özellikle büyük kentlerin çeperlerinde görülmeye başlanan gecekondu yapıları, hızla yayılarak kentsel alanların önemli bir kısmını oluşturmaya başlamış, kentsel nüfustaki payı da artmıştır.(1) (Tablo 1) Tüm bu yasaların bir yandan gecekondulara af bir yandan da gecekondu yapımını yasaklamış olmasına karşın, gecekondu sayısında sürekli olarak artış olduğu görülmektedir.

Yıllar

Gecekondu

Gecekondulu Nüfus


Kentsel Nüfustaki Payı %

1955

50.000

250.000

14,7

1960

240.000

1.200.000

16,4

1965

430.000

2.150.000

22,9

1970

600.000

3.000.000

23,6

1980

1.150.000

5.750.000

26,1

1990

1.750.000

8.750.000

33,9

1995

2.000.000

10.000.000

35,0

2002

2.200.000

11.000.000

27,0

Tablo 1. Türkiye’de gecekondu sayısı ile nüfus arasındaki ilişki

II. Dünya Savaşı’ndan sonra sanayileşmenin gelişmesi ile birlikte Türkiye’de gecekonduların ortaya çıkışından bu yana gündemden düşmeyen ve özellikle seçim dönemlerine denk gelen belli periyotlarla gündeme gelmektedir. Genel bir tanımlamayla imar affı, “yürürlükte olan kurallara uyulmayarak belli bir tarih kesitine kadar gerçekleşmiş yapılaşmanın, durum ve konumu itibariyle yasada belirtilen koşullara uygun olanların bağışlanması ve korunması” olarak tanımlanabilir. Başka bir tanımlamayla, imar affı; meşru olmayanı meşrulaştırma, yasal olmayanı yasallaştırmaya da hukuka aykırı fiili durumun hukukileştirilmesidir. Bu kavram, yasalarda kullanılmayan ancak, şehircilik hukukumuza girmiş bir uygulama terimidir. (Resim 1)

Af (bağışlama), yasal bir zorunluluktan değil, bir ahlak normundan veya “toplumsal yarar” sorunundan kaynaklanır. Devletin yetki alanına giren aflar, uzunca bir süre devam etmiş fiili

durumun hukukileştirilmesi şeklinde gerçekleşir. Kentsel alanlarda hazine arazileri üzerinde, hatta son İmar Barışı Yasası (7143 sayılı Vergi ve Diğer Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun) ile kırsal alanlarda, yaylalarda zaman aşımı ile hak kazanma (zilyetlik) temelde bu düşünceye dayanır.

Geçmişte kalmış iddiaların belli bir süre geçtikten sonra artık ortaya atılmamasında yarar olduğu esas itibariyle bu kategoride değerlendirilir. Burada devlet hukuka aykırı fiili durumu hukukileştirmekte ve aslında yasalara aykırı olarak oluşmuş yapılaşmaları da toplumsal yarar temeline dayandırarak yasallaştırmakta, bu yararın varlığına da siyasal iktidar karar vermektedir. Örneğin, eylemsel durum, toplumsal huzursuzluklara yol açıyorsa, siyasal iktidar böyle bir karar verebilmekte, imarla ilgili kurallara aykırı gerçekleşmiş eylemsel durum, böylece kuralına uygun oluşmuş gibi kabul edilmektedir. Ülkemizde imar afları, sadece yoğun olarak gündeme geldiği 1980’lerin ürünü değildir. Daha önceki yıllarda gecekondu olgusunu düzenlemek için çıkarılan yasalar ve bazı yasalarda yer alan özel hükümlerde imar afları gerçekleştirilmiştir.

775 SAYILI GECEKONDU YASASI ÖNCESİ DÖNEM: GECEKONDUNUN İMAR YASASI’NA BAĞIMLI OLDUĞU DÖNEM

A- 5218(2) sayılı Yasa (22.06.1948 tarih ve 6938 sayılı Resmî Gazete)

Kamuoyunun meclise yansıyan baskısı ile 1948 yılında Hasan Saka hükümeti gecekondu affı ile ilgili ilk yasayı çıkarmıştır. Ankara’da belediyeye ve devlete ait arsaların mesken yapacaklara tahsisiyle ilgili olan kanun, özellikle Ankara kentindeki sorunları çözmek için hazırlanmıştır. Yasada “gecekondu” sözcüğü geçmemekle birlikte temel amaç, belediye sınırları içindeki gecekonduların yasallaştırılması idi. Bu yasa, söz konusu alanlarda kendilerine ait olmayan arsalar üzerinde ruhsatsız yapılmış olan yapıların belediye eliyle sahiplerine çok düşük bir bedel karşılığında devredilmesini öngörmüş, ayrıca bu bölgelerdeki hazine arazilerinin bedelsiz olarak belediyeye devredilmesini sağlamıştır. Belediye bu araziyi bir yıl içinde inşaata başlamak koşulu ile konutsuz kişilere düşük bir bedel karşılığı (vergi esasına göre) dağıtmıştır. Mecliste yasa tasarısının diğer belediyeleri de kapsayabileceği tartışılmış, ancak Ankara’nın sorununun geciktirilmemesi için öncelikle çıkması gerektiğine karar verilmiş ve tasarı kabul edilerek yasalaşmıştır.

B- 5228(3) sayılı Bina Yapımını Teşvik Kanunu (06.07.1948 tarih ve 6950 sayılı Resmî Gazete)

5218 sayılı Yasanın kabulünden iki hafta sonra da bu yasa ile getirilen kararları ülke çapında yaygınlaştıran 5228 sayılı Bina Yapımını Teşvik Kanunu çıkarılmıştır. Bu yasa ile tüm belediyelere arsa dağıtma yetkisi tanınmıştır. Dağıtılan arsalar üzerinde yapılan konutlar on yıl süre ile bina, buhran ve savunma vergilerinden muaf tutulmuş, ayrıca Emlak ve Kredi Bankası’na, inşaat bedelinin % 75’ine kadar, % 5’i aşmayacak bir faiz oranı ile kredi verilmesi için yetki tanınmıştır. Bu Yasanın 5218’den farkları; 5218 sayılı Yasa, belediyelere sınırları tanımlanmış alanlarda arsa üretme görevi verirken, 5228 sayılı Yasa, bu görevi imar sınırları içinde yer alan ve belirli bir işlev için ayrılmamış olan tüm arazilere yaymıştır. İkinci önemli fark ise; üretilen arsaların dağıtılabileceği kişiler arasına konut kooperatiflerinin de ikinci öncelikle katılması ve artabilecek ya da isteklisi çıkmayacak arsaların konut kooperatiflerine verilmesinin öngörülmesidir.

C- 5431(4) sayılı Yasa (11.06.1949 tarih ve 7230 sayılı Resmî Gazete)

Gecekondu sorununun kısa zamanda çok yoğunlaşması ve İstanbul’da Zeytinburnu ölçeğinde bir gecekondu mahallesinin ortaya çıkması nedeni ile 1949 yılında 5431 sayılı Ruhsatsız Yapıların Yıktırılması ve 2290 sayılı Belediye Yapı ve Yollar Kanunu’nun Değiştirilmesine Ait Kanun çıkartılmıştır. Bu Yasa temelde varlıklı kesimin ruhsatsız ve denetimsiz yaptığı yapılarla ilgili idi. Ama geçici maddesinde gecekondu sorununa da değinmekte, Yasanın yürürlüğe girdiği tarihe kadar yapılmış olanlara 5218’in uygulanmasını öngörmekte ve bu tarihten sonra yapılacak olanların da yıkılmasını emretmekteydi. Ancak Yasa bu yıkım kararında çok kesin ve etkin davranmamış, Bakanlar Kurulu Kararı ile belediye meclisine, gerekirse kentte yeni dokunulmaz bölgeler tanımlama yetkisi vermiştir.

D- 6188(5) sayılı Yasa (29.07.1953 tarih ve 8470 sayılı Resmî Gazete)

1953 yılında gecekondu sorununun çok yaygınlaşması, Ankara’nın yanı sıra İstanbul’da da Zeytinburnu, Taşlıtarla ve Kâğıthane gibi büyük gecekondu bölgelerinin kurulması üzerine, 1954 seçimlerinden bir yıl önce, 6188 sayılı Bina Yapımını Teşvik ve İzinsiz Yapılan Binalar Hakkında Kanun çıkarılmıştır. Bu yasada belediyeler 5228 sayılı yasadaki esaslar uyarınca hazine arazilerini alabilmekte idi. Belediyeler ayrıca kendi arazilerini de ucuz ve basit konut yapıları için kullanabileceklerdi. Bu konutlar maliyet bedelleri üzerinden birinci öncelikle gecekonduları yıkılan kişilere, ikinci öncelikle de sağlığa aykırı konutlarda oturanlara satılacaktı. Sağlığa aykırı yapılarda oturanlar taşınmadan önce konutlarını yıkıp, enkazı kaldıracak, eğer bu yapılmaz ise 15 gün sonra eski konutları yıkılacaktı.

Yasa hükümlerinden ancak belediye sınırları içinde iki yıldır oturanlar yararlanacaktı. Böylece Yasa, kente yeni gelen kesimlerin konut sorununa çözüm getirmiyor, eski mahalle sakinlerinin yaşam kalitesini artırıyordu. Ayrıca 6188 sayılı yasa ile 5218 ve 5228 sayılı yasalar da yürürlükten kaldırıyordu. Bu döneme kadar çıkan yasaların genelde konut sorununa yönelik olmalarına karşın bu kez özellikle gecekondu sorununa yönelik olduğu söylenebilir. Ancak 6188 sayılı yasada önceki yasalardaki birçok sakıncaları ve eksikleri taşımış ve gecekondu sorununu çözememiştir.

E- 7367(6) sayılı Yasa (29.07.1959 tarih ve 10265 sayılı Resmî Gazete)

1959’da çıkarılan 7367 sayılı Yasada, hazineye ait belediye sınırları içindeki arsaların belediyelere geçirilmesi yolu ile gecekondu yapımını önleme amacına ayrılması düşünülmüş ise de olumlu sonuçlar alınamamıştır.

775 SAYILI GECEKONDU YASASI’NIN İNCELENDİĞİ DÖNEM: GECEKONDUNUN İMAR YASASI’NA YARI BAĞIMLI OLDUĞU DÖNEM

775(7) sayılı Gecekondu Yasası (30.07.1966 tarih ve 12362 sayılı Resmî Gazete)

1966 yılında çıkarılan 775 sayılı Gecekondu Yasası, kalkınma planlarının benimsendiği ilkelere ana çizgileri ile uyan gecekondu politikası getirmiştir. Gecekondu politikası, gecekondu sorunlarının kısa ve uzun dönemde çözümlenmesine olanak veren önlemlerin tümü olarak tanımlanabilir. Bu bağlamda, 775 sayılı Yasa da gecekonduların hem ekonomik ve toplumsal hem de şehircilik konularıyla ilgili sorunlarının çözümünü amaçlayan bir yasadır.

Gecekondu affı olarak değerlendirilen 15.05.1976 tarih ve 1990 sayılı Gecekondu Kanunu’nda Bazı Değişiklikler Yapılması Hakkında Kanun’un geçici 8. maddesinde; belediyelere ait olan veya Gecekondu Kanunu uyarınca belediyelerin mülkiyetine geçmesi gereken arazi ve arsalar üzerinde 01.03.1976 gününden önce yapıldıkları tespit edilen gecekondular hakkında da Gecekondu Kanunu’nun, gecekonduların ıslah ve tasfiyesi ile ilgili 21. maddesi hükümlerinin uygulanacağı belirtilmektedir. Daha önce çıkarılmış bulunan gecekondu yasalarında benimsenen politikalar, 775 sayılı Yasaya da egemendir. Buradaki hedefler, “iyileştirme”, “ortadan kaldırma”' ve “önleme”dir.

“İyileştirme”, durumu düzeltilebilecek olan bir gecekondunun ve gecekondu bölgelerinin, devletin, yerel yönetimlerin ve gecekondu sahiplerinin elbirliği ile oturulacak niteliklere kavuşturulmasıdır. Ülkemizde gecekonduların üçte birinden çoğu bu durumdadır.

İyileştirme umudu kalmamış bulunan gecekonduların, tarihsel değeri olan yapıtları çevreleyen ve bu yapıtların değerini azaltan tek tek yapıların ya da bu tür yapıların yoğun olduğu semtlerin tümü ile temizlenmesi, “ortadan kaldırma” adını almaktadır. Ortadan kaldırılması gereken gecekonduların, toplam içindeki oranı da % 30’a yaklaşmaktadır. “Önleme”ise uzun ve kısa dönemde olmak üzere iki türlüdür. Kısa süreli önlemenin de olumlu ve olumsuz yolları vardır. Olumsuz önleme, bir gecekondu yapılırken ya da yapıldıktan kısa bir süre sonra kolluk gücü tarafından yıktırılmasıdır. Olumlu önleme ise, türlü kamusal yardımlar ile konut pazarına toplumsal konut sunulmasının artırılması ve böylece gecekondu yapmaktan başka çaresi kalmamış olan ailelere, konut gereksinmelerini normal yollardan karşılama yolunun açılmasıdır.  Uzun süreli önleme ise, büyük kentlerdeki gecekondu sorunlarının kökünden ele alınması, kentlere olan aşırı nüfus akınlarının gereksiz ve verimsiz yığılma biçimini almasının önlenmesidir. Dolaylı önleme adı da verilebilecek olan bu tür önlemenin başarılı olabilmesi, bununla ilgili önlemlerin yalnızca gecekondu yasalarında değil, ülkenin sanayileşme, istihdam ve bölgeler arası denge politikalarını çizen tüm yasalarında yer alması ve gereği gibi uygulanmasına bağlıdır.(8) (Resim 2)

775 SAYILI YASANIN ÇÖZEMEDİĞİ MÜLKİYET SORUNLARI: GECEKONDU OLGUSUNUN KENDİNİ İMAR YASASI’NDAN TAMAMEN BAĞIMSIZ KILDIĞI DÖNEM

A- 2805(9) sayılı Yasa (21.03.1983 tarih ve 17994 sayılı Resmî Gazete)

Açıkça gecekondu affının gündeme geldiği ilk yasa 21.03.1983 tarih ve 2805 sayılı İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Olarak Yapılan Yapılara Uygulanacak İşlemler ve 6785 Sayılı İmar Kanunu’nun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun’dur. Gecekonduların, muhafaza edilecek, ıslah edilerek muhafaza edilecek ve yıkılacak şeklinde sınıflandığı bu yasada; tasnif, tespit, değerlendirme ve diğer işlemlerin belediye ve mücavir alan sınırları içinde belediyelerce, bu sınırların dışında ise valiliklerce yapılacağı madde 5, 6 ve 7’de belirtilmektedir. Bu Yasa, ıslah imar planlarıyla, yapıldığı yöredeki veya tasfiye edilecek gecekondulara çözüm bulmanın yanı sıra yasalara uyulmayarak oluşturulmuş hisseli şahıs arazilerini de yasaya oturtmayı amaçlamıştır.

B- 2981(10) sayılı Yasa (08.03.1984 tarih ve 18335 sayılı Resmî Gazete)

2805 sayılı Yasayı yürürlükten kaldıran, 24.03.1984 tarihinde 2981 sayı ile kabul edilen “İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Yapılara Uygulanacak Bazı İşlemler ve 6785 sayılı İmar Kanunu’nun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun”, adından da anlaşıldığı gibi af niteliğindedir. Bu yasanın 4. maddesine göre imar mevzuatına aykırı inşa edilmiş yapılarla gecekondular; “korunacak”, “ıslah edilerek korunacak” veya “bu yasa hükümlerinden yararlanamayacaklar” olarak sınıflandırılmıştır. Korunacak ve ıslah edilerek korunacak yapılara ruhsat verilebileceği belirtilmektedir. Yani, imar ve gecekondu mevzuatına aykırı olarak yapılan yapıların altı ay içinde belediye veya valiliğe başvurularak, uygun durumda olanların yasallaştırılması, gecekondulara önce tapu tahsis belgesi, daha sonra ıslah imar planları ile tapu verilmesi bu yasanın özüdür. Tapuya esas olacak tapu tahsis belgesi de ilk kez bu yasayla tanımlanmıştır. 2981 sayılı Kanunun, 31.05.2012 tarih ve 28309 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 6306 sayılı Kanunun 23. maddesi ile yürürlükten kaldırılacağı belirtilmekte ise de iki defa üçer yıllık uzatma ile kaldırılması ertelenmiştir.

C- 3290(11) sayılı Yasa (07.06.1986 tarih ve 19130 sayılı Resmî Gazete)

2981 sayılı Yasaya biraz daha açıklık getiren bu yasa, gecekondu affının kapsamını da genişletmiştir. Bu Yasanın kapsamına, daha önce konut olarak kullanılıp, sonra işyerine çevrilen gecekondular da dâhil edilmiştir. Bu Yasada, arsa tahsisinden yararlanacakların 2981 sayılı Yasada belirtilenlere ek olarak, işyeri fonksiyonunda kullanılan bir yapıya da sahip olmamaları koşulu getirilmiştir. 02.05.1986 tarihinde kabul edilen 3290 sayılı Yasada İstanbul Boğazı sahili ve öngörünümü ile Çanakkale Boğazı’nda yer alan gecekondulardan 02.06.1981 tarihine kadar yapılmış olanların yararlanabileceği, diğer yerlerde 2981 sayılı Yasadaki tarih yeniden belirlenerek, 10.11.1985 tarihine kadar yapılmış tüm gecekonduları içererek, kapsam oldukça genişletilmiştir. Ayrıca ıslah imar planında 2981 sayılı Yasada % 25 düzenleme ortaklık payı alınırken, 3290 sayılı Yasada bu oran % 35'e yükseltilmiştir.

D- 3366(12) sayılı Yasa (26.05.1987 tarih ve 19471 sayılı Resmî Gazete)

3366 sayılı Yasayla 2981 ve 3290 sayılı Yasalarda süresi içinde belediye ve valiliklere başvurmayanların işlemlerinde değişiklik yapılmış, su ve elektriğin kesilmesi yerine harçlar getirilmiştir. Ayrıca, ıslah imar planı veya kadastro planları ile belirlenen alanlarda doğrudan tapunun verilebileceği hükmünü getirmiştir. Bu Yasayla kaçak olarak yapılmış her tür yapı, örneğin kıyılarda, askeri bölgelerde, karayolları kamulaştırma sınırı içinde kalanlar, “gecekondu” gibi yorumlanarak, bu yapıların sahiplerine de ıslah bölgesi veya yakın çevresinden bağımsız, hisseli veya kat mülkiyeti esasına göre imar parseli alma hakkı verebilmiştir. Bununla affın kapsamı biraz daha genişletilmiş, gecekondu tanımına çeşitlilik getirilmiştir. 3290 sayılı Yasayla Tapu ve Kadastro İdarelerine verilen yetkiler 3366 sayılı Yasayla da geçerliliğini koruduğu gibi, fonun gelirleri de bu kanunla artırılmıştır.

GECEKONDULARIN İMARLI ALANLARDAKİ TAŞINMAZLAR GİBİ ALINIP SATILABİLDİĞİ DÖNEM: ISLAH İMAR PLANI YAPILAN ALANLARDAKİ GECEKONDULAR

3414(13) sayılı Yasa (11.03.1988 tarih ve 19751 sayılı Resmî Gazete)

02.03.1986 tarihinde kabul edilen 3414 sayılı Yasa bundan önce çıkarılan iki kararnamede bazı değişiklikler getirmiştir. Bu Yasa, 775 sayılı yasa ile belediye sınırları ve mücavir alan sınırları içinde, gecekondularla ilgili işlemleri yürüten büyükşehir belediyeleri ve valiliklerin yetkilerini, tamamen ilçe belediyelerine devretmiştir. Böylece büyükşehir belediyesi olmayan yerlerde ise yetki, tamamen belediyelere geçmiştir. 3414 sayılı Yasa, 775 sayılı Yasanın 34. maddesini de geçersiz kılmaktadır. Bu maddede, kendilerine arsa veya konut tahsis edilenlerin, yirmi yıl içinde satmak veya devretme haklarının olmadığı belirtilmektedir. Bu koşulun 3414 sayılı Yasayla ortadan kalkması, gecekondu sahibine, arsasını veya konutunu müteahhide verme veya satarak başka yerde yeni bir gecekondu, yapma şansı yaratmıştır. (Resim 3)

4706(14) SAYILI YASA (18.07.2001 TARİH VE 24466 SAYILI RESMÎ GAZETE)

4706 sayılı Kanunun 5. maddesiyle “belediye ve mücavir alan sınırları içinde olup Bakanlıkça tespit edilecek alanlarda bulunan, hazineye ait taşınmazlardan, 31/12/2000 tarihinden önce üzerinde yapılanma olanların; öncelikle yapı sahipleri ile bunların kanuni veya akdi haleflerine satılmak ya da genel hükümlere göre değerlendirilmek üzere ilgili belediyelere bedelsiz olarak devredileceği” hükmü getirilmiştir. Bu hükümle meşru olmayan fiili durumlar meşrulaştırılarak 31.12.2000 tarihinden önce hukuka aykırı yapılmış eylemler bağışlanmıştır. İmar affı kapsamında değerlendirebileceğimiz bu durum, genel bir planlama esası olan; imar planlarında, plan kapsamı içinde kalan hazineye ait taşınmaz malların kentin ihtiyacı olan; kentsel, sosyal, kültürel ve teknik altyapı (eğitim, sağlık, spor, huzur evi, yaşlılar evi vb.) alanlarına ayrılmasını engelleyerek kentsel hizmet sunumlarını aksatmaktadır.

BÜTÇE YASALARI VE TÜRK CEZA KANUNU’NA EKLENEN İMAR AFFI NİTELİKLİ MADDELER

A- 4833(15) sayılı Yasa (31.03.2003 tarih ve 25065 sayılı Resmî Gazete)

Kamu kurum ve kuruluşlarına gerekli belgelerle başvurmayıp, çeşitli onay, ruhsat ve yapı kullanma izinleri alınmadan yapılan yapılara imar mevzuatı uyarınca cezai işlemlerin uygulanması gerekir.

3194 İmar Kanunu’nun, kullanma izni alınmamış yapılarla ilgili 31. maddesindeki, inşaatın bitme gününün, kullanma izninin verildiği tarih olduğu; yapı kullanma izni alınmamış yapıların ise, izin alınıncaya kadar elektrik, su ve kanalizasyon hizmetlerinden ve tesislerinden faydalandırılmayacağı; ancak, yapı kullanma izni alan bağımsız bölümlerin bu hizmetlerden istifade ettirileceği hükmü 1985 tarihinden beri uygulanmaktadır. Ancak, 4833 sayılı Yasanın 51. maddesinin (ö) fıkrası ile “yapı kullanma izni verilmeyen ve alınmayan yapılara belediyelerce yol, su, kanalizasyon, doğalgaz gibi alt yapı hizmetlerinin birinin veya birkaçının götürüldüğünün belgelenmesi halinde, ilgili yönetmelikler doğrultusunda fenni gereklerin yerine getirilmiş olması ve bu Kanunun yayımı tarihinden itibaren altı ay içerisinde başvurulması üzerine kullanma izni alınıncaya kadar geçici olarak elektrik bağlanabilir” hükmü getirilmiştir. Her ne kadar bu madde kapsamında elektrik bağlanmasının herhangi bir kazanılmış hak teşkil etmeyeceğinden de bahsedilmesine rağmen bu durum, açıkça imar mevzuatına aykırı yapıların kamusal hizmetlerden yararlandırılarak meşrulaştırılıp, yasallaştırmasına dönük bir düzenlemedir.(16) Yasa yapma tekniği açısından doğru olmayan ancak, karışık ve parçacı çözümlerin zamanla kalıcı hale geldiği, 2003 Mali Yılı Bütçe Kanunu vb. diğer kanunlara eklenen hükümlerle, imar mevzuatına aykırı yapılar affedilerek yasallaştırılmıştır.

B- 5027(17) sayılı Yasa (28.12.2003 tarih ve 25330 sayılı Resmî Gazete)

4833 sayılı Kanunda olduğu gibi 5027 sayılı 2004 Malî Yılı Bütçe Kanunu’na da bir madde eklenerek yaklaşık aynı içerik ve aynı yasa yapım tekniği uygulanmıştır.

28.12.2003 tarihli Resmî Gazete’nin mükerrer sayısında yayımlanan 5027 sayılı Kanunun 49. maddesinin (j) fıkrasıyla, yapı kullanma izni verilmeyen ve alınmayan yapılara; yol, su, telefon, kanalizasyon, doğalgaz gibi alt yapı hizmetlerinin birinin veya birkaçının götürüldüğünün belgelenmesi halinde, ilgili yönetmelikler doğrultusunda fenni gereklerin yerine getirilmiş olması ve bu Kanunun yayımı tarihinden itibaren başvurulması üzerine kullanma izni alınıncaya kadar geçici olarak elektrik ve / veya su bağlanabileceği, Belediye sınırları içinde kullanma izni verilmeyen ve alınmayan yapılaşmaların her türlü atıklarının çevre sağlığını tehdit eder boyutlara ulaşması halinde bu gibi yerlere belediyelerce kanalizasyon ve temizlik hizmetlerinin verilebileceği kanunlaştırılmıştır. Bu yasayla da imar mevzuatına aykırı yapılara hizmet sunmada çevre sağlığı konusu ön plana çıkarılarak meşrulaştırma gerçekleştirilmiştir.

C- 5377(18) sayılı Yasa (08.07.2005 tarih ve 25869 sayılı Resmî Gazete)

Farklı kanunlara madde ekleme yöntemiyle yapılan benzer bir uygulama da 08.07.2005 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 5377 sayılı Kanun ile değiştirilen 26.09.2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 184. maddesine eklenen 6. fıkra’dır. Bu ekleme ile 12 Ekim 2004 tarihinden önce yapılmış yapılarla ilgili olarak Ceza Kanunu’nun 184. maddesinin 1. ve 2. Fıkralarında yer alan “yapı ruhsatiyesi alınmadan veya ruhsata aykırı olarak bina yapan veya yaptıran kişiler ile bu yapılara elektrik, su veya telefon bağlantısı yapılmasına müsaade eden kişilerin, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılmaları” engellenmektedir. Dolayısıyla, mevzuata aykırı yapıların sahipleri ve bunlara göz yuman kamu çalışanlarının cezaları ile birlikte özellikle deprem riski bulunan yerlerdeki izinsiz veya mevzuata aykırı olan yapılar da affedilmektedir.

5398(19) SAYILI YASA (21.07.2005 TARİH VE 25882 SAYILI RESMÎ GAZETE)

5398 sayılı Kanunun 13. maddesiyle 3621 sayılı Kıyı Kanunu’nun 6. maddesinin dördüncü fıkrasına eklenen (c) bendinde, özelleştirme kapsamına alınan kıyı, sahil şeridi ve dolgu alanlarındaki sınırlı kullanım kararları ve yapılanma şartları, imar planı kararlarıyla genişletilerek turizm amaçlı alışveriş merkezleri ve konaklama ünitelerinin yapılmasına olanak sağlamıştır. Ayrıca aynı Kanunun 19 maddesi ile de; 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 9. maddesinin sonuna şu fıkra eklenerek “4046 sayılı Kanun kapsamında gelir ortaklığı modeli ve işin gereğine uygun sair hukuki tasarruflar yöntemine göre özelleştirme işlemleri yapılan hizmet özelleştirmesi niteliğindeki yatırımların yapılacağı yerlerde hazırlanan veya hazırlattırılan planları, Özelleştirme İdaresince değerlendirilmek ve sözleşme uygunluğu konusundaki görüşü de alınmak kaydı ile, imar mevzuatındaki kısıtlamalara tabi olmaksızın re’sen onaylamaya Bayındırlık ve İskan Bakanlığı [Çevre ve Şehircilik Bakanlığı] yetkili” kılınmış, bir bakıma imar planları yoluyla bazı kısıtlamalar dikkate alınmayarak af nitelikli yapılaşma kararları oluşturulmuştur.(20)

İMAR VE GECEKONDU MEVZUATINA AYKIRI YAPILARLA İLGİLİ İŞLEMLERİN UYGULAMA SÜRELERİNİN UZATILMASI İLE İLGİLİ MADDELERİN BULUNDUĞU YASALAR

Bir başka yöntem de imar affı yasalarının yürürlük sürelerinin uzatılması şeklinde af kapsamı genişletilmektedir. Bu uzatmalar 6306 ve 6639 sayılı yasalarla gerçekleştirilmiştir.

A- 6306(21) sayılı Yasa (31.05.2012 tarih ve 28309 sayılı Resmî Gazete)

775 sayılı Gecekondu Yasası’nın temel amaç ve içeriklerini güncelleyerek, afet riski altındaki alanlar ile bu alanlar dışındaki riskli yapıların bulunduğu arsa ve arazilerde, fen ve sanat norm ve standartlarına uygun, sağlıklı ve güvenli yaşama çevrelerini oluşturmak üzere iyileştirme, tasfiye ve yenilemelere dair usul ve esasları belirlemeyi amaçlayan bir başka düzenleme de 6306 sayılı Yasadır. Bu Yasanın 23. maddesi ile 24.2.1984 tarihli ve 2981 sayılı Kanunun yürürlükten kaldırıldığı belirtilmektedir. Ancak, 6306 sayılı Kanunun Yürürlük başlıklı 24. maddesinde; kaldırma işleminin bu Kanunun yayımı tarihinden üç yıl sonra yürürlüğe gireceği belirtilerek, imar ve gecekondu mevzuatına aykırı yapılara uygulanacak (af nitelikli) işlemler üç yıl daha uzatılmıştır.

B- 6639(22) sayılı Yasa (15.04.2015 tarih ve 29327 sayılı Resmî Gazete)

6639 sayılı Yasanın 38. maddesi ile 16.05.2012 kabul tarihli ve 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanunun 24. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde yer alan “üç yıl” ibaresi “altı yıl” olarak değiştirilerek ikinci kez 2981 sayılı Yasanın yürürlükte kalması sağlanmıştır.

7143(23) SAYILI İMAR BARIŞI YASASI (18.05.2018 TARİH VE 30425 SAYILI RESMÎ GAZETE)

Şimdilik son imar affı yasası dediğimiz 7143 sayılı İmar Barışı Yasası şimdiye kadar çıkarılmış en geniş kapsamlı torba yasa maddesidir. Bu yasanın 16. maddesi ile 3194 sayılı İmar Kanunu’na, “imar affı” içerikli 16. geçici madde eklenmiştir. İmar affı içerikli yasa maddesinin istisnalar kısmından; ekli krokilerde belirtilen Boğaziçi sahil şeridi ve öngörünüm bölgesi, İstanbul tarihî yarımadanın bir kısmı ve Çanakkale Savaşları tarihî alanları kapsam dışı bırakılmıştır. Bu yasayla, krokilerde belirtilen alanların dışında kalan, ulusal mevzuat ve uluslararası sözleşmelerle korunması gereken alanlar ile imar mevzuatına, planlama ilke ve esaslarına uygun gelişmesi gereken tüm kentsel ve kırsal alanlarındaki, mevzuata aykırı yapıların yasallaştırılmasının önünün açıldığı anlaşılmaktadır. Yapı kayıt belgesi internet başvuru formunda da görüldüğü gibi hayati riskler yaratabilecek hiçbir aykırılık belge almaya engel gösterilmemiştir. Yasanın hazırlanma tekniği, zamanlaması ve içeriği incelendiğinde ise önceki af yasalarından farksızdır. Türkiye’nin bugüne kadar yaşadığı tüm imar aflarında olduğu gibi, zamanın mevcut iktidarları tarafından, önlerindeki seçim dönemlerine denk getirilmesi(24) ve belli bir miktarda (48 ile 68 milyar lira arasında değişen miktarlarda) gelir toplama(25) amaçlarının ön plana çıktığı bu yasada da görülmektedir. Bu yasayla “afet riskinin en yüksek olduğu ruhsatsız yapılara af getirilmesi” ve “yapı kayıt belgesi düzenlenen yapıların depreme dayanıklılığı hususunun yapı malikinin sorumluluğuna bırakılması” yasanın afet risklerini azaltma amacıyla çelişmektedir. (Resim 4, 5)

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Çoğunlukla kent çeperlerinde düzensiz, yasalara aykırı olarak gelişen ve kentsel yapılaşma sorunu olarak görülen gecekondu yapıları ve mahalleleri zaman içinde artarak kentsel dinamikleri etkilemeye başlamıştır. İlk başlarda kentte yerel idarelerin yıkımlarına karşı tutunma çabası gösteren gecekondulular, belli bir sayıya ulaşıp yerel idareleri seçmede etkin politik güce erişince mevcut yapılarıyla ilgili mülkiyet hakkı ve yapılaşma hakkı talebiyle ortaya çıkmıştır. Bu talepler 1948 yılından günümüze yirmiden fazla imar affı içerikli yasanın çıkarılmasının nedeni olarak gösterilmiştir.

Aflar, toplumsal adalet ve barışın zedelenmesine, planlama ve imar ile ilgili kurumlara yönelik güvenin azalmasına, zengin doğal kaynakların amaç dışı kullanımına ve çevre sorunlarına yol açmıştır.(26)

Türkiye, üst üste çıkarılan imar affı yasalarıyla yaratılan, “nasıl olsa imar gelir” anlayışı ile ilk başlarda gecekondulaşmayı, son yıllarda da imarlı alanlardaki mevzuata aykırı yapılaşmayı toplum gözünde meşrulaştırmıştır. İmar afları, tüm topluma verilen telafisi olanaksız zararları ortadan kaldırmaya yetmediği gibi, yürürlükteki mevzuatı yetersiz ve geçersiz kılarak, yasakları çiğneyenleri ödüllendirmek anlamına gelmiştir. İktidarların yeniden seçilme kaygılarıyla çıkardıkları af yasaları, kısa süreli çözüm gibi görünse de esasında büyük bir sorunun geçici bir süreliğine üzerini örtme ve bundan faydalanma anlamını taşımaktadır.

Bütün imar afları son olmak üzere çıkarılmıştır. Çıkarılan her imar affının kapsamı bir öncekinden daha fazla olmuştur. Şu anda gündemde olan 7143 sayılı İmar Affı ise şimdiye kadar çıkarılan yasaların en geniş kapsamlı olanıdır.

İmar aflarının çıkarılma amaçlarından bir diğeri de kamuya kaynak yaratmaktır. Ancak yaratılan kaynağın, aftan yararlanan bölge altyapılarının ne kadarını karşıladığı net olarak bilinmemektedir.

Bugüne geldiğimizde, çoğunlukla imar aflarıyla mülkiyet sorununu çözen eski gecekonduluların yeni sorunları; imar hakları, altyapı, ulaşım vb. sorunlar olmaya başlamıştır.(27)

Bir yandan gecekondulara af çıkarıp bir yandan da gecekondu yapımını yasaklamış olan bugüne kadar çıkarılmış tüm af yasaları (Tablo 2), ilk yıllarda gecekondu sayısında, sonraki yıllarda ise imar mevzuatına aykırı yapılan yapılarda artışa neden olmuştur. Bu durum bize, Türkiye’de daha uzunca bir süre yasaya aykırı olarak oluşmuş ya da oluşturulmuş yapıların yasaya uygun hale getirilmesinin doğal yolu olan “yasaya aykırı olanı ortadan kaldırma” yaptırımının işletilemeyeceğini(28), sosyal ve ekonomik olguların yasalarla yönlendirilemeyeceğini ve bu olgulara çözümün, sosyal ve ekonomik önlemlerle bulunabileceğini göstermektedir.

 

Sayı

Kanunun Adı

Yayımlandığı Resmî Gazete

Tarihi

Sayı

1

5218

Ankara Belediyesine, Arsa ve Arazisinden Belli bir Kısmını Mesken Yapacaklara 2490 Sayılı Kanun Hükümlerine Bağlı Olmaksızın ve Muayyen Şartlarla Tahsis ve Temlik Yetkisi Verilmesi Hakkında Kanun

22/ 06 / 1948

6938

2

5228

Bina Yapımını Teşvik Kanunu

06 / 07 / 1948

6950

3

5431

Ruhsatsız Yapıların Yıktırılması ve 2290 sayılı Belediye Yapı ve Yollar Kanunu’nun 13. Maddesinin Değiştirilmesine Dair Kanun

11 / 06 / 1949

7230

4

6188

Bina Yapımını Teşvik ve İzinsiz Yapılan Binalar Hakkında Kanun

29 / 07 / 1953

8470

5

7367

Hazineden Belediyelere Devredilecek Arazi ve Arsalar Hakkında Kanun

29 / 07 / 1959

10265

6

775

Gecekondu Kanunu

30 / 07 / 1966

12362

7

2805

İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Olarak Yapılan Yapılara Uygulanacak İşlemler ve 6785 Sayılı İmar Kanunu’nun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun

21 / 03 / 1983

17994

8

2981

İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Yapılara Uygulanacak Bazı İşlemler ve 6785 Sayılı İmar Kanunu’nun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun

08 / 03 / 1984

18335

9

3290

24.2.1984 tarih ve 2981 sayılı Kanun’un Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesi Hakkında Kanun

07 / 06 / 1986

19130

10

3366

3290 Sayılı Kanun ile Değişik 2981 Sayılı Kanun’un Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine İlişkin Kanun.

26 / 05 / 1987

19471

11

3414

775 Sayılı Gecekondu Kanunu’nun Bazı Hükümlerinin Değiştirilmesi Hakkında 3.5.1985 tarih ve 247 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Bu Kanun Hükmünde Kararnamenin İki Maddesinde Değişiklik Yapılmasına Dair 16.8.1985 tarih ve 250 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun

11 / 03 / 1988

19751

12

4706

Hazineye ait Taşınmaz Malların Değerlendirilmesi Hakkında Kanun

18 / 07 / 2001

24466

13

4833

2003 Malî Yılı Bütçe Kanunu (Md.51-ö)

31 / 03 / 2003

25065

14

5027

2004 Malî Yılı Bütçe Kanunu (23.3.2004 tarih ve 25411 sayılı Resmî Gazetede düzeltmesi vardır)

24 / 12 / 2003

25330

15

5377

Türk Ceza Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (Md.184)

08 / 07 / 2005

25869

16

5398

Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunda ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun

21 / 07 / 2005

25882

17

5784

Elektrik Piyasası Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun

26 / 07 / 2008

26948

18

6306

Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun

31 / 05 / 2012

28309

19

6639

Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (Md.38)

15 / 04 / 2015

29327

20

7143

Vergi ve Diğer Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun (Geçici Md.16)

18 / 05 / 2018

30425

21

2002-3654

Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettiği Mal ve Hizmetlerden 4736 Sayılı Kanun Gereğince Ücretsiz veya İndirimli Olarak Yararlanacakların Tespitine İlişkin 2002/3654 sayılı Kararın Eki Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar

08 / 02 / 2002

24665

22

İlke Kararı (No: 99)

Tabiat Varlıklarını Koruma Merkez Komisyonunun, Doğal Sit Alanları Koruma ve Kullanma Koşulları İlke Kararı (No: 99)

25 / 01 / 2017

29959

Tablo 2. 1948 Yılından Günümüze İmar Affı Mevzuatı

NOTLAR

1. Bu çalışma; Planlama dergisinin 1996/1-4 sayısında yer alan, “Günümüze Değin İmar Afları” başlıklı, 1996 yılına kadar çıkarılmış olan imar affı yasalarıyla ilgili değerlendirmenin son 2018 İmar Barışı Yasası da dikkate alınarak günümüze kadar gerçekleşen yasal süreçlerin güncellenerek değerlendirildiği bir çalışmadır.

2. Keleş, Ruşen, 2018, Kentleşme Politikası, (16. Baskı), İmge Kitabevi, Ankara.

3. 5228 sayılı Bina Yapımını Teşvik Kanunu, 06.07.1948 tarih ve 6950 sayılı Resmî Gazete.

4. 5431 sayılı Ruhsatsız Yapıların Yıktırılması ve 2290 sayılı Belediye Yapı ve Yollar Kanunu’nun 13. Maddesinin Değiştirilmesine Dair Kanun, 11.06.1949 tarih ve 7230 sayılı Resmî Gazete.

5. 6188 sayılı Bina Yapımını Teşvik ve İzinsiz Yapılan Binalar Hakkında Kanun, 29.07.1953 tarih ve 8470 sayılı Resmî Gazete.

6. 7367 sayılı Hazineden Belediyelere Devredilecek Arazi ve Arsalar Hakkında Kanun, 29.07.1959 tarih ve 10265 sayılı Resmî Gazete.

7. 775 sayılı Gecekondu Kanunu, 30.07.1966 tarih ve 12362 sayılı Resmî Gazete.

8. Keleş, 2018, s.555.

9. 2805 sayılı İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Olarak Yapılan Yapılara Uygulanacak İşlemler ve 6785 sayılı İmar Kanunu’nun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun, 21.03.1983 tarih ve 17994 sayılı Resmî Gazete.

10. 2981 sayılı İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Yapılara Uygulanacak Bazı İşlemler ve 6785 sayılı İmar Kanunu’nun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun, 08.03.1984 tarih ve 18335 sayılı Resmî Gazete.

11. 3290 sayılı 24.2.1984 tarih ve 2981 sayılı Kanun’un Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesi Hakkında Kanun, 07.06.1986 tarih ve 19130 sayılı Resmî Gazete.

12. 3366 sayılı 3290 sayılı Kanun ile Değişik 2981 sayılı Kanun’un Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine İlişkin Kanun, 26.05.1987 tarih ve 19471 sayılı Resmî Gazete.

13. 3414. sayılı 775 sayılı Gecekondu Kanunu’nun Bazı Hükümlerinin Değiştirilmesi Hakkında 3.5.1985 Tarih ve 247 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Bu Kanun Hükmünde Kararnamenin İki Maddesinde Değişiklik Yapılmasına Dair 16.8.1985 tarih ve 250 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun, 11.03.1988 tarih ve 19751 sayılı Resmî Gazete

14. 4706 sayılı Hazineye Ait Taşınmaz Malların Değerlendirilmesi Hakkında Kanun, 18.07.2001 tarih ve 24466 sayılı Resmî Gazete.

15. 4833 sayılı 2003 Malî Yılı Bütçe Kanunu, 31.03.2003 tarih ve 25065 sayılı Resmî Gazete.

16. “İmar Affına Yönelik Düzenlemeler ve Yürütülen Çalışmalar”, www.spo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=68&tipi=15&sube=0 [Erişim: 01.08.2018]

17. 5027 sayılı 2004 Malî Yılı Bütçe Kanunu, 28.12.2003 tarih ve 25330 sayılı Resmî Gazete.

18. 5377 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 08.07.2005 tarih ve 25869 sayılı Resmî Gazete.

19. 5398 sayılı Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunda ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 21.07.2005 tarih ve 25882 sayılı Resmî Gazete.

20. Şehir Plancıları Odası ve HKMO’nun 15.07.2005 tarihinde, 5398 sayılı Kanunun 13. ve 19. Maddeleri hakkında Basın Açıklaması, “HKMO VE ŞPO Ortak Basın Açıklaması, Tarım Toprakları ile Kıyılar Gelir Elde Etmek Uğruna Yok Edilmek İsteniyor, Ölü Doğan Yasalar Çevreyi De Öldürecek”, www.hkmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=624&tipi=3&sube=0#.W3LrlOgzbGg [Erişim: 01.08.2018]

21. 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun, 31.05.2012 tarih ve 28309 sayılı Resmî Gazete.

22. 6639 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 15.04.2015 tarih ve 29327 sayılı Resmî Gazete.

23. 7143 sayılı Vergi ve Diğer Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun, 18.05.2018 tarih ve 30425 sayılı Resmî Gazete.

24. “Kentlere Bir İhanet Daha: İmar Barışı Değil, Kaçak Yapılara Af Geliyor!”, www.spo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=9094&tipi=3&sube=0 [Erişim: 01.08.2018]

25. 7143 sayılı Yasanın 16. Maddesi ile 3194 sayılı İmar Kanunu’na eklenen geçici 16. maddenin çok önemli bir kısmı yapı kayıt bedelinin hesaplanmasına ayrılmıştır. 7143 sayılı Yasanın çıkarıldığı dönemin Çevre ve Şehircilik Bakanı Mehmet Özhaseki’nin 24.05.2018 tarihli açıklamaları dikkate alındığında; TÜİK verilerine göre Türkiye’de 26 milyon 358 bin bağımsız birim, 9.5 milyon civarında da bina bulunduğu, bunların içinde imara aykırı yapı sayısı yüzde 50’lerin üzerinde olduğunun tahmin edildiği dikkate alınırsa, ciddi bir afet riski önleme ve azaltma projesi sunulmadan, 24 Haziran seçimleri öncesi bu yasanın çıkarılmasında gelir toplama amacının da oldukça etkili olduğu anlaşılmaktadır. www.mehmetozhaseki.com.tr/bakan-ozhaseki-imar-barisi-calistayinda-il-mudurlerine-duzenlemeyi-anlatti.html [Erişim: 01.08.2018]

26. “'İmar Affı' Girişimi Geri Çekilmelidir!”, www.mimarlarodasi.org.tr/index.cfm?sayfa=belge&sub=detail&bid=44&mid=44&recid=15140 [Erişim: 01.08.2018]

27. Köktürk, Erol.,1995, “İmar Affı Bir Kent Suçudur”, İstanbul Bülten, yıl: 6, sayı: 19, ss.24-26.

28. KELEŞ, Ruşen, 1986, Kentleşme ve Kamu Yönetimi Sorunları, Hızlı Şehirleşmenin Yarattığı Ekonomik ve Sosyal Sorunlar, 10-11 Ocak 1986, Siyasi ve Sosyal Araştırmalar Vakfı (SİSAV) Yayınları, İstanbul.

 

Bu icerik 55080 defa görüntülenmiştir.