İstanbul 2013 yılının yaz aylarını her zamankinden daha sıcak ve hararetle karşıladı. Mayıs 2013’de başlayan Gezi direnişi önce İstanbul’u ardından hızla ülkeyi, hatta yabancı ülkeleri bile etkiledi. Halk kent suçlarına karşı daha cesur tavır aldı. Artık daha güçlü ve daha yakındık birbirimize. Anlaşılan hükümet bu duygumuzu pekiştirmek istedi ki, Temmuz 2013’de ivedi bir hızla yeni bir dayanışma oluşturmak durumunda bırakıldık. Çünkü İstanbul’da her geçen gün “kentsel dönüşüm” adı altında piyasaya sürülen projelerden biri de bu kez Haliç Tersaneleri’ni hedef almıştı.

Sürecin yakın tarihinden başlarsak, 13 Mayıs 2013 tarihinde Resmî Gazete yoluyla, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü’nün 3996 sayılı Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanun ve 2011/1807 sayılı Bakanlar Kurulu kararında belirtilen usul ve esaslar kapsamında, Haliç Tersaneleri’nin Camialtı-Taşkızak Tersaneleri kısımlarının “İstanbul Haliç Yat Limanı ve Kompleksi Projesi” adı altında yap-işlet-devret modeliyle ihale edileceği bilgisine ulaşmıştık. (1) İhale duyurusunda “Alanın teklif verme şartnamesinde detaylandırılan usul ve esaslar kapsamında kapalı teklif alma usulü ile ihale edileceği, ihale dosyalarının 15 Mayıs 2013 tarihinden itibaren açık adresi verilen yerden ücretsiz olarak görülebileceği, ancak ihaleye iştirak etmek için KDV dahil 50.000 TL dosya bedelinin ödenmesi gerektiği” belirtiliyordu. Ancak ihale daha başından itibaren usulsüzlük ile doluydu. Çünkü Mimarlar Odası Genel Başkanı Eyüp Muhcu, ihale dosyasının incelenmesi için ilgili yere başvuruda bulunmuş ama başvurusu “ihaleye katılmayacak olanlara bilgi de verilemeyeceği” yanıtıyla geri çevrilmişti. (2) Altı asırlık geçmişi olan tersaneler için, bir buçuk aylık kısa bir süre içerisinde, 2 Temmuz 2013 tarihinde yapılan ilk değerlendirmenin ardından, 24 Temmuz 2013 tarihinde “Cengiz İnşaat, Taca İnşaat ve Galeri Kristal” ile “Sembol Uluslararası Yatırım, Ekopark Turizm ve Fine Otelcilik” isimli iki girişim grubunun katıldığı açık artırma yoluyla ihale düzenlendi. Alan 1 milyar 346 milyon Dolar bedel öneren Sembol Uluslararası Yatırım, Ekopark Turizm ve Fine Otelcilik grubuna verildi. (3)

Basına yansıyan haberlere göre, ihaledeki tarihî tersane alanı için önerilen program, “her biri 70 yat kapasiteli 2 yat limanı, her biri 400 oda kapasiteli 5 yıldızlı iki otel, dükkanlar, restoranlar, kongre ve kültür merkezleri, sinema ve eğlence tesisleri, 1000 kişilik cami ve otopark” olarak geçiyor. Projenin 4 yılı inşaat, 45 yılı işletme süresi olmak üzere 49 yıllığına yap-işlet-devret modeliyle gerçekleştirileceği de ifade ediliyor. (4) Ne alanın hangi koşullarla ihale edildiğini gösteren dosyasının görülebildiği, ne de projesinin hazırlandığı sözkonusu ihalede geçen Camialtı ve Taşkızak Tersaneleri, koruma altında. Şöyle ki, ihalenin yapıldığı 1045 no.lu adanın tamamı İstanbul 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu'nun 22.03.1995 gün ve 6482 sayılı kararı ile belirlenen tarihî sit alanı içerisinde yer almakta olup, 1995’den 2009 yılına dek alandaki 39 yapının da tek tek tescili yapıldı (Haliç Tersanesi dâhil tersaneler bütününde toplam 52 yapı tescil edilmiştir). İhale alanı için üretilmiş ve 2010 tarihinde ilgili koruma kurulundan onay almış bir koruma amaçlı nazım imar planı da var. Ama şunu da ifade etmeli, bu plan da kamuoyu bilgisine sunulmak üzere henüz askıya alınmış durumda değil.

