TMMOB Mimarlar Odası Kayseri Şubesi’nin katkılarıyla, 2014 yılında Kayseri Ticaret Odası Hizmet Binası Mimari Fikir Projesi Yarışması düzenlenmiş, teslim edilen 152 projeden 149 proje(1) değerlendirmeye alındıktan sonra seçilen üç eşdeğer ödül arasından Kayseri Ticaret Odası Yönetim Kurulu kararıyla M. Aydın Avunduk, Arman Yaşa ve Özgür Dağlar’ın projesi uygulama için seçilmişti. Yönetim Kurulu’nun beklentileri ve önerileri doğrultusunda A2 Tasarım ekibinin geliştirdikleri tasarım, 7 ay kadar süren uygulama proje çalışmalarının ardından 2015 yılı içerisinde ihale edilmiş ve yapı 2017 yılının Şubat ayında tamamlanarak kullanıma açılmıştı.

Türkiye’de mimarlık yarışmaları yoluyla elde edilen projeler ve uygulananların sonuç ürünleri üzerinden oluşan “mimari yarışmaların uygulanma performansları”na dair olumsuz(2) imaj dikkate alındığında, Kayseri Ticaret Odası Hizmet Binası Mimari Fikir Projesi Yarışması’nın iyi kurgulanmış süreci ve presizyonu oldukça yüksek sonuç ürünü nedeniyle istisnai bir örnek olduğu rahatlıkla söylenebilir. Uygulanan projenin değerlendirilmesinden önce, Kayseri Ticaret Odası’nın kabuk değiştiren yapısına ve binadan beklentilere, ama daha öncesinde ise Ticaret Odası’nın Kayseri gibi ticaret konusunda uzmanlaşmış ve “Anadolu Kaplanı” olarak lanse edilmiş bir kentteki anlamına, tüccardan iş insanına doğru evrilen hızlı kimlik dönüşümüne, özetle “Kaplanlar” için yaratılan vitrinin arka planına kısaca değinmek gerekiyor.

KANİŞ’TEN “ANADOLU KAPLANLARI”NA

Anadolu’nun orta yerinde konumlanan Kayseri, binlerce yıldır sürmekte olan tacir, tüccar ve esnaflıktan gelme alım-satım dinamiği sayesinde kendine özgü bir ticaret habitusu ve habitatı geliştirebilmiş, kente karakterini veren emeği biriktirme ve artırma pratikleri ekonomik ve kültürel sermayeyi olduğu kadar sosyal sermayeyi de etkin bir şekilde biçimlendirmiştir. Kaniş’ten başlayarak kentin tarihi ile paralel olarak gelişen müthiş ticaret hacmi, İstanbul Kapalıçarşı’dan sonra Osmanlı İmparatorluğu’ndaki en büyük ikinci Kapalıçarşı’nın Kayseri’de inşa edilmesine neden olmuştur.(3)

1896’da kurulan “Kayseri Ticaret ve Sanayi Odası”, alım-satım ortamının ve ticari faaliyetlerin tam kalbinde, Kayseri Suriçi’nde bulunan geleneksel ticaret ve finans dokusunun içindeki Vezirhan’da faaliyetine başlamış, 1966 yılında Kayseri Sanayi Odası'nın kurulması ile kurumun adı “Kayseri Ticaret Odası” (KTO) olarak değiştirilmiştir. 2017 yılına kadar Suriçi’nde, Merkez Bankası ve tarihî Ziraat Bankası’nın yakınında yer alan, birbiri ile bağlantılı çift katlı bitişik iki yapı içinde hizmet vermeye devam eden KTO, 2017 yılında yeni binasına taşınmıştır.

TÜCCAR’DAN İŞ İNSANI’NA

1956’da kurulan ilk sanayi bölgesinin ardından inşa edilen organize sanayiler ve kurulan KOBİ’ler sayesinde Kayseri kenti “kahverengi eşya sektörü”nde uzmanlaşmış ve 1990’ların ortasından itibaren “Anadolu Kaplanları”ndan biri olarak sayılmaya başlanmıştır.(4) 2000’li yıllardan itibaren küresel akışlara entegre olan Kayseri, yerel ölçeğini ve kabuğunu kırarak önemli ve tanınır bir üretim odağı haline gelmiş, uluslararası işbirliklerine ve ihracata dayalı ticari faaliyetler geliştirebilmiştir. Bu sayede KTO, 40 meslek komitesine bağlı 12.000’e yakın faal üyeye, 17.000’i aşkın toplam üyeye sahiptir.(5) Her yıl yaklaşık 1.300 yeni üye kabul eden KTO’nun üye sayısının on yıl içerisinde 30.000’e ulaşacağı öngörülmesi,(6) küresel rekabet ortamı içerisinde kurumsal kimliklerin giderek önem kazanması ve üyelerin değişen istekleri göz önüne alınarak yeni ve modern bir KTO Hizmet Binası’nın yapımına ihtiyaç duyulmuştur. 2014 yılında hazırlanan Kayseri Ticaret Odası Stratejik Planı (2014–2017) içinde “Stratejik Amaçlar” kısmında vurgulanan hedeflerin(7) yanı sıra kentin tarihî Suriçi bölgesinde yer alan eski yapının fiziksel kısıtlılıklarından doğan sorunlar da dikkate alınarak yeni bir hizmet binası yapmak üzere yer arayışlarına başlanmıştır.(8) Yeni yer arayışında, hizmet verilen üye profilinin tacir, tüccar ve esnaftan iş insanına dönüşmesi ve bu yeni profilin kurduğu uluslararası ilişkiler nedeniyle artan itibar ve görünürlük beklentisi kadar, ticaret ve finans çevresinin Suriçi’nden kentin çeperlerine doğru organize sanayi bölgelerine, Teknopark’a, Uluslararası Fuar ve Kongre Merkezi’ne doğru kaymış olması da etkili olmuştur. Kayseri’nin Ankara ve Sivas kentleri ile olan bağlantısını sağlayan, kentin doğu ve batı ucundaki iki organize sanayi bölgesini birbirine bağlayan Kocasinan Bulvarı ile kent merkezini kuzeydeki

Uluslararası Kayseri Erkilet Havalimanı’na bağlayan Mustafa Kemal Paşa Bulvarı’nın kesiştiği stratejik bir bölgede konumlanan yeni KTO Hizmet Binası, komşu parsellerde yer alan Kayseri Sanayi Odası, İbis ve Novotel ile birlikte uluslararasılaşan iş dünyasını ve küresel ticaret kültürünü hedef aldığının da mesajını vermektedir. Anadolu Kaplanları’nın uluslararası yüzü olacak, “Kaplan Vitrin”i görevi üstlenecek yapının konumlandığı yeni gelişmekte olan Kocasinan Bulvarı üzerindeki parsel, yapı adasının içine doğru uzamakta olup, arka kısım KTO yönetimi tarafından gelir getirmesi amacıyla ileride tasarlanacak ayrı bir hizmet binası için ifraz yoluyla rezerv alan olarak bırakılmış ve yarışma kapsamı dışında tutulmuştur.

“VİTRİN”İN “SURET”İNİ TASARLAMAK: ZAMANSALLIKLAR

Kentin en önemli bulvarlarından birine bakan KTO’nun cephesi, değişen iş dünyasının yeni yüzü ve Anadolu Kaplanları’nın vitrini olma beklentisine, kendini gösterme ve ifşa etme iddiasına, baştan çıkarıcı ve erotik olma çabasına daha en başından müthiş bir irade ile mesafelenmiş görünmekte. Hızla akan trafiğin yanı başında, imgesel açıdan kolayca tüketilen bir yapı olmak yerine kendi ritmini ve zamansallığını oluşturma kaygısı taşımakta. İçerisinde, galeri boşluğundan gelen yoğun gün ışığı ile karakterize olan yapının durağan iç atmosferi, döngüsel zamanın gün boyunca yarattığı dingin ritim ile gelen ziyaretçileri kendi zamansallığına çekmekte. Kentteki devingen iş dünyasına karşı geliştirilmiş bu tasarım taktiği, yapı cephesinin ele alınışında bir adım daha ileriye taşınmış ve farklı zamansallıklar çeşitli materyaller yoluyla cisimleştirilmiş. Cephenin görünmez kurucu ögesi olan zamansallık, ofis bloğunu çepeçevre saran değişen cephe kurgusunda ve hareketli düşey güneş kırıcı elemanların yarattığı devinimde kendini göstermekte. Toplantı salonunun eğimli cephesinde ise zamansallık, yansıtma havuzundan gelen ışık yansımalarının gün boyunca cephede oluşturdukları değişken ışık hareleri ile sağlanmakta. İki kütleyi birbirine bağlayarak avluyu tarifleyen geniş bağlantı kirişi ise paslanan ve giderek renk değiştiren Corten-A çeliği ile kaplanmış ve bu “tasarlanmış eskimişlik” sayesinde zaman yavaşlatılarak, dizginlenmiş.

İNCELİKLER VE HASSAS DENGELER

Kayseri mimarlık ortamında pek rastlanılmayan cephenin böylesi bir incelikle ele alınışı plan kurgusu ve mekân organizasyonundaki hassasiyette de kendini göstermekte. Ofis bloğunun ve içindeki galeri boşluğunun boyutlandırılmasına oldukça özen gösterildiği, tüm iddianın bu iç dünyayı kurmak üzerine inşa edildiği hemen anlaşılmakta. İyi disipline edilerek sıkıştırılmış servis mekânlarının, galeri boşluğu ile dış cephe arasındaki hassas konumlandırılışı yarışma jürisinin de gözünden kaçmamış ve övgüyle bahsedilmiş.(9) Kendini dışarıdan çok iç dünyaya, galeri boşluğuna açan ofis bloğundaki en etkileyici jest ise havada asılı durdukları izlenimi veren, galeri boşluğu içinde açılı duran dikdörtgen formlu iki prizmatik kütle olmalı… Ortogonal düzende kurgulanmış ve etrafı şeffaf mekân dizileri ile çevrili galeri boşluğunun ortasında oldukça hassas bir denge ile konumlandırılmış bu iki beyaz kütle, devingen bir mekân algısı üretmenin yanı sıra galerinin optik muğlâklığını ve katlar boyunca değişen dört boyutlu hacimselliğini de görünür kılmakta.

BEKLENTİLERİ CİSİMLEŞTİRMEK: HAYALDEN GERÇEĞE, KURGUDAN KULLANIMA

Vitrine mantığını veren ve ona her seferinde yeniden bakmamızı sağlayan şey, içerdiği “aşina yabancılık”tır. Ona yaklaşmamıza olanak veren aşinalık ve onu her seferinde şaşkınlık içinde izlememizi sağlayan ise yabancılığıdır. İş insanlarının aşina oldukları ticaret habitusuna ev sahipliği yapacak yeni KTO Hizmet Binası, barındırdığı zamansallıklar ve sahip olduğu incelikli kurgusu nedeniyle hem zihinsel hem de materyal olarak Kayseri’ye yabancı olmayı daha en başından bir çekim gücüne dönüştürebilmiş gözükmekte. Bu çekim gücünü artırmak amacıyla, çevreyolunun engellediği yaya erişimini sağlamak ve binayı kentle ilişkilendirebilmek üzere yarışma paftalarında önerilen, ancak gerçekleştirilmesi mümkün olmayan yaya köprüsü sürecin en başında iptal edilmiş ve yapı kendi parseli içindeki yalnızlığına sığınmak zorunda kalmıştır. Jüri raporundaki tavsiyeye istinaden bulvar cephesindeki protokol yolu ve girişi de uygulama aşamasında değiştirilmiş, ayrı bir protokol girişi eklenmesi nedeniyle bina hem arka tarafa doğru büyümüş hem binadaki merdiven sayısı artmış hem de binanın ölçeği büyümüştür.(10) Tüm bu değişiklikleri başarıyla göğüsleyen tasarımın öngöremediği kusuru ise konfor performansının düşüklüğüdür. Presizyonu oldukça yüksek bu “aşina yabancılık”ın, panoptik şeffaflık vaat eden bu şık “mimari iddia”nın içinde yaşamanın da doğal olarak bir bedeli olacaktır. Özellikle giriş katındaki açık ofis ortamında oluşan iklimsel ve akustik sorunlar, yapının kullanıcıları tarafından sıklıkla dile getirilmektedir.(11)

Tasarımından inşasına, hatta kullanım sürecine kadar her etabında kendini değişen taleplere ve dönüşümlere iyi adapte edebilmiş bu yapı için sorulması gereken asıl soru, her metanın hızla nakde çevrildiği Kayseri gibi bir ticaret kentinin değişim dinamikleri ile KTO Hizmet Binası’nın nasıl baş edeceğidir. En kuvvetli yanımızın aslında en kırılgan ve zayıf yanımız olması gibi, dış dünyaya açılmayı hedeflerken içe kapanıp, taşralaşma riskinin Kaplan Vitrini’ni her an Kaplan Kapanı’na dönüştürebileceğini, son kertede ise Anadolu Kaplanları’nın soylarının çoktan tükenmekte olduğunu da aklımızın bir köşesinde tutmamız gerekiyor.

NOTLAR

1. 2014, “KTO Hizmet Binası Ulusal Mimari Fikir Yarışması Jüri Değerlendirme Çalışmaları”, Kayseri Ticaret Odası Hizmet Binası Ulusal Mimari Fikir Yarışması Kitabı, KTO Yayını, Kayseri, s.335.

2. Aykutlar, Pelin; Kutucu, Seçkin, 2014, “Yarışma Sonrası Süreçler: 2005-2013 Yılları Arasında Açılan Mimari ve Kentsel Tasarım Yarışmalarının Uygulanma Performansları”, Yarışmalar ve Mimarlık Sempozyumu Kitabı, ODTÜ, ss.22-35.

3. Öncel, Fernaz, 2016, Kayseri Kapalı Çarşısı’nın Tarihsel Gelişim Süreci, Koruma ve Yeniden Canlandırma İlkeleri Üzerine Bir Araştırma, YTÜ FBE, yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul.

4. 1960-1995 yılları arasındaki inanılmaz ekonomik gelişim hızları nedeniyle “Asya Kaplanları” (Asian Tigers) olarak anılmaya başlanan Hong Kong, Singapur, Güney Kore ve Tayvan’a atfen, Milliyet gazetesi ekonomi servisinden gazeteci Şeref Oğuz 1996 yılında yayımladığı bir yazı dizisinde, Turgut Özal’dan sonra başlayan ihracata dayalı-dışa açık büyüme sürecinde, Anadolu’daki iktisadi uyanışı ve bu dinamizmi temsil ettiğini düşündüğü, Türkiye’nin küçük ve orta ölçekli sanayi (KOBİ) kaleleri olarak gördüğü Kahramanmaraş, Çorum, Van, Uşak, Amasya, Gaziantep, Kastamonu, Kayseri, Samsun, Şanlıurfa, Trabzon, Tokat, Niğde, Çankırı, Denizli ve Malatya kentleri için ilk kez “Anadolu Kaplanları” tabirini kullanmıştı. Şeref Oğuz, 1996, “Büyük Uyanış”, Milliyet, 02.06.1996, s.9.

5. KTO, işlem hacmi bakımından Türkiye’deki Odalar arasında kapasite raporlarına göre 13., tır karnesi satışlarına göre 6. sırada yer almaktadır. Kayseri Ticaret Odası Stratejik Planı (2014–2017), ss. 8 ve 18, URL1. kayserito.org.tr/upload/dosyalar/file/belgeler/

KTO%20STRATEJ%C4%B0K%20PLANI%20(2014-2017).pdf [Erişim: 25.05.2019]

6. URL2. “Kayseri Ticaret Odası Yönetimi Yeni Hizmet Binası’nı 2016 Yılı Sonunda Hizmete Açacak” kayserihaber.com.tr/haber/kayseri-ticaret-odasi-yonetimi-19099.html [Erişim: 25.05.2019]

7. “Oda faaliyetlerinde, hem personel hem de üyeler için, en iyi fiziki ortamın sağlanması ve hizmet sunumundaki standartları sürekli artırmak”, “çalışanların ve üyelerin mutlu olduğu bir çalışma ortamı sağlamak” gibi ihtiyaçlar. Bkz. URL1.

8. “Üyelerimizin Odaya araçları ile geldiklerinde otopark sıkıntısı”, “Çalışma alanındaki fiziksel yetersizlik” gibi sorunlar. Bkz. URL1., s. 18.

9. 2014, “Kayseri Ticaret Odası Hizmet Binası Ulusal Mimari Fikir Yarışması Jüri Tutanağı”, Kayseri Ticaret Odası Hizmet Binası Ulusal Mimari Fikir Yarışması Kitabı, KTO Yayını, Kayseri, s.354.

10. URL3. “Yarışmayla Yapanlar Buluşuyor 2017 - 2. Oturum”, arkitera.com/haber/28640/yarismayla-yapanlar-bulusuyor-3---2-oturum [Erişim: 25.05.2019]

11. Yapının kullanıcıları ile 15.05.2019’da yapılan sözlü görüşme.