Bilgi ve iletişim çağında yaşamın her alanında gözlemlenen hızlı değişim, mimarlık ortamını da çarpıcı bir şekilde etkilemektedir. Yapı sektöründeki dinamiklik, eğitim ortamına da yansımakta, mimarlık okullarının sayı ve kontenjanları hızla artmaktadır. Bilindiği gibi ülkemizde lisans eğitim programlarının açılması Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) yetkisindedir. Herhangi bir lisans programı açmak isteyen üniversite ilgili senato kararlarına dayanarak bir başvuru dosyası hazırlayarak YÖK'e iletmektedir. Bir programın açılıp açılmayacağının kararı herhangi bir istihdam planı veya hedefi olmaksızın salt minimum fiziksel koşulların yerine getirilip getirilmediğine bağlı olarak değerlendirilmektedir. Mimarlık bölümlerinin ve kontenjanlarının sayısal artışı uzunca bir süredir hem Mimarlık ve Eğitim Kurultaylarının hem de Mimarlık Okulları Bölüm Başkanları İletişim Grubu (MOBBİG) buluşmalarının önemli bir gündemini oluşturmaktadır. Bu konuda en güncel sayısal verilere ulaşılabilmesi için öncelikle “Mimarlık Okulları Veri Tabanı” uygulaması başlatılmış, daha sonra da bazı temel değişkenler konusunda hızlı bilgi toplayabilmek için çalışma grupları kurulmuştur.

Bu çalışmanın amacı, sözkonusu değişime odaklanarak geçmişten geleceğe mimarlık eğitiminin niceliksel değerlendirmesini yapmak ve gelecek projeksiyonu üzerine düşünme gerekliliğini vurgulamaktır. Çalışmada YÖK ve ÖSYM istatistikleri üzerinden inceleme yapılarak, verilerin dökümü ve değerlendirmesi ortaya konmuştur. MOBBİG 39 buluşması kapsamında sunulan bu çalışma, Mimarlık Bölümleri Bilgi Güncelleme Çalışma Grubu tarafından bu toplantılar kapsamında yapılan ikinci sunumdan hazırlanmış bir özettir.

Türkiye’de birbirinden farklı fakülteler bünyesinde yapılanan mimarlık okullarının sayısının ve kontenjanlarının son dönemlerde nasıl değiştiğini okuyabilmek için yapılan bu karşılaştırmalı analiz kapsamında temelde üç değişken incelenmektedir:

1. Mimarlık bölümlerinin sayısı ve kontenjanların dağılımı,
2. Mimarlık mezunlarının ve öğrencilerinin sayısal değişimi,
3. Mimarlık bölümlerinde görevli tam kadrolu öğretim üye ve elemanlarının sayısal durumu.

MİMARLIK BÖLÜMLERİ VE KONTENJAN DAĞILIMLARI

Türkiye’de 104’ü devlet olmak üzere toplam 166 üniversite ve yedi vakıf meslek yüksekokulu bulunmaktadır. 166 üniversitenin 122’sinde mimarlık bölümü vardır. Bu bölümlerden 87 tanesi 2013-2014 eğitim yılı üniversite sınavlarında ÖSYM kataloğuna girerek öğrenci kabul etmiştir. Kısacası, kurulmuş bölümlerin % 71’i faal durumdadır. Geri kalan % 29’luk dilim içerisindeki bölümlerden bazılarında kadro atanmış olup, bazıları henüz kadro oluşturma aşamasındadır. Ancak Türkiye’deki mimarlık mezunları içerisinde hatırı sayılır bir grup da Türkiye dışındaki (KKTC ve Balkanlar) mimarlık bölümleri mezunlarından oluşmaktadır. Bu grup kapsamında da dokuz bölüm bulunmakta olup, toplam kontenjanın % 10’unu oluşturmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti ve dışında ÖSYM kataloğuna giren mimarlık bölümleri sayısının 96 olmasına karşın, henüz öğrenci kabul etmeye başlamamış olanlarla beraber 131 bölüm bulunduğu görülmektedir.