Diğer yandan biliyoruz ki, koruma altındaki bir alan için program belirlemeden önce,  üst ölçekteki karar ve vizyonlara göre ön etütlerin yapılması gerekmekte. Bu etütlerin, alanın özgün değerlerinin neler olduğunu, bu değerlerin korunması ve geliştirilmesine yönelik gelecekte hangi önlemlerin alınması gerektiğini göstermesi önemli. Ayrıca, hangi alanlara nasıl müdahale edilebileceği ya da edilmemesi gerektiği, koruma altına alınmak yoluyla artık ulusal bir değer kazanan alanın, kamu yararına göre ne şekilde düzenlenebileceği gibi çok sayıda sorunsalı kapsaması gerektiği de açık. Aynı zamanda bu sürecin ilgili uzmanların katkısı ile geliştirilmesi, kentli ile şeffaf bir şekilde paylaşıma açılması da dünyada uygulanan bir yöntem. Ancak ne yazık ki Camialtı ve Taşkızak Tersaneleri’ni işaret eden bu ihale kapsamında yukarıda sayılan hazırlıkların bir tanesi dahi yapılmadı. Biz de bu nedenle sözkonusu sürece karşı çıkmak için Temmuz 2013’de Haliç Dayanışması’nı oluşturduk.

Haliç Dayanışması Kimlerden Oluşmaktadır?

Tarihî, arkeolojik, endüstriyel, kültürel ve mimari miras olan Tersane-i Amire’nin yok edilmesi ile sonuçlanacak olan Haliç Port İhalesi’nin kamuoyuna yansıması üzerine, uzun yıllardır alan üzerine çalışan kişiler biraraya geldiler ve Haliç Dayanışması’nın oluşturdular. Haliç Dayanışması bünyesinde, tersane işçi ve emeklileri, TMMOB, Mimarlar Odası, Şehir Plancıları Odası, İstanbul Barosu gibi meslek kuruluşları, sendikalar ve bu kurum / kuruluşların mensupları, tersaneler komşuluğundaki Bedrettin Mahallesi gibi mahallelerin sakinleri ve dernekleri, siyasi parti temsilcileri, milletvekilleri, basım kuruluşları ile temsilcileri ve diğer konuya ilgi duyan kişi / kurumlar yer almaktadır.

Haliç Dayanışması Ne için Mücadele Ediyor?

Dayanışma öncelikli olarak Tersane-i Amire’yi yok edecek bu projenin, Okmeydanı, Kasımpaşa ve Galata ile etkileşimi gözönüne alındığında daha büyük çaplı bir rantsal dönüşümün önünü açmak üzere gündeme getirildiğine dikkat çekmeye çalışmaktadır. Yaklaşık 10 yıldır İstanbul’un bütünü ve dolayısıyla Haliç’in iki kıyısında gerçekleştirilmeye çalışılan bu projeler bir plan üzerine işlendiğinde, kentin tüm değerli alanlarına sistematik olarak müdahale edildiği açıkça görülmektedir. (Resim 1) Haliç’in kuzey kıyısında el değmemiş tek arazi parçasının da kamu alanı olmaktan çıkarılması anlamına gelen bu projeye konu olan Tersane-i Amire, yüzyıllar süren ard arda yapımlar sonucunda, güncel üretim tesislerini içeren teknolojik altyapıya sahiptir. Bunun yanı sıra, Bizans ve Osmanlı klasik dönemlerinden kalan tarihsel belge niteliğindeki çok önemli kalıntılar ile Türkiye Cumhuriyeti’nin denizcilik ve gemi yapım teknolojisini de bünyesinde barındırmaktadır. (Resim 2)

Kasımpaşa’dan Hasköy’e kadar uzanan alanın yerleşim ve mimari tarihi tersanelerden bağımsız düşünülemez. Tarihsel önemine ek olarak, bugüne kadar kendisini yenileyerek gelebilmesi tersaneye süreklilik taşıyan bir endüstri mirası özelliği kazandırmaktadır. Tersaneler, gemicilik tarihi ve teknolojik gelişimin en önemli belgesi olmanın yanı sıra, gemi inşa ve bakımı konusunda da teknik bilgilerin biriktiği ve güncellendiği, hat analizine bağlı gemi üretiminin yapıldığı çok önemli bir kaynaktır. Bununla birlikte, dünyada neredeyse altı asırdır gemi üretiminin yapıldığı ve halen sürdürülmekte olduğu tek örnek olması nedeniyle Dünya Miras Listesi’ne aday bir alandır. (Resim 3-6) Haliç Tersaneleri, Türkiye’nin gemi sanayisi için çok önemli bir ekonomik kaynaktır. Bugün toplu taşımaya en uygun ulaşım aracı olan Şehir Hatları Vapurları’nın bakım-onarım ve imalatının gerçekleştirildiği en yetkin ve ekonomik tek kuruluş Haliç Tersaneleri’dir. Kentte ulaşım biçimi olarak kullanım oranı sadece % 3’ü bulan deniz ulaşımını artırmanın, geliştirmenin ve yetkinleştirmenin yolu tersanelerin kapatılmasından değil, daha etkin kullanılmasından geçmektedir. Olası bir depremde lojistik destek sağlayabilecek bir noktada bulunan tersane alanı, geçmiş tüm depremlerde de dayanıklılığını ispatlamıştır. 1980’lere dek eğitim kurumları, sağlık hizmetleri, sosyal tesisleri ve teknolojik altyapısı ile önemli bir üretim ve istihdam potansiyeli, ayrıca çağdaş bir üretim modeli olan Haliç Tersaneleri’ne, sadece herhangi bir faaliyetin yapılacağı "arsa" olarak bakmak ve tersaneleri toplum yararına kullanmak yerine ranta feda etmek kabul edilecek bir tutum değildir. Aksine, Haliç Tersaneleri'nin bir bütün olarak ülkenin ve İstanbul’un ihtiyacı olan gemilerin yapımı, bakım ve onarımını gerçekleştirmek üzere yeniden yapılandırılması çalışmalarına ivedilikle başlanması gerekmektedir. Haliç Dayanışması, bu değerlere sahip çıkmak, 558 yıllık endüstri mirasının, Haliç kıyılarındaki tarihî, arkeolojik, güncel yerleşim dokusunun, kamusal alanlardaki kamu mülkiyetinin korunmasını sağlamak, sözkonusu kamusal mirasın, üretim-istihdam potansiyelinin iyileştirilerek ve geliştirilerek geleceğe taşınmasını savunmak amacıyla yola çıkmıştır.

Haliç Dayanışması “Bu Daha Başlangıç!” Diyor

Haliç Dayanışması, oluşumundan kısa bir süre sonra (23 Ağustos 2013) amacını açıkça ifade ettiği ve bu amaçlar doğrultusunda ilgili kişilere çağrıda bulunduğu bir basın metnini kamuoyu ile paylaşıma açmıştır. (5, 6) Haliç Port ihalesine karşı dava açan Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi’nin dava metni hazırlıklarına destek olmuştur. Açılan dava, şu an ihale dosyasının incelenmesi amacıyla ertelenmiştir. Bu arada CHP Milletvekili Melda Onur’un, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’na yönelik hazırladığı soru önergelerine bilimsel destek vermiştir. (7) 29 Eylül 2013 tarihinde geniş katılımlı olarak gerçekleşen panel ve forumlara, (8) uluslararası “Tersane İşçilerinin Küresel Emek Tarihi” çalışma grubu da destek vermiştir. (9)

Dayanışma örgütlendiği günden itibaren “teknik komite”, “hukuk komitesi”, “medya ve halkla ilişkiler komitesi” ile “örgütlenme komiteleri” isimli çalışma gruplarıyla yoluna devam etmektedir. Komiteler sıklıkla biraraya gelirken, dayanışma 2-3 hafta aralıklarla toplanarak çalışmalarına devam etmektedir. Haliç Dayanışması, ülkesine, kentine, mahallesine, doğaya ve çevreye sahip çıkan, tarihî-kültürel mirasın korunması ve geleceğe taşınması konusunda duyarlı tüm kişi, kurum, kuruluş, sendika, meslek örgütü, siyasi parti ve diğerlerini desteğe çağırmaktadır. Zira basından öğrenildiğine göre, ihaleyi alan ortaklık yakında proje aşamasına geçecektir. (10) Bu durumda dayanışmanın daha söyleyecek çok sözü, yerine getireceği eylemleri olacaktır. Çünkü bu sadece bir başlangıçtı…

Bilgi için: http://halicdayanismasi.blogspot.com/

https://www.facebook.com/halic.dayanismasi  

İletişim için: halicdayanismasi@gmail.com

NOTLAR

1. URL1. http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=

http://www.resmigazete.gov.tr/ilanlar/eskiilanlar/2013/05/20130513.htm&main=

http://www.resmigazete.gov.tr/ilanlar/eskiilanlar/2013/05/20130513.htm [Erişim: 09.10.2013]

2. URL2. http://haber.sol.org.tr/devlet-ve-siyaset/halic-tersanesi-ile-

ilgili-bilgi-istiyorsan-50-bin-lira-odeyeceksin-haberi-75711 [Erişim: 09.10.2013]

3. URL3. http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/24356529.asp [Erişim: 09.10.2013]

4. URL4. http://ekonomi.milliyet.com.tr/fatih-in-tersanesi-turizme-/ekonomi/detay/1726518/default.htm

[Erişim: 09.10.2013]

5. URL5. http://everywheretaksim.net/tr/tag/halic-dayanismasi/ [Erişim: 09.10.2013]

6. URL6. http://haber.sol.org.tr/kent-gundemleri/halic-

dayanismasindan-ilk-eylem-yurt-savunmasi-satilamaz-haberi-78488 [Erişim: 09.10.2013]

7. URL7. http://haber.sol.org.tr/kent-gundemleri/bakanlar-bu-sorulara-ne-cevap-

verecek-halicport-ile-ilgili-dort-bakana-49-soru-haber [Erişim: 09.10.2013]

8. URL8. http://www.mimarist.org/gundem/3332-gecmisten-gelecege-tersane-i-amire-forumu-gerceklestirildi.html [Erişim: 09.10.2013]

9. URL9. http://politeknik.org.tr/site/index.php?option=com_content&view=article&id=

3954:halic-tersanesi-icin-gecmisten-gelecege-tersane-i-amire-paneli-

duzenlendi&catid=10:guncel&Itemid=20 [Erişim: 09.10.2013]

10. URL10. http://www.odatv.com/n.php?n=basbakani-ruyasinda-gordu-2407131200 [Erişim: 09.10.2013]

AYRINTILI OKUMA LİSTESİ

Köksal, T. G., 1996, Haliç Tersaneleri’nin Tarihsel Teknolojik Gelişim Süreci ve Koruma Önerileri, İTÜ FBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

Köksal, T. G., 2001, “İstanbul’un Önemli Bir Endüstri Arkeolojisi Siti: Haliç Tersaneleri“, İstanbul, sayı:39, ss.27-32. 

Köksal, T.G., 2004, “Haliç Tersaneleri’nin Tarihsel-Teknolojik Gelişim Süreci ve Geleceği”, Dünü ve Bugünü ile Haliç Sempozyum Bildirileri, 22-23 Mayıs 2003, Kadir Has Üniversitesi, İstanbul, ss.411-420. 

Köksal, T.G., 2005, İstanbul’daki Endüstri Mirası İçin Koruma ve Yeniden Kullanım Önerileri, İTÜ FBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.