MİMARLIK EĞİTİMİ
Mimarlık Bölümü Açılması ve Sürdürülmesinde Aranacak Asgari Koşullar Üzerine Bir Araştırma 1
Mehmet Şener Küçükdoğu, Prof. Dr., İstanbul Kültür Üniversitesi
E. Füsun Alioğlu, Prof. Dr., Kadir Has Üniversitesi
Neslihan Dostoğlu, Prof. Dr., İstanbul Kültür Üniversitesi
Nur Esin, Prof. Dr., Okan Üniversitesi
Hasan Çetin Türkçü , Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi
Nilay Coşgun, Doç. Dr., Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü
Evren Burak Enginöz, Yrd. Doç. Dr., İstanbul Kültür Üniversitesi
M. Emre Arslan, Araş. Gör. Dr., İstanbul Kültür Üniversitesi
Türkiye’de yüksek öğrenim alanı yeniden tanımlanıyor. 2005 ile 2013 yılları arasında Mimarlık Bölümleri üzerine bu makalenin yazarları tarafından yapılan araştırma, Mimarlar Odası’nın her iki yılda bir düzenlediği Mimarlık ve Eğitim Kurultayı 2011’de sunuldu, Mimarlık dergisi için 2013 yılına güncellendi. Bu araştırmaya göre, 2009 yılı bir kırılma noktası oluşturuyor: Mimarlık bölümü sayısı 2005 yılında 36 iken, 2009 yılında 44’e, 2013 yılında ise 83’e çıkmış durumda. 2005 yılında 1937 olan öğrenci kontenjanı ise 2013 yılında 5631’e ulaştı. Bu kontrol edilemez niceliksel artışın, niteliği olumlu yönde değiştirmeyeceği açık. Yazarlar, öğrenci sayısı ve öğrenci / akademisyen oranı ile fiziksel çevreye odaklı olarak yürüttükleri kapsamlı araştırmanın sonuçlarını aktarıyorlar.
UNESCO/UIA Mimarlık Eğitim Şartı’nda “Hızla değişen bir dünyada yapılı çevrenin gelecekteki niteliksel gelişimi konusunda kaygı duyan biz mimarlar, mimarlığın, yapılı çevrenin planlanması, tasarlanması, inşa edilmesi, kullanılması, donatılması, peyzajının düzenlenmesi ve bakımı konusunda etki sahibi olan her konuyu içine aldığına inanmaktayız. Mimarlar olarak bizler, geleceğin mimarlarının eğitiminin ve yetiştirilmesinin her tür kültürel miras ortamında sürdürülebilir insan yerleşmelerinin oluşturulması yolunda, tüm dünyadaki 21. yüzyıl toplumlarının beklentilerini karşılayacak şekilde iyileştirilmesi konusunda sorumluluk duymaktayız”(2) ifadesi mimarlık eğitiminin kapsamını ve önemini yeterince anlatmaktadır. Belirtilen kaygılar ve sorumluluklar çerçevesinde Türkiye’de yeni açılan mimarlık programlarının niteliksel ve niceliksel özelliklerinin değerlendirilmesi önem kazanmaktadır.
Son yıllarda mimarlık bölümlerinin sayılarının hızla artması (Tablo 1) ve pek çok mimarlık bölümünde yeterli öğretim üyesi (Tablo 2) ve fiziksel olanakların bulunmaması dikkate alındığında, mimarlık bölümlerinin açılması ve sürdürülmesinde gerekli koşulların sağlanamadığı anlaşılmaktadır. Halbuki mimarlık eğitim müfredatının kazandırması gereken bilgi, beceri ve yetkinliklerin sağlanabilmesi için niteliksel ve niceliksel bazı temel koşullar zorunludur. Bu değerlerin mimarlık programlarında eğitimin kalitesini, öğretim elemanlarının gelişimini, öğrencilerin birikimini ve mezunların niteliklerini önemli oranda belirlediği gerçeğinden hareketle, bu araştırmada başlıca iki koşul ele alınmıştır.
Bu koşullardan biri, öğrenci sayısı ve öğrenci / akademisyen oranıdır. Uluslararası standartlara göre, “Her öğretim kurumu, öğrenci sayısını öğretim kapasitesine göre belirlemelidir.”(3) Ancak, diğer üniversite programlarından farklı olarak mimarlık eğitiminde stüdyoların yapısı öğrenci / akademisyen oranının belirlenmesinde en önemli belirleyicilerden biridir. UNESCO / UIA Mimarlık Eğitim Şartı’nda vurgulanan “Atölye eğitiminin öğrenim sürecinin ana bileşeni olması gerektiği düşüncesinden hareketle, eğitimci / öğrenci sayısı […] tasarım atölyesi metodolojisine uygun olarak belirlenmelidir”(4) yaklaşımı konunun önemini göstermektedir.
UIA, atölye başına düşen öğrenci sayısının, öğretim üye veya görevlisinin o ders kapsamında gerekli nitelikleri ve eğitim için gerekli süreyi sağlayabileceği kadar az olması gerektiğini belirtmekte ve aşağıdaki formülleri kullanarak konuya açıklık getirmektedir.(5)
Toplam Lisans Öğrencisi Sayısı (TÖS) / Toplam Akademik Personel Sayısı (TAPS) = TÖS / TAPS
Toplam Akademik Personel6 Sayısı (TAPS) = f + (p+y-s)/16
[Fakülte/Bölüm bazında haftalık ders yükleri baz alındığında,
f= Tam Zamanlı Öğretim Üyesi ve Görevlisi Sayısı
p= Yarı Zamanlı ve Ders Saati Ücretli Öğretim Üyesi ve Görevlisi Ders Yükü
y= Üniversitenin Diğer Fakülte ve Bölümlerinden Gelen Öğretim Üyesi ve Görevlisi Ders Yükü
s= Bölüm Öğretim Üye ve Görevlilerinin Bölüm Dışında Verdiği Toplam Haftalık Ders Yükleri (Diğer Üniversitelerde, Fakültelerde, Enstitülerde ve Bölümlerde)
16= Tam Zamanlı bir Öğretim Üyesi ve Görevlisinin Yükümlü Olduğu Minimum Haftalık Ders Yükü]
Koşullardan ikincisi fiziksel çevredir. Başka bir deyişle, mimarlık okullarında “yeterli sayıda atölye, laboratuar, araştırma hizmeti, ileri düzeyde eğitim, kütüphane, yeni teknolojilerle ilgili bilgi ve veri değişimi olanakları”(7) bulunmasıdır. Bu çalışmada, mimarlık bölümü (lisans ve lisansüstü programları) açılması ve sürdürülmesinde aranacak asgari koşullar bağlamında bu iki koşul sorgulanacaktır.
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
Belirlenen amaçlar doğrultusunda öncelikle Türkiye mimarlık eğitiminde 2011 yılındaki mevcut durumun analizi yapılmıştır. Bu çerçevede, komisyonumuz tarafından bir anket yapılmasına karar verilmiş ve Türkiye’de mezun vermiş 11 mimarlık bölümü örneklemeye dahil edilmiştir. Bu bölümlerin seçilmesinde şu kriterler belirleyici olmuştur:
- Hem devlet, hem de vakıf üniversitelerinin içinde yer alanların temsil edilmesi,
- En az dört yılını tamamlayarak mezun vermiş olması,
- Farklı hizmet sürelerine sahip olması,
- Ülkemizin farklı coğrafyalarında bulunması.
Komisyonumuz bu kriterler ile belirlenen toplam 11 üniversitenin mimarlık bölümlerinde bir anket uygulayarak, ulusal düzeyde, sınırlı ancak güncel bir veri tabanı oluşturmaya çalışmıştır. Anket uygulanan üniversiteler, Dicle Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi, İstanbul Kültür Üniversitesi, Karabük Üniversitesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Maltepe Üniversitesi, Mersin Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Uludağ Üniversitesi ve Yıldız Teknik Üniversitesi’dir. 11 mimarlık bölümü UIA’nın belirlediği öğrenci / öğretim üye ve görevlisi oranının hesaplanması yöntemi esas alınarak değerlendirilmiş ve fiziksel koşulları gözden geçirilmiştir. İkinci olarak öğretim üyelerinin yükümlülükleri ile ilgili bir çalışma yapılmıştır. Mevcut yasal mevzuat ve uygulamalar çerçevesinde öğretim üyelerinin çalışma düzenleri analiz edilmiştir. Komisyonumuz tarafından her iki konunun sonuçları değerlendirilmiş, uluslararası mimarlık ortamının verileri dikkate alınarak öneriler oluşturulmuştur.
ANKET ve ANKET SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
Mimarlık programlarında bölümlere ait genel bilgiler, lisans eğitim bilgileri, lisansüstü eğitim bilgileri, fiziksel ortam bilgileri ve ek alan ihtiyacı ile ilgili bilgileri içeren anket çalışması sonucunda elde edilen veriler aşağıdaki sonuçları ortaya çıkarmaktadır, bu sonuçlara göre: (
Şekil 1-9)
Mimarlık Lisans Eğitim Programlarında Kontenjanlar: 40 (Karabük Üniversitesi) - 134 (Yıldız Teknik Üniversitesi) arasında değişmektedir.
Mimarlık Lisans Eğitim Programlarında Öğrenci Sayıları: 178 (Karabük Üniversitesi) - 877 (Yıldız Teknik Üniversitesi) arasında değişmektedir.
Mimarlık Lisansüstü Eğitim Programlarında Öğrenci Sayısı: Mersin Üniversitesi’nde lisansüstü öğrencisi bulunmamakta olup, anket yapılan diğer üniversitelerde öğrenci sayıları 19 (Maltepe Üniversitesi) – 420 ( Yıldız Teknik Üniversitesi) arasında değişmektedir.
Mimarlık Lisans ve Lisansüstü Eğitim Programlarında Toplam Öğrenci Sayıları: 179 (Mersin Üniversitesi) - 1297 (Yıldız Teknik Üniversitesi) arasında değişmektedir.
Mimarlık Lisans Eğitim Programlarında Tam Zamanlı Öğretim Üyesi ve Görevlisi Sayısı: 8 (Mersin Üniversitesi) – 64 (Yıldız Teknik Üniversitesi) arasında değişmektedir.
Mimarlık Lisans Eğitim Programlarında Toplam Öğretim Üyesi ve Görevlisi Sayısı: 23 (Mersin Üniversitesi) – 99 (Yıldız Teknik Üniversitesi) arasında değişmektedir.
Mimarlık Lisans Eğitim Programlarında Toplam Öğrenci Sayısı (Lisans ve Lisansüstü) / Toplam Akademik Personel Sayısı: 9,21 (Dicle Üniversitesi) – 19,02 (Orta Doğu Teknik Üniversitesi) arasında değişmektedir.
Mimarlık Eğitim Programlarında Toplam Derslik Alanı (Stüdyolar Dahil) / Öğrenci Sayısı (Lisans ve Lisansüstü) : 1,22 m2 (Yıldız Teknik Üniversitesi) – 8,94 m2 (Mersin Üniversitesi) arasında değişmektedir.
Mimarlık Eğitim Programlarında Toplam Alan / Öğrenci Sayısı (Lisans ve Lisansüstü): 2,93 m2 (Yıldız Teknik Üniversitesi) – 35,67 m2 (Dokuz Eylül Üniversitesi) arasında değişmektedir. Dokuz Eylül ile Uludağ Üniversiteleri merkezî kütüphanelerini toplam alana dahil ettikleri için bu değerlerin diğer üniversitelere oranla oldukça yüksek çıktığı görülmektedir.
- Toplam mimari tasarım stüdyosu alanı / toplam öğrenci sayısı (lisans + lisansüstü): 1,12 m2 (Yıldız Teknik Üniversitesi) - 6,1 m2 (Maltepe Üniversitesi)
- Toplam sergileme alanı/ toplam öğrenci sayısı (lisans + lisansüstü): 0,08 m2 (Orta Doğu Teknik Üniversitesi) - 3,75 m2 (Erciyes Üniversitesi)
- Maket atölyesi alanı / toplam öğrenci sayısı (lisans + lisansüstü): Erciyes, Uludağ ve Karadeniz Teknik Üniversitelerinde maket atölyesi bulunmamakta olup, anket yapılan diğer üniversitelerde alanlar 0,03 m2 (Yıldız Teknik Üniversitesi) – 0,54 m2 ( Mersin Üniversitesi) arasında değişmektedir.
- Bilgisayar laboratuvarı alanı/ toplam öğrenci sayısı (lisans + lisansüstü): 0,1 m2 (Yıldız Teknik Üniversitesi) - 0,69 m2 (Erciyes Üniversitesi)
- Kitaplık alanı (bölüm veya üniversite içerisinde) / toplam öğrenci sayısı (lisans + lisansüstü): 0,15 m2 (Yıldız Teknik Üniversitesi) – 27,4 m2 (Dokuz Eylül Üniversitesi)
- Toplam diğer laboratuvar ve atölye alanları/ toplam öğrenci sayısı (lisans + lisansüstü): 0,25 m2 (Karabük Üniversitesi) - 5,13 m2 (Maltepe Üniversitesi)
Mimarlık Eğitim Programlarında Mevcut Alan ve Ek Alan Talebi Toplamı / Öğrenci Sayısı (Lisans ve Lisansüstü): 6 m2 (Yıldız Teknik Üniversitesi) – 42.9 m2 (Uludağ Üniversitesi) arasında değişmektedir.
Anketlerdeki veriler incelendiğinde, üniversitelerin mimarlık eğitim programlarının kontenjan, lisans ve lisansüstü toplam öğrenci sayısı, tam zamanlı ve toplam öğretim üyesi ve görevlisi sayısı, toplam öğrenci sayısının toplam akademik personel sayısına oranı, toplam derslik alanının öğrenci sayısına oranı, toplam alanın öğrenci sayısına oranı, mevcut alan ve ek alan talebinin öğrenci sayısına oranı açılarından oldukça farklı değerlere sahip oldukları görülmektedir. Fiziksel mekânlarla ilgili olarak bölümlerden gelen bilgilerde genel olarak bu alanların yetersiz olduğu bildirilmiştir. Ek alan ihtiyaçları sorulduğunda, yine farklı alan büyüklükleri ile karşılaşılmıştır
ÖĞRETİM ÜYELERİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Ülkemizde geçerli olan 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nda üniversite öğretim üyelerinin görevleri genel olarak şu başlıklar ile ifade edilmektedir:
- Yayın Faaliyetleri,
- Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri,
- İdari görevler
Bir üniversite, tanımı nedeni ile tüm bu faaliyetleri barındırmakla birlikte, bütün bunların temel kaynağı bir akademisyenin bilimsel çalışmalarıdır. Bu bağlamda, hangi statüde olursa olsun akademisyenlerin bilimsel çalışmalara yoğunlaşması temel amaç olmalıdır. Bu temel amaç için araştırma, yayın, toplantı, atölye gibi çeşitli etkinlikler gerçekleştirilir. Buna koşut olarak, akademisyenlerin diğer önemli faaliyet alanı eğitim-öğretimdir. Dersler, akademisyenlerin bilimsel araştırmalarını, görüşlerini, deneyimlerini doğrudan yansıttığı alandır. Bilimsel ve teknojik gelişmeler, derslerin daima yenilenmesini gerektirmektedir. Ayrıca, özellikle mimarlık alanında akademisyenlerin içinde bulunması gerekli faaliyetlerden biri de mesleki uygulamalardır. Gerek yarışmalar, gerekse uygulamaya yönelik tasarım çalışmaları akademisyenlerin kuramsal yapılanmalarını yansıtabilecekleri ve geliştirebilecekleri faaliyetlerdir. Bunların yanı sıra idari görevler, çeşitli komisyon ve jüri üyelikleri, danışmanlıklar gibi çalışmalar ünversiter yaşamın vazgeçilemez unsurlarıdır. Nitekim uluslararası mimarlık eğitiminin yeniden planlandığı günümüzde öğretim üyeleri “Araştırma ve yayın mimarlık eğitimcilerinin doğal bir etkinliği olarak görülmeli”(8) ifadesi ile tanımlanmakta, “Öğretim kadrosunun özgeçmişleri, akademik yükümlülükleri, araştırma, yayın, toplum ilişkileri ve mesleki uygulama dahil öğretim dışı etkinlikleri”(9) önemsenmektedir.
Uluslararası mimarlık eğitimi ortamının bu tanımlamaları benimseyen bir yaklaşım içinde olduğu görülmektedir. Örneğin, ülkeler arasında hareketliliği sağlayabilmek ve mimarlık eğitiminin niteliklerini denkleştirmek üzere, 2008 yılında yedi akreditasyon ajansı tarafından “Canberra Accord” imzalanmıştır.(10) Bu antlaşmaya imza atan ülkelerin(11) paylaştıkları özellik, öğretim programlarının yerel çeşitliliği ve bu çeşitlilik içinde asgari koşulları oluşturma gereğidir. Bu ülkeler için mimarlık programlarında öğretim üyelerinin durumunun tanımlanmasına yönelik belgeler incelendiğinde, başlıca aşağıdaki tedbirlerin/önerilerin ele alındığı görülmektedir:
- Öğrenci / öğretim üyesi oranı 12/1 ve 14/1 olarak kabul edilebilir.
- Öğretim üyesi nitelik ölçütleri geliştirilmeli ve belgelenmelidir.
- Genç öğretim üyelerinin “kariyer yolları” planlanmalı ve geliştirme olanakları sağlanmalıdır (Programdaki öğretim üyelerine çeşitli burslar, “sabbatical” yoluyla veya ücretsiz olarak okuldan süreli ayrılma, mesleki gelişim için pratik yapabilecek uygun zaman bulabilme, mesleki toplantılara katılma, arazi gezisi gibi yeni beceri ve bilgi ile donanma olanaklarının sağlanması beklenmektedir.)
- Meslek ve disiplin tarafından değer verilen alanlarda araştırmaları fark edilmeli ve ödüllendirilmelidir.
- Mesleki pratikte ve tercihan liderlik rolündeki pozisyonu ödüllendirilmelidir.
- Kurum içi iş yükü dengesi sağlanmalıdır.
- Yükseltme ölçütleri geliştirilmeli ve belgelenmelidir.
Mimarlık programları özellikleri nedeni ile farklı eğitim-öğretim biçimlerini içerir. Bunlardan en önemlisi mimarlık eğitimininin temel noktasını oluşturan mimari tasarım stüdyolarıdır. Mimarlık eğitiminde “Atölye eğitiminin öğrenim sürecinin ana bileşeni olması gerektiği düşüncesinden”(12) hareketle davranılması gerektiği kabul edilir. Gerek lisans, gerekse lisansüstü eğitimlerde program, mimari tasarım stüdyoları ve teorik derslerle oluşturulur. Diğer taraftan, lisansüstü programlarında tez danışmanlığı önemli eğitim-öğretim alanıdır. Bu eğitim-öğretim biçimi, öğretim üyesi-öğrenci ilişkisini niceliksel ve niteliksel anlamda belirler. Bu doğrultuda, mimarlık eğitim programlarında mevcut deneyimler ışığında aşağıda yer alan değerlerden sözedilebilir:
Lisans Eğitiminde,
Mimari Tasarım Stüdyoları 10-15 Öğrenciye, 1 Öğretim Üyesi
Teorik Dersler 45-60 Öğrenciye, 1 Öğretim Üyesi
Lisansüstü Eğitiminde,
Mimari Tasarım Stüdyoları 3-5 Öğrenciye, 1 Öğretim Üyesi
Teorik Dersler 10-15 Öğrenciye, 1 Öğretim Üyesi
Tez Danışmanlıkları 3-5(13) Öğrenciye, 1 Öğretim Üyesi
tarafından yürütülebilmektedir. Buna bağlı olarak, idari görevi (Anabilim Dalı Başkanlığı, Bölüm Başkanlığı, Dekanlık vb) olmayan öğretim üyesi,
- En az bir mimari tasarım stüdyosu grubu yürütmektedir (6-8 saat/hafta).
- En az bir teorik ders vermektedir (2-3 saat/hafta).
- En az 10-12 saat/hafta ders yüküne sahiptir.
- Ayda bir kere Anabilim Dalı veya Bilim Dalı toplantısına katılmaktadır.(14)
Bu kabullere bağlı olarak öğretim üyelerinin, genel olarak Tablo 3’te yer alan çalışma zamanları (eğitim programları olgunlaşmış kurumlar düşünülerek) olabileceği varsayılabilir:
Tablo 3. Öğretim Üyesi Yükümlülükleri Zaman Analizi (2011)
Faaliyet Alanı
(Yükümlülükler) |
Çalışma Saati |
Toplam Çalışma Saatine Oranı
(5 Gün, 40 Saat/Hafta)* |
Eğitim-Öğretim |
10-16 Saat/Hafta** |
% 25-40 |
Eğitim-Öğretim
Hazırlık ve Değerlendirme |
1-2 Saat/Hafta*** |
% 3-5 |
Araştırma, Yayın vb |
8-12 Saat/Hafta |
% 20-30 |
Akademik Görevler
Jüri, Hakem vb |
2-4 Saat/Hafta |
% 5-10 |
Danışmanlıklar
Lisans+Lisansüstü |
3-5 Saat/Hafta**** |
% 7.5-12.5 |
Döner Sermaye, Yarışma vb |
2-4 Saat/Hafta |
% 5-10 |
TOPLAM |
26-43 Saat/Hafta
Ortalama 34.5 Saat/Hafta |
% 65-107,5
Ortalama % 86 |
İdari
Yönetim, Komisyon vb |
4-16 Saat/Hafta***** |
% 10-40 |
* Öğretim üyesinin faaliyet alanlarına ayıracağı zamanların farklılaşabileceği dikkate alınmalıdır. Böylelikle % 100 çalışma saatine ulaşılabilir.
** Min.10 Saat/ Hafta ders yükü YÖK koşulu dikkate alınmış, Max. Ders yükünün ise toplam çalışma saatinin %40’ı olması kabul edilmiştir.
*** Ders saatinin min.% 10’u kadar zaman öngörülmüştür.
**** 15 lisans öğrencisi için 2 saat/hafta, 1 tez öğrencisi için 1 saat/hafta zaman öngörülmüştür. Bir danışmanın max. 3 yüksek lisans teze danışmanlık yaptığı varsayılmıştır.
***** Min. ½ gün max. 2 gün düşünülmüştür. |
Bu değerlendirme, yeni açılacak bir mimarlık bölümünde kaç öğretim üyesinin yer alması gerektiği konusunda bir öngörüye izin verebilmektedir. 45 kişilik kontenjan ve minimum 3 öğretim üyesi üzerinden (YÖK Koşulu) ve sadece ilk yıl düşünülerek bir değerlendirme yapıldığında Tablo 4’teki sonuçlara ulaşılmaktadır.
Tablo 4. Yeni Açılan Mimarlık Bölümü, Bir Öğretim Üyesi Yükümlülükleri Analizi (2011)
1. Yıl, Kontenjan: 45 Öğrenci
Faaliyet Alanı
(Yükümlülükler) |
Çalışma Saati |
Toplam Çalışma Saatine Oranı*
(5 Gün, 40 Saat/Hafta) |
Eğitim-Öğretim
(1 Mimari Tasarım Grubu + (1-3) Ders) |
10-24 Saat/Hafta |
% 25-70 |
Eğitim-Öğretim
Hazırlık ve Değerlendirme |
1-3 Saat/Hafta |
% 3-8 |
Araştırma, Yayın vb |
8-12 Saat/Hafta |
% 20-30 |
Akademik Görevler
Jüri, Hakem vb |
2-4 Saat/Hafta |
% 5-10 |
Danışmanlıklar*
Lisans |
4 Saat/Hafta |
% 10 |
Döner Sermaye, Yarışma vb |
2-4 Saat/Hafta |
% 5-10 |
TOPLAM |
27-51 Saat/Hafta
Ortalama 39 Saat/Hafta |
% 68-138
Ortalama % 103 |
İdari**
Yönetim, Komisyon vb |
16-24 Saat/Hafta |
% 40-60 |
* Öğretim üyesinin faaliyet alanlarına ayıracağı zamanların farklılaşabileceği dikkate alınmalıdır. Böylelikle % 100 çalışma saatine ulaşılabilir.
** Yeni kurulmuş ve 3 öğretim üyeli bir bölümün Danışmanlıklar ve İdari İşlerinin özel bir yoğunluk göstereceği açıktır. Bu nedenle Bölüm Başkanı ayrıca düşünülmelidir. |
SONUÇ
Son yıllarda mimarlık bölümlerinin sayılarının hızla artması ve pek çok mimarlık bölümünde yeterli öğretim üyesi ve fiziksel olanakların bulunmaması dikkate alındığında, mimarlık bölümlerinin açılması ve sürdürülmesinde gerekli koşulların sağlanmasının önemi anlaşılmaktadır. Mimarlık eğitim müfredatının kazandırması gereken bilgi, beceri ve yetkinliklerin elde edilebilmesi için niteliksel ve niceliksel bazı temel koşullar zorunludur. Mimarlık programlarında öğretim üyesi sayıları ve mekânların boyutları ile ilgili standartların oluşturulmasının gerekliliği, bu araştırma sonucunda ortaya çıkmıştır.
Mimarlık Programlarının Öğrenci Sayısı ve Öğretim Kadrosu
Mimarlık bölümlerinin kuruluşunda aranması gereken asgari koşulların belirlenmesinde en önemli değişkenin, bölümün kontenjanı ve buna bağlı olarak en az 4 yıl içerisinde ulaşacağı toplam öğrenci sayısı olduğu görülmektedir. Bir bölümde lisans programının yürütülebilmesi için istihdam edilmesi gerekli olan minimum öğretim üyesi sayısının belirlenmesinde toplam öğrenci sayısından hareket etmek gerekmektedir. Ancak, Bologna süreci ve akreditasyon koşulları gereği bir programın program çıktılarını yerine getirebilecek nitelikli bir eğitim için, öğretim üyelerinin uzmanlık alanlarına göre istihdam edilmesi gereği gözönünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle, mimarlık eğitim programlarını oluşturan ders gruplarının program içerisindeki ağırlıklarına bağlı olarak, farklı uzmanlık alanlarında farklı sayılarda öğretim üyesi istihdamı koşulu aranmalıdır. Özellikle mimarlık eğitiminin, mimari tasarım stüdyoları ağırlıklı yapılanma gereği düşünülerek akademik kadrolar oluşturulmalıdır. Bu bağlamda:
- Tam Zamanlı+Yarı Zamanlı+Ders Saati Ücretli öğretim üyesi sayısının hesaplanmasında 15 Öğrenciye, 1 Öğretim Üyesi esas alınmalıdır.
- Yarı Zamanlı ve Ders Saati Ücretli Öğretim Üyeleri sayısı, Toplam Tam Zamanlı Öğretim Üyesi sayısının % 30’unu geçmemelidir. Bu öğretim üyeleri ve görevlilerinin lisansüstü öğrenim görmüş olmaları ya da mesleki uygulamaları ve deneyimleri ile öne çıkan meslek insanları olmalarına özen gösterilmelidir.
- Program içerisindeki ders gruplarının ağırlıklarına bağlı olarak belirlenecek sayıda olmak üzere, Mimari Tasarım alanında birden çok olmak üzere, Yapı Bilgisi, Mimarlık Tarihi ve Restorasyon alanlarında en az birer Tam Zamanlı Öğretim Üyesi istihdam edilmelidir.(15)
- Öğretim üyesi sayılarına bağlı olarak, ilgili konu alanlarında Lisansüstü öğrenim gören yeterli sayıda Tam Zamanlı Araştırma Görevlisi istihdamı sağlanmalıdır.
Fiziksel Çevre Koşulları
“Mimarlık Bölümü (Lisans ve Lisansüstü Programları) Açılması ve Sürdürülmesinde Aranacak Asgari Fiziksel Koşulların Belirlenmesi” konusunda yapılan araştırma kapsamında erişilebilen uluslararası akreditasyon kuruluşlarının(16) mimarlık bölümü açılması için derslik alanı, mimari tasarım stüdyosu alanı, sergileme alanı, maket atölyesi alanı, bilgisayar laboratuarı alanı, kitaplık alanı, öğretim elemanları ofis alanları ile ilgili minimum ölçütlerin ve standartların varlığı aranmıştır. Sözkonusu belgelerde eşdeğerlik kapsamında fiziksel koşulların, çok genel bir başlık altında tanımlanarak, metrekare ve/veya adet bağlamında bir ölçüte yer verilmemiş olduğu belirlenmiştir. Genel anlamda, sınıflar, laboratuarlar, ağ altyapısı, malzemeler, ekipmanlar, bina ve araziyi içeren fiziksel ve teknolojik kaynakların kurumun amaçlarına uygun olması, bu fiziksel ve teknolojik kaynakların kampus içi ve kampus dışı alanlarda kurumsal ihtiyaçlara cevap verecek şekilde tasarlanması, bakımının sağlanması ve yönetilmesi gerektiği ifade edilmektedir. Mekânlarla ilgili sayısal veriler yerine yeterli kapasitede olmasına değinilmektedir.
Öğrencilerin özel kullanımı için mimari tasarım stüdyosu alanı, didaktik ve interaktif öğrenme ortamlarını sağlamak üzere ders ve seminer alanı, tam zamanlı her öğretim üyesinin özel kullanımı için ofis alanı ve ilgili öğretim destek alanı gibi gereklilikler vurgulanmıştır. Stüdyo ortamında öğrenimi sağlayan ve teşvik eden alanların yanısıra, seminer odaları, ders salonları, ofisler, proje inceleme ve sergileme alanları, kütüphaneler, bilgisayar olanakları, atölyeler ve araştırma alanlarının tanımlı olması gerektiği belirtilmektedir.
Ayrıca, sağlıklı bir çevrenin sağlanması için tesislerde çevresel, ekolojik ve güvenlikle ilgili kaygıların da gözönünde bulundurularak, yerel gereksinimlere uygun olarak oluşturulması gerektiği ifade edilmektedir. Anketlerdeki sonuçlar ışığında, mevcut alanlara ihtiyaç duyulan alanların eklenmesiyle elde edilen veriler bağlamında
mimarlık bölümü (lisans ve lisansüstü programları) açılması ve sürdürülmesinde asgari fiziksel veriler şu şekilde sıralanabilir:
- Derslik (stüdyolar ve diğer derslikler) alanları: 8.00 m2/öğrenci,
- Stüdyo alanları: 5.00 m2/öğrenci,
- Sergileme alanları: 3.00 m2/öğrenci,
- Maket atölyesi: 0.50 m2/öğrenci ( min.100 m2),
- Bilgisayar Laboratuarı: 0.50 m2/öğrenci, (min. 50 m2),
- Kütüphane: 5.00 m2/öğrenci,
- Diğer alanlar: 2.00 m2/öğrenci
olmak üzere bir bölümün toplam alanlarının yaklaşık 20 m2 / öğrenci olarak sağlanması gerekmektedir. Kuşkusuz bu alanların gerektirdiği donatı elemanları ile ısıtma, havalandırma, aydınlatma, akustik açıdan gereken konfor koşullarının yerine getirilmesi kaçınılmazdır. Sonuç olarak, belirtilen öğretim üye ve görevlisi niteliksel ve niceliksel değerleri ile fiziksel koşulların özellikle yeni açılacak mimarlık bölümlerinde ön koşul olarak değerlendirilmesi ve kısa süre önce açılmış genç mimarlık bölümlerince de bu değerlerin hedeflenmesinin gerekliliği mimarlık eğitim müfredatının kazandırması gereken bilgi, beceri ve yetkinliklerin elde edilebilmesi için önerilmektedir.
2013 YILINDA BİR DURUM DEĞERLENDİRMESİ
Mimarlık lisans programları açılması ve sürdürülmesinde aranacak asgari koşulları belirleme konusundaki farklı parametrelere dikkat çeken bu çalışmanın gecikerek yayımlanması gündeme geldiğinde, bilgileri güncellemek kaçınılmaz olmuştur. Bu anlamda, çalışma yeniden gözden geçirilerek, 2011-2013 yılları arasındaki mimarlık bölümlerine ait bazı sayısal bilgiler, üniversitelerin web sayfaları aracılığıyla yenilenmiştir. 2013 yılında yapılan değerlendirme, gerek mimarlık bölümü sayılarında, gerekse öğrenci kontenjanlarında iki yıl öncekine göre önemli artışlar gerçekleştiğini göstermektedir. (
Tablo 1) Buna göre, mimarlık bölümleri sayısının
2011’de
61 iken
2013’te
83’e, öğrenci kontenjanının ise
2011’de
4098 iken
2013’te
5631’e ulaştığı görülmektedir. Dolayısıyla, 2011 yılındaki çalışmanın güncelliği kanıtlanmış olmaktadır.
Sayısal değerlerin değişimi bağlamında, 2005-2013 yılları arası genel olarak değerlendirildiğinde ortaya önemli bir sonuç çıkmaktadır. Bu sonuca göre, 2009 yılı bir kırılma noktası oluşturmaktadır, çünkü 2009 yılına kadar yeni bölümlerin açılmasından daha ziyade kontenjan artışının benimsenmiş olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, 2009 yılından sonra, mimarlık bölüm sayısının ve mimarlık öğrencisi kontenjanının artışında yaklaşık olarak aynı yüksek oran görülmektedir. Örneğin, mimarlık bölümlerinin sayısı 2005 yılında 36 iken, bu sayı % 22.2 artarak, 2009 yılında 44’e, öğrenci kontenjanı ise, 2005 yılında 1937 iken, % 53.6’lık bir artışla 2009 yılında 2976’ya ulaşmıştır. Ancak, bundan sonraki süreçte artış oranlarının giderek yükseldiği görülmektedir. Mimarlık bölüm sayısı 2009 yılından sonra % 88.6 oranında artarak 2013 yılında 83’e, öğrenci kontenjanı da % 89.2 oranında artarak 5631’e ulaşmıştır. Bu artışlar özellikle vakıf üniversitelerinde gerçekleşmiştir. (Tablo 1 ve 5)
KURUM |
2005-2009 YILLARI |
2009-2013 YILLARI |
OKUL SAYISI |
ÖĞRENCİ KONTENJANI |
OKUL SAYISI |
ÖĞRENCİ KONTENJANI |
Devlet Üniversiteleri |
20-25 |
1192-1462 |
25-34 |
1462-2150 |
Vakıf Üniversiteleri |
9-12 |
424-915 |
12-41 |
915-2899 |
KKTC |
5 |
291-514 |
5 |
514-462 |
Azerbaycan ve Saraybosna |
2 |
30-85 |
2-3 |
85-120 |
TOPLAM |
36-44 |
1937-2976 |
44-83 |
2976-5631 |
ARTIŞ ORANI |
% 22.2 |
% 53.6 |
% 88.6 |
% 89.2 |
Tablo 5. Mimarlık Lisans Eğitiminde, 2005-2013 Yılları Arasındaki Bölüm ve Öğrenci Sayılarındaki Değişim (2013)
Mimarlık eğitimi veren lisans programları ile öğrenci kontenjanları ve dolayısıyla sayıları artarken, öğretim üyesi-öğrenci sayısı dengesinin ideal değerlere ulaşamadığı görülmektedir. (Tablo 2) Bu çalışma kapsamında özellikle yeni açılan bir programın ilk senesinde, 15 öğrenci için bir öğretim üyesi istihdamının maksimum bir değer olabileceği belirtilmiştir. Bu çerçevede, programın, dördüncü senesine kadar öğretim üyesi kadrosunu yapılandırması gerektiği, bir koşul olarak ortaya çıkmıştır. Ancak 1-4 yıllık eğitim deneyimleri olan mimarlık bölümlerine bakıldığında, bunun çok da gerçekleşmediği görülmektedir. (Şekil 10, 11) Kuşkusuz hemen hemen tüm mimarlık bölümlerinde yarı zamanlı öğretim elemanları eğitime katkıda bulunmaktadır. Aslında gerçek sorun da bu şekilde çözümlenmeye çalışılmaktadır. Ancak burada dikkati çeken nokta, tam zamanlı öğretim üyelerinin çoğu kez ideal sayının altında kaldığıdır. Eğitim-öğretimin öğretim üyesinin yükümlü olduğu konulardan sadece biri olduğu düşünüldüğünde akademik ortamın önemli bir sorunla karşı karşıya olduğu görülebilir. (Şekil 10, 11)
Bugün artık herkes için tasarım, sürdürülebilirlik gibi çok temel ölçütlerle tanımlanan evrensel tasarım ilkelerine dünya tarihinde hiç olmadığı kadar gereksinim vardır. Özellikle inşaat sektörünün sürekli büyüdüğü ve büyütüldüğü ülkemizde, mimarlık ortamının iki temel alanı olan eğitim ve meslek pratiğine ilişkin kalitenin güvence altına alınması öncelikli konulardır. Eğitimde kalite güvencesini sağlayan koşulların başında mezunun edinmesi gereken bilgi, beceri ve yetkinlikler gelmektedir. Ancak, bu koşulun gerçekleştirilebilirliği, önemli oranda öğretim üyesi-öğrenci sayısal dengesine bağlıdır. Mimarlık ortamının farklı alanlarında yer alan, araştırmasını yapan ve yayımlayan öğretim üyesinin, öğrenme odaklı eğitim ortamında kalitenin varlığı ve sürdürülmesinde en temel bileşen olduğu bir kez daha hatırlanmalıdır. Ülkemizdeki inşaat sektörünün kontrol edilemeyen hızının, iki yıl sonra daha da vahim bir tablo ile karşılaşılabileceğinin haberini verdiğini düşünerek, mimarlık ortamının tüm paydaşlarının ortak bir tavır etrafında toplanması dileğimizdir.
EK: Tablo1. Mimarlık Bölümleri Kontenjanları (2005-2013) (Güncelleme: 2013)
EK: Tablo2. Mimarlık Bölümleri Kontenjan ve Kadro (2013)
NOTLAR
1. Bu çalışma, 16-18 Kasım 2011 tarihleri arasında İzmir’de gerçekleştirilen Mimarlık ve Eğitim Kurultayı VI kapsamında oluşturulan Mimarlık Lisans ve Lisansüstü Eğitimi Çalışma Grubu’nun alt komisyonu olan “Mimarlık Bölümü (Lisans ve Lisansüstü Programları) Açılması ve SürdürülmesindeAranacak Asgari Koşulları Belirleme Komisyonu” tarafından 2011 yılında hazırlanmış, Kurultayda sunulmuş ve 2013’te güncellenmiştir. Kurultayda sunulan ve yayımlanan metinde yer alan bazı tablo ve şekiller Mimarlık dergisinde kısaltılarak yer alan bu metinden çıkartılmıştır. İlgilenenler Kurultay yayınlarına bakabilir. Açıklamalarında 2013 tarihi olan tablo ve şekiller ise yenidir.
2. 2004, “UNESCO/UIA Mimarlık Eğitim Şartı”, Revize Edilmiş Metin, (çev.) Tuğçe Selin Tağmat, http://www.mo.org.tr
3. 2004, “UNESCO/UIA Mimarlık Eğitim Şartı”
4. 2004, “UNESCO/UIA Mimarlık Eğitim Şartı”
5. UIA, 2005, “UNESCO-UIA Validation System for Architectural Education”: UNESCO-UIA Validation System Study Programme Self Assessment and/or Validation Report, Ocak 2005.
6. Akademik Personel ifadesi, öğretim üyesi ve görevlilerini kapsamaktadır.
7. 2004, “UNESCO/UIA Mimarlık Eğitim Şartı”
8. 2004, “UNESCO/UIA Mimarlık Eğitim Şartı”
9. UNESCO-UIA Mimarlık Eğitimi Onay Sistemi, Mimarlık Eğitiminin Onayı UNESCO-UIA Konseyi, http://www.mo.org.tr
10. www.canberraaccord.org
11. Ülkeler şunlardır: Avustralya (The Australian Institute of Architects); Kanada (Canadian Architectural Certification Board); Çin (National Board of Architectural Accreditation; Commonwealth Association of Architects); Kore (Korea Architectural Accrediting Board - KAAB); Meksika (Consejo Mexicano de Acreditación de; Enseñanza de la Arquitectura - COMAEA); ABD (National Architecture Accrediting Board)
12. 2004, “UNESCO/UIA Mimarlık Eğitim Şartı”
13. Ülkemizde genel olarak, Üniversitelerin fen bilimleri enstitüleri bir öğretim üyesinin max. 3-5 tez danışmanlığı yapabileceği doğrultusunda kararlar almaktadır.
14. Üniversitelerde Akademik Teşkilât Yönetmeliği, Madde 15 (www.yok.gov.tr.)
15. Bu konuda NCARB’ın belirlediği değerler günümüzde Bologna sürecinin gerektirdiği bazi değerler açısından benzerlikler içerse de, özellikle seçme derslerin yüzde oranları açısından geçerliliğini kısmen yitirmiştir.
16. The National Architectural Accrediting Board (NAAB)
(http://www.naab.org);
College Standards and Accreditation –
Northwest Association of Schools and Colleges) (http://www.cocnasc.org);
New England Association os Schools and Colleges (http://www.neasc.org);
The Southern Association of Colleges and Schools Commission on Colleges
(http://www.sacscoc.org);
Southern Association of Colleges and Schools
(http://www.sacs.org); North Central Association of Colleges and Schools
(http://www.ncacihe.org); Western Association of Schools and Colleges
(http://www.wascsenior.org) ; Middle State Association of Colleges and Schools (http://www.msche.org); Canadian Architectural Certification Board
(http://www.cacb-ccca.ca);
National Council of Architectural Registration Boards (NCARB)
(http://www.ncarb.org/); Council of Architecture (COA) (Hindistan)
(http://www.coa.gov.in); Association of Collegiate Schools of Architecture
(ACSA) (https://www.acsa-arch.org/);
European Association for Architectural Education ( http://www.eaae.be);
American Society of Landscape Architects (http://www.asla.org);
UNESCO/UIA Charter for Architectural Education
(www.unesco.org/most/uiachart.htm);
The Royal Institute of British Architects (RIBA)
RIBA procedures for validation and validation criteria (http://www.architecture.com/Files/RIBAProfessionalServices/
Education/Validation/ValidationProcedures2011.pdf)
Bu icerik 11576 defa görüntülenmiştir.