2013-2014 ÖSYM kataloğuna göre Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisindeki mimarlık kontenjanları 5718 olarak ilan edilmiş, bunların 5364’ü birinci yerleşme sırasında yerleştirilmişlerdir. Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışındaki okullarda ise 652 kontenjan ilan edilmiş, 273’ü birinci yerleştirme sırasında bölümlere kabul edilmiştir. Çalışmaya ikinci yerleştirme ile boş kalan kontenjanların nasıl değerlendirildiği dâhil edilmemiştir. Buna göre Türkiye’deki okullarda yerleşme oranı % 93, diğer okullarda % 58’dir.

Türkiye’deki mimarlık bölümlerinin yaklaşık % 60’ı devlet, % 40’ı vakıf üniversitesidir. 2012-2013 ÖSYM kataloğu verileri ile kıyaslandığında bu yıl % 20,7’lik bir kontenjan artışı olduğu görülmektedir. 2013-2014 dönemine ait toplam kontenjanın % 52’si Marmara Bölgesi’nde ve ağırlıklı olarak İstanbul’da bulunmaktadır. Türkiye'deki 81 ilin 73'ünde mimarlık bölümü olan bir veya daha fazla sayıda üniversite bulunmaktadır.

Mimarlık bölümleri sayısında ve kontenjanlarındaki çarpıcı artış mercek altına alındığında iki önemli sonuca varılmaktadır: Birincisi, kontenjan artışı İstanbul, İzmir, Ankara, Adana, Bursa, Gaziantep ve Kayseri gibi güçlü ekonomisi olan kentleri merkezine alan bir büyüme eğilimi içerisindedir. İkincisi, her ne kadar vakıf üniversitelerinin mimarlık bölümü açma hızı devlet üniversitelerine oranla daha fazla da olsa, mevcut durumda devlet okullarının oranı hâlen ağırlığını korumaktadır. Son yıllarda kurulan ve kontenjanı olmayan mimarlık bölümlerinin neredeyse tamamı devlet üniversitesidir. Bu da devlet üniversitelerinin kadro hazırlığı ve planlaması olmadan açıldığını, daha sonra da kuruluş aşamasını tamamlayamadıkları için uzun süre atıl durumda kaldığını göstermektedir.

MİMARLIK BÖLÜMLERİ ÖĞRENCİ VE MEZUNLARINDAKİ SAYISAL DEĞİŞİM

Çalışma kapsamında YÖK’e bağlı mimarlık bölümlerindeki öğrenci ve mezunların geriye dönük on yıllık süreçte niceliksel analizi yapılmıştır. Bu bağlamda üniversitelerimizdeki öğrenci ve mezunlar verisine bakış, ÖSYM istatistikleri üzerinden yapılan okuma ve değerlendirmelerle gerçekleştirilmiştir.(1) 2013-2014 dönemi istatistikleri henüz yayınlanmamış olduğu için çalışmada, 2012-2013 döneminden geriye dönük on yıllık süreç esas alınmıştır. Veriler sadece Türkiye’deki mimarlık bölümlerini kapsamaktadır. 10 yıllık süreçte Türkiye’deki mimarlık bölümlerinde;

Veriler kız ve erkek öğrenciler bağlamında değerlendirildiğinde;

Bu veriler, mimarlık eğitiminin kız öğrenciler tarafından daha yüksek oranda tercih edildiğini göstermektedir.

2012-2013 döneminden geriye dönük olarak on yıllık süreçte toplam öğrenci bağlamında yeni kayıt olan öğrenci sayısı ortalama % 21 iken, mezun olanların ortalama % 14 olduğu belirlenmiştir. Bu verilerden, mimarlık okullarında mevcut öğrenci sayısının her yıl artacağı anlaşılmaktadır. (Grafik 3)

MİMARLIK BÖLÜMLERİNDEKİ ÖĞRETİM KADROSU

Üniversitelerimizdeki öğretim elemanı verisine bakış, YÖK istatistikleri üzerