426
TEMMUZ-AĞUSTOS 2022
 
MİMARLIK'tan

MİMARLIK DÜNYASINDAN

YAYINLAR



KÜNYE
GÜNCEL

Türkiye’de Alana Özgü İki Koruma Yasası: Gelibolu ve Kapadokya Alanlarının Karşılaştırmalı Değerlendirmesi

Funda Solmaz Şakar, Dr. Öğretim Üyesi, Gebze Teknik Üniversitesi

Türkiye’de korumanın yasal ve idari çerçevesini oluşturan politikalarda yeni bir yaklaşım olarak çıkarılan alana özgü kanunlar ile koruma alanında yeni bir döneme giriliyor. Bu sayıda sırasıyla 2014 ve 2019 yıllarında yürürlüğe giren Çanakkale ve Gelibolu alanlarına ilişkin yasaları karşılaştırmalı olarak değerlendiren yazarın, 419. sayıdaki Kapadokya Alanı Hakkında Kanun’a ilişkin değerlendirmelerine ise https://bit.ly/3Hr9azZ adresi üzerinden ulaşılabilir.

 

KORUMADA ALANA ÖZGÜ KANUNLAR

Türkiye’de alan özelinde çıkarılan kanunlardan ilki 1983 yılında yürürlüğe giren 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu’dur. Söz konusu kanun ile İstanbul Boğaziçi alanının“kültürel ve tarihî değerlerini ve doğal güzelliklerini kamu yararı gözetilerek korumak ve geliştirmek ve bu alandaki nüfus yoğunluğunu artıracak yapılanmayı sınırlamak için uygulanacak imar mevzuatını belirlemek ve düzenlemek” amaçlanmıştır. Bu doğrultuda Boğaziçi İmar Yüksek Koordinasyon Kurulu, Boğaziçi İmar İdare Heyeti ve Boğaziçi İmar Müdürlüğü gibi kuruluşlar meydana getirilmiştir.[1] Boğaziçi Kanunu’nun, Boğaziçi’nde gerekli imar mevzuatının oluşturulmasıyla bu mevzuatın uygulamasına dair işlemlere yönelik çıkarıldığı görülmektedir. Kanunun daha çok kentleşme baskısının yarattığı yapılaşma sorunlarına odaklandığı söylenebilir.

19.06.2014 tarihinde yürürlüğe giren 6546 sayılı Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alanı Hakkında Bazı Düzenlemeler Yapılmasına Dair Kanun (GAHK) ise alanın bütünüyle korunması ve yönetilmesini amaçlayan ve bu çerçevede gerekli idari mekanizmayı kuran; bu idareye alan planlarını hazırlama / hazırlatma, uygun görüş verme, denetleme gibi geniş yetkiler tanıyan bir kanundur. Bu anlamda “alanın bütüncül bir şekilde korunması ve yönetilmesi amacıyla çıkarılmış, alana özgü ilk kanun” olarak ele alınabilir. İlgili kanun doğrultusunda alan yönetimini yürütecek olan kurum, Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alan Başkanlığı (ÇATAB) adıyla kurulmuş ve Çanakkale - Eceabat ilçesinde tarihî alanın içinde konumlandırılmıştır.

23.05.2019 tarihinde yürürlüğe giren 7174 sayılı Kapadokya Alanı Hakkında Kanun (KAHK) ise GAHK’dan sonra çıkartılan, ülkedeki alana özgü ikinci ve son kanundur. Bu kanun ekinde koordinatlar ile sınırları çizilen alan, Kapadokya Alanı olarak belirlenmiş; bu alanın yönetimini yürütecek bir idare de 01.06.2019 tarihinde yürürlüğe konulan 38 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Kapadokya Alan Başkanlığı (KAB) adıyla kurulmuştur. Başkanlık binası, belirlenen Kapadokya Alanı’nın dışında, Nevşehir il merkezinde konumlandırılmıştır.

Söz konusu alanlarda, alanlara özgü bu kanunlar ile hükme bağlanmayan konularda 2863 sayılı Kanun geçerliliğini korumaktadır. Bu çerçevede, iki alan kanunu arasında karşılaştırmalı bir değerlendirme yaparak kapsamlarını ve içeriklerini analiz etmek, koruma yaklaşımlarını ortaya koymak amaçlanmıştır. Böylece ülkedeki miras alanlarının korunmaları ve yönetilmelerinde yeni bir yaklaşım olarak benimsenen alana özgü kanunların, koruma açısından ne derece etkin olduklarını ve/veya olabileceklerini irdelemek ülkenin genel koruma yaklaşımının anlaşılmasını da sağlayacaktır.

Alan Tanımı ve Niteliği

Öncelikle, iki kanunun kapsadığı alanlar ve bu alanların niteliği vurgulanmalıdır. Gelibolu Alanı, 100 km kıyı şeridine sahip, yüzölçümü 33.500 hektar olan, içinde 8 köy ile 2 mahallenin yer aldığı, toplam 8.912 kişilik nüfusun yaşadığı bir alandır.[2] (Resim 1) Kapadokya Alanı ise yüzölçümü yaklaşık 83.000 hektar olan, içinde 14 belediye, 26 köy olan yaklaşık 120.000 nüfusa sahip bir alandır. Gelibolu Tarihî Alanı’nda, 27.770 hektarlık alan “doğal”, 280 hektar “arkeolojik”, 46 hektar “kentsel sit”tir.[3] Kapadokya’da ise sit alanları daha geniş bir alanı kaplamakta; 1. derece doğal sitler yaklaşık 17.000 hektar, 2. derece doğal sitler 611 hektar, 3. derece doğal sitler 12.500 hektar, 1. derece arkeolojik sitler 6.350 hektar, kentsel sitler 423 hektarlık alana yayılmaktadır. (Resim 2)

Gelibolu Tarihî Alanı’nın sınırları her ne sebeple olursa olsun daraltılamazken[4] Kapadokya Alanı’nın sınırları, bölgenin kültürel ve doğal varlıkları ile turizm potansiyeli göz önüne alınarak idarenin teklifi ve bakanlığın uygun görüşü üzerine Cumhurbaşkanı kararı ile değiştirilebilmektedir.[5] Öyle ki 2019 yılında belirlenen Kapadokya Alanı sınırları herhangi bir fiziki, coğrafi ya da idari sınıra referans vermemektedir.[6] Bu açıdan alan sınırlarının ileride yeniden düzenlenebilecek olması olumlu bir noktadır.

Kapadokya 1985 yılında Dünya Miras Listesi’ne girmiş; Gelibolu ise 2014 yılında Dünya Mirası Geçici Listesi’ne dahil olmuştur. Her iki alanda da alana özgü kanunlardan önce ilan edilen Milli Park (MP) vasıfları,[7] ilgili alan kanunlarının çıkartılmasıyla birlikte iptal edilmiştir. Kapadokya’da ayrıca Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi (KTKGB) statüsü de Şubat 2020 itibarıyla iptal edilmiştir.[8] MP’lerle ilgili yetki ve sorumluluğun Orman Bakanlığı’nda; korunan alanlarda plan yapma yetkisinin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nda; KTKGB’de plan yapma yetkisinin Kültür ve Turizm Bakanlığı’nda olması gibi durumların hem Gelibolu’da hem de Kapadokya’da bakanlıklar arasında yetki karmaşasına yol açabileceği öngörülmüştür. Çıkarılan bu yeni yasalar ve alanlara özgü oluşturulan koruma mekanizmaları ile çok daha geniş kapsamda bir koruma yaklaşımı geliştirildiğinden söz konusu MP ve KTKGB statülerinin iptal edilmesinde, oluşabilecek yasal yönetsel karışıklıkların önlenmesinin amaçlandığı söylenebilir.

İdari Mekanizma

Alanların idari mekanizmaları incelendiğinde, Gelibolu’da müşterek kararname ile atanan bir Alan Başkanı, başkanın teklifi ve bakan onayı ile atanan bir Başkan Yardımcısı bulunmaktadır. 2020 yılı itibariyle, başkanlık bünyesinde beş adet hizmet biriminde toplam 314 adet personel çalışmaktadır.[9]

2019 yılında yürürlüğe konulan 38 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ne göre Kapadokya’da Alan Başkanı, Nevşehir Valisi olarak belirlenmiştir. Fakat 9 Haziran 2022’de yayınlanan yeni bir kararname ile bu ibare yürürlükten kaldırılmıştır.[10] Yapılan düzenleme ile Kapadokya Alan Başkanı Cumhurbaşkanı tarafından atanacaktır. İdarede aynı zamanda İdari ve Teknik olmak üzere Bakan tarafından atanan iki Başkan Yardımcısı ve dört adet hizmet birimi bulunmaktadır. 2020 yılı itibariyle, 33’ü geçici görevlendirme ile istihdam edilmiş toplam 64 idari ve teknik personel çalışmaktadır.[11]

Gelibolu Tarihî Alanı’nda, başkanlığın faaliyetlerine yönelik plan ve programları müzakere ederek öneri ve görüş bildirmek amacıyla, bakanın başkanlık ettiği 13 üyeden oluşan bir Koordinasyon Kurulu[12] vardır. Bu kurul, yılda en az iki kez toplanarak başkanlık faaliyetlerine yönelik görüş ve önerilerini sunmaktadır. Mevcut kanun ve yönetmelikler kapsamında Kapadokya ile ilgili böyle bir Koordinasyon Kurulu bulunmamaktadır.

2863 sayılı Kanun’a dayanılarak hazırlanan ilgili yönetmelikte[13] alan başkanlıkları bünyesinde kurulması öngörülen ve yetkili merkezi ve yerel idari kurumlar ile sivil toplum kuruluşları arasında eşgüdümün sağlanmasını amaçlayan Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu’nun her iki alanda da olmadığı görülmektedir. Türkiye’de alan yönetimi anlayışının evrensel yönetim ilkeleriyle örtüşmesi ve daha yerel bir tutuma indirgenmesi için ilgili kurumlar arası eşgüdümün sağlanması ve yerel katılımcılığın artırılması gerekmektedir. Gelibolu ve Kapadokya alanlarında da hem idari mekanizma hem de yerel kurum ve kuruluşlarla eşgüdümü sağlayacak böyle bir kurulun kurulmasının alanların etkin bir şekilde korunması konusunda önemli avantajları olacaktır.

Başkanlığın Yetki ve Görevleri

Her iki alan başkanlığı da alanlarında doğal, tarihî ve kültürel değerleri korumak, geliştirmek, alanı yönetmek ve denetlemekle görevlidir. Bu doğrultuda her tür ve ölçekte alan planlarını hazırlamak, hazırlatmak ve uygulamak başkanlıkların sorumluluğundadır.

ÇATAB’ın ayrıca alanda restorasyon, konservasyon, rekonstrüksiyon, restitüsyon ve renovasyon yapmak, yaptırmak; Çanakkale Savaşları ile 18 Mart Şehitleri Anma Günü ve Çanakkale Zaferi etkinliklerini düzenlemek; alanda anıtsal ve mekânsal düzenlemeler yapılmasını sağlamak gibi görevleri de vardır. Bununla birlikte ÇATAB, 1. derece arkeolojik sit dışındaki özel mülkiyete konu olan tarım alanlarında, tarım ve hayvancılık alanında gelişmiş tekniklerin uygulanmasını ve özel ağaçlandırmayı ve alandaki gazi köyler halkının kalkındırılmasına yönelik faaliyetleri teşvik etmekle de görevlidir.[14]

KAB’ın alana özgü görev tanımında ise korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile sit alanlarının tespitini yapmak; geçiş dönemi koruma esaslarını belirlemek; kültür ve tabiat varlıklarının tadilatı, tamiratı ve esaslı onarımları ile iyileştirilmesine yönelik her türlü iş ve işlemleri yapmak veya yaptırmak; gerekli güvenlik önlemlerini almak veya aldırmak;  turizm amaçlı sportif faaliyette bulunacak turizm işletmelerinde aranacak nitelikleri belirlemek ve bu faaliyetleri denetlemek; alan içinde yasaklanan fiillerin ve bunlara verilecek idari para cezalarının tespiti ve uygulanmasına yönelik iş ve işlemleri yürütmek; balonla ticari havacılık faaliyetlerinin yer ve lojistik hizmetlerini projelendirmek, düzenlemek ve denetlemek bulunmaktır.[15]

İki başkanlığın görevleri arasındaki en temel fark alan planlarının onaylanması ile ilgilidir. KAB, alan planlarını yapmak, yaptırmak, tadil etmek, ettirmek ve üst ölçekli planlar hariç onamak veya resen onamakla yetkilidir. Gelibolu’da ise alan planlarının hazırlanması, yenilenmesi ve değiştirilmesi işlemleri ÇATAB tarafından yürütülmekte fakat onaylama işlemi bakanlıkça yapılmaktadır. Ayrıca KAB, doğal sit alanlarının tespiti ve sınır değişikliği ile ilgili işlemleri yapmakta yetkili kılınmış iken, Çanakkale’de doğal sitlerin yeniden değerlendirilmesi alan başkanlığının yetkisi dışında bırakılmıştır.

Bu noktada yine Kapadokya Alanı içinde çok sayıda yerleşimin bulunması, bu yerleşimlerin çeşitli tipte olmaları, farklı seviyelerde gelişme eğilimleri göstermeleri ve alanın doğal yapısını oluşturan jeolojik oluşum sürecinin devam etmesi gibi faktörlerin başkanlıkların doğal sit sınırları ve planlamaya ilgili yetki ve görevlerinde belirgin bir fark ortaya koyduğu söylenebilir.

Denetleme, Bütçe, Mali ve Cezai İşlemler

ÇATAB gelirlerini, genel bütçeden aktarılan tutarlar, alanda sunulacak hizmetler karşılığı alınacak ücretler ile alanda bulunan yerlerin işletilmesi ve işlettirilmesinden elde edilen gelirler, Bakanlık Döner Sermaye İşletmesi Merkez Müdürlüğü bütçesinden aktarılacak tutarlar, Çanakkale İl Özel İdaresi, Çanakkale Belediyesi, Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası bütçelerinden en az yüzde bir oranında ayrılacak paylar, işletme ve faaliyet gelirleri, her türlü tanıtım, basım ve yayın gelirleri, bağış ve yardımlar ile sponsorluk gelirleri, başkanlık gelirlerinin değerlendirilmesinden elde edilen gelirler ve diğer gelirler oluşturmaktadır.[16] Söz konusu bu gelir kalemleri, Nevşehir’deki kurumları kapsayacak benzer şekilde Kapadokya Alanı için de geçerli kılınmıştır.

İki alanın gelirleri arasındaki en büyük fark ise Kapadokya’da KAB tarafından verilecek idari para cezalarıdır. Bu kapsamda başkanlık, Kapadokya Alanı içinde yasaklanan fiillerin işlenmesi durumunda ilgili kişilere idari para cezası vermeye yetkili kılınmıştır. 2021 yılında çıkarılan yönetmelik doğrultusunda koruma tedbirlerine aykırı fiiller için kesilecek 50.000 ile 200.000 TL arasında değişen oranlarda idari para cezasının koşulları belirlenmiştir.[17] Ayrıca başkanlığa yapılacak çeşitli konulardaki başvurular ücrete tabi tutulabilecektir. Bu konu ile ilgili de 2022 Mart ayında yürürlüğe giren yönetmelik kapsamında imar planı ve tescil kaydı değişikliği, restorasyon ve yeni yapı değerlendirme, temizlik izni, fotoğraf ve video çekimi, sit sınırı ve tescil haritası verilmesi gibi taleplerin karşılığında İdarece alınacak başvuru ücretleri belirlenmiştir.[18]

Alan Komisyonları

Gelibolu Tarihî Alanı’nda, 2863 sayılı Kanun’da belirtilen korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarına yönelik yapılacak plan, proje, uygulama, iş ve işlemler, bakanlıkça kurulan “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Komisyonu” tarafından yürütülmektedir. Gelibolu Koruma Komisyonu[19] olarak adlandırılan bu komisyon, doğal sitlerin yeniden değerlendirilmesi hariç; alanın tümünde daha önce Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu (KVKBK) ve Tabiat Varlıkları Komisyonu’na (TVK) verilen görev ve yetkileri yürütmektedir. Komisyon, mimar ve şehir planlama alanlarında uzmanlaşmış ikişer üye ile arkeoloji, sanat tarihi, çevre mühendisliği ve orman mühendisliği alanlarındaki uzmanlaşmış birer üye olmak üzere bakanlıkça seçilen sekiz üyeden oluşturulur. Üyelerinin görev süresi bir yıldır.

Kapadokya’da ise Kapadokya Alan Komisyonu, yine daha önce KVKBK ve TVK’ye verilen görev ve yetkileri yürütmek, geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartları ile meri planlara ilişkin her türlü fiziki ve inşai uygulamaya yönelik karar almakla görevlidir. Komisyon, on bir üye ve gerekli durumlarda artı iki temsilci üyeden oluşmaktadır. Komisyon üyelerinin görev süresi iki yıldır.

Kapadokya Alan Komisyonu, Gelibolu Komisyonu’ndan farklı olarak, daha önce belirtildiği gibi doğal sit alanlarının tescili, sınır değişiklikleri ve yeniden değerlendirilmesine yönelik karar almakta yetkilidir.

ÇATAB Ve KAB İlk Çalışma Dönemleri: 2015 ve 2020

Yukarıda ana hatları ile aktarılmaya çalışılan alana özgü koruma yaklaşımları ile kurumların yetki ve görevleri değerlendirildiğinde, iki alanın birbirinden farklı kapasitede ve işleyişte bir idari mekanizma ile yönetilmeye ve korunmaya çalışıldığı görülmektedir. ÇATAB’ın 2014 yılında kurulduğu ve faaliyetlerinin yedinci yılında olduğu; KAB’ın ise 2019 yılında kurulduğu ve faaliyetlerinin henüz üçüncü yılında olduğu durumu göz önünde bulundurulmalıdır. Bu amaçla, kurulan idarelerin nasıl bir kapasiteyle faaliyetlerine başladığının ve alandaki hakimiyetlerinin ne ölçüde gerçekleştirildiğinin anlaşılabilmesi için iki idarenin faaliyetlerinin ilk yılına yönelik bir karşılaştırmalı değerlendirme yapılmıştır.

Alan başkanlıklarının faaliyet göstermeye başladığı ilk yıllar yani ÇATAB için 2015, KAB için 2020 yılları baz alarak yapılan bu değerlendirmede ÇATAB’ın 118 personel, KAB’ın ise 64 personel (33’ü geçici görevlendirilmiş) ile faaliyete başlamış olduğu görülmektedir.[20] ÇATAB’ın ilk faaliyet yılı olan 2015 için onaylanan bütçesi 110.000.000 TL, gerçekleşen rakam ise 45.841.165 TL’dir.[21] Bununla birlikte, KAB’ın ilk faaliyet yılı olan 2020 için tahsis edilen toplam bütçesi 25.230.000 TL iken gerçekleşen bütçe rakamı 9.484.993 TL’dir.[22] İki alanın hem personel hem de bütçe açısından oldukça farklı bir başlangıç yaptığı söylenebilir.

ÇATAB bünyesinde 2015 yılı Ocak ayında kurulan Gelibolu Koruma Komisyonu, aynı yıl 10 toplantı gerçekleştirmiş ve 165 adet karar almıştır.[23] Bu kararlardan 9’u tespit, tescil işlemlerine yöneliktir.[24] Başkanlık bünyesinde bu yıl içerisinde 20 adet bakım, onarım ve yapım işi ile 3 adet anıt restorasyonu tamamlamış; 2 adet kale restorasyonu işine başlamıştır.[25] Yapılan bu işlerin büyük oranda 18 Mart Anma Günü kapsamında alanın sunumu ve hazırlanmasına yönelik faaliyetler olduğu anlaşılmaktadır.[26]

KAB’a ise 2020 yılı içinde toplam 4.166 adet başvurunun yapıldığı bilinmektedir.[27] Kapadokya Alan Komisyonu, aynı yıl 32 kez toplanmış; toplam 882 adet karar almış ve 16 adet geçiş dönemi yapılaşma koşulu belirlemiştir.[28] Komisyonda görüşülen konular; 71 yıkım ve 287 izinsiz uygulama kararı, 276 mimari proje değerlendirmesi, 122 imar uygulaması, 49 tespit, tescil işlemleri, 31 ÇED ve altyapıya yönelik kararlardır.[29]


SONUÇ YERİNE

İki alan üzerinden genel bir değerlendirme yapıldığında, Kapadokya Alanı’nın Gelibolu Tarihî Alanı’na göre yaklaşık üç katı genişlikte bir yüz ölçümüne sahip olduğu, sit alanlarının daha çeşitli tipte ve yayılımda görüldüğü ve il, ilçe, köy bazında çok daha fazla çeşitte ve sayıda yerleşim alanı barındırdığı görülmektedir. Hem bu alan niteliğindeki farklılık hem de alanın DMA statüsü, Kapadokya’nın ve burada kurulan alan başkanlığının korumayla olan ilişkisinin çok daha girift ve çok yönlü girdileri olacağına dair fikir vermektedir. Zaten iki başkanlığın teşkilat yapısı, görev ve yetkileri de farklı kurgulanmıştır. Kapadokya Alan Başkanlığı’nın plan onaylamak, idari para cezası kesmek, doğal alanlarda tescil ve sınır değişikliği yapmak gibi daha geniş yetkileri olduğu görülmektedir. Kapadokya’daki yerleşim alanlarının fazlalığının ve bununla birlikte turizm baskısının yarattığı farklı türden koruma sorunlarına, başkanlığa verilen bu geniş yetkilerle çözüm bulunmaya çalışıldığı söylenebilir.

Koruma ve planlamaya dair karar alacak ve önemli konularda görüş bildirecek olan alan komisyonları, her iki alanda da KVKBK ve TVK’ye verilen yetki ve görevleri kullanmaya devam etmektedir. Bu komisyonların üye yapısı incelendiğinde, Kapadokya’da yerleşimler bazında planlama ve yapılaşma koşullarına yönelik, ayrıca tek yapı bazında onarım ve tadilata yönelik gelen / gelecek olan çok sayıda talebe rağmen komisyonun sadece bir mimar ve bir şehir plancısı üyesinin olduğu dikkat çekmektedir. Bunun yanında, Gelibolu’da alanın çok daha küçük olması, az sayıda ve köy tipi yerleşim içermesine rağmen Gelibolu Koruma Komisyonu’nda iki adet mimar ve iki adet şehir plancısı olduğu görülmektedir. Kapadokya gibi bir alanda mimarlık alanında daha fazla uzmanın komisyonda aktif görev alması hayati derecede önemlidir.

Her iki başkanlığın ilk faaliyet yılı incelendiğinde, ÇATAB’ın KAB’a göre yaklaşık dört katı kadar geniş bir bütçe ve iki katı kadar fazla personel ile faaliyetlerine başladığı görülmektedir. Bu noktada, Gelibolu Alanı’nın 33.500 hektar, Kapadokya Alanı’nın 83.000 hektar olduğunu tekrar hatırlatmak yerinde olacaktır. Alan komisyonlarının ilk faaliyet yılı içinde yaptığı toplantı ve aldığı karar sayısı da bu değerlendirmeye katıldığında, Kapadokya Komisyonu’nun (32 toplantı ve 882 karar), Gelibolu Komisyonu’nun (10 toplantı ve 165 karar) çok üstünde bir iş yükü olduğu söylenebilir.

Bununla birlikte, Gelibolu’da alan başkanının bakan tarafından atanması, Kapadokya’da ise alan başkanının Nevşehir Valisi olması iki alan arasındaki en temel yönetimsel farklardandır. Alanda istikrarlı ve etkin bir yönetim sistemi oluşturabilmek için başkanlık görevini sürdürecek kişinin alanın kültür ve tabiat varlıkları potansiyelini bilen, koruma uzmanlığında bir kişi olması önemli bir avantaj olacaktır.[30] KAB tarafından hazırlanan 2020 faaliyet raporunda da idarenin zayıf noktaları arasında belirtilen “valilik makamının yoğunluğu nedeniyle personelin doğru ve hızlı bir şekilde başkanla iletişime geçemiyor olması” bu durumu doğrular niteliktedir.[31]

Alana özel bu kanunlarla ilgili vurgulanması gereken bir diğer noktada alan yönetimi sistemleri ile ilişkilidir. Özellikle son dönemde 2863 sayılı Kanun’a dayandırılarak oluşturulan yönetmeliklerde yapılan değişikliklerle ülke genelinde alan yönetimi anlayışı da farklılaşmıştır. Bilindiği gibi “alan yönetimi” tanımı 2004 yılında 2863 sayılı Kanun’a girmiş ve 2016 yılında 6745 sayılı Kanun ile bu bölümlerde birtakım düzenlemeler yapılmıştır. Son olarak alan yönetimi ile ilişkili 2021 Mart ayında yürürlüğe giren yönetmelik ile alan yönetimi yaklaşımında bazı temel değişiklikler yapılmıştır.[32] Yapılan bu son düzenleme ile yönetim alanını belirlemek ve bu alanlarda yönetim planlarını hazırlamak veya hazırlattırmak bakanlığın yetkisine verilmiştir. Böylece daha yerel bir koruma yaklaşımı getirmesi beklenen alan yönetimi, “alan”ın dışından merkezî yönetim tarafından hazırlanacak planlarla yürütülecektir. Bu noktada kendi özel kanunları dolayısıyla Gelibolu ve Kapadokya’da alan başkanlıklarının plan yapma ve yaptırma yetkisi devam ettiğinden, bu iki alan ülke genelinde de daha yerinden ve yerelden koruma yaklaşımının sınırlı örneklerini teşkil etmektedir.  

Sonuç olarak, Türkiye’de kültür ve tabiat varlıklarının korunması konusunda alana özgü çıkarılan bu iki kanunun ülkedeki koruma yaklaşımının evrimi açısından yeni bir dönem açtığı muhakkaktır. Bu yeni dönemde kültür ve tabiat varlıklarının daha etkin ve sürdürülebilir bir şekilde korunması ve yönetilmesi için her iki alanda kurulan alan başkanlığı sisteminin; bu sistemin sunduğu fırsat ve olanaklar ile ortaya çıkaracağı tehditlerin doğru bir şekilde anlaşılması oldukça önemlidir. Alanların kültür ve tabiat varlığı niteliklerinin ve niceliklerinin farklılaştığı; bununla birlikte, her alanın kendine özgü çok yönlü koruma sorunları barındırdığı göz önünde tutularak alana özgü koruma yasalarının “alana özgü koruma yaklaşımı” da geliştirmesi sağlanmalı ve kurulan idari mekanizmalar bu yaklaşımı geliştirebilecek kapasitede oluşturulmalıdır.

NOTLAR

[1] 03.05.1985 tarih ve 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 46. maddesiyle, kurulan bu organlar kaldırılmıştır. Detaylı bilgi için bkz: 18.11.1983 tarih ve 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu.

[2] Çanakkale Tarihî Alan Başkanlığı [ÇATAB], 2018, 2020, Faaliyet Raporu, https://catab.ktb.gov.tr/?_Dil=1 [Erişim: 10.06.2022].

[3] ÇATAB, 2018.

[4] 6546 sayılı Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alanı Hakkında Bazı Düzenlemeler Yapılmasına Dair Kanun, Resmî Gazete, sayı:29044, madde:3/ç, 28 Haziran 2014.

[5] 7174 sayılı Kapadokya Alanı Hakkında Kanun, Resmî Gazete, sayı:30791, madde:9(3), 1 Haziran 2019.

[6] Solmaz Şakar, Funda, 2021, “Kapadokya Alanı Hakkında Kanun, Arka Planı ve Koruma Açısından Değerlendirilmesi”, Mimarlık, sayı:419, ss.13-17.

[7] Gelibolu için 26.05.1973 tarihli 7/6477 sayılı; Kapadokya için 25.11.1986 tarihli 86/11135 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile ilan edilen Milli Park statüleri.

[8] 2155 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı, Resmî Gazete, sayı:31050, 25 Şubat 2020.

[9] ÇATAB, 2020.

[10] 104 sayılı Kapadokya Alan Başkanlığı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi İle Üst Kademe Kamu Yöneticileri İle Kamu Kurum Ve Kuruluşlarında Atama Usullerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde Değişiklik Yapılması Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Resmî Gazete, sayı:31861, 9.06.2022.

[11] Kapadokya Alan Başkanlığı [KAB], 2020, Faaliyet Raporu https://kapadokyaalan.ktb.gov.tr/TR-284544/faaliyet-raporlari.html [Erişim: 10.05.2021].

[12] Koordinasyon Kurulu üyeleri: Bakan, Başbakanlık, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı müsteşarları ile Çanakkale Valisi, Çanakkale İl Genel Meclisi Başkanı ve Çanakkale Belediye Başkanı.

[13] Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Resmî Gazete, sayı:26006, 27.11.2005.

[14] 6546 sayılı Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alanı Hakkında Bazı Düzenlemeler Yapılmasına Dair Kanun, Resmî Gazete, sayı:29044, 28 Haziran 2014.

[15] 38 sayılı Kapadokya Alan Başkanlığı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Resmî Gazete, sayı:30791, 1 Haziran 2019.

[16] Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alan Başkanlığı Bütçe, Muhasebe Uygulamaları ile İç Denetime İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Resmî Gazete, sayı:29143, madde:10, 12.10.2014,

[17] Kapadokya Alanı Hakkında Kanuna Göre Verilecek İdari Para Cezalarına Dair Yönetmelik, Resmî Gazete, sayı:31516, 19.06.2021.

[18] Kapadokya Alan Başkanlığı Ücrete Tabi Başvurular ve Sunulacak Hizmetler Karşılığı Alınacak Ücretlere İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Resmî Gazete, sayı:31779, 15.03.2022.

[19] Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alanında Yapılaşmanın ve Yapıların Kullanımının Denetimi ile Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Komisyonunun Çalışma Usul ve Esaslarına İlişkin Yönetmelik, 2015, Resmî Gazete, sayı:29246, madde:3/d, 24.01.2015.

[20] ÇATAB, Faaliyet Raporu, 2015, s.12; KAB, 2020.

[21] ÇATAB, 2015, s.17.

[22] KAB, 2020, s.24.

[23] ÇATAB, 2015, s.28.

[24] ÇATAB, 2015, s.28.

[25] ÇATAB, 2015, s.33.

[26] ÇATAB, 2015.

[27] KAB, 2020.

[28] KAB, 2020, s.18.

[29] KAB, 2020, s.18.

[30] Solmaz Şakar, ss.13-17.

[31] KAB, 2020, s.35.

[32] Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Resmî Gazete, sayı:31435, 26.03.2021.

Bu icerik 1991 defa görüntülenmiştir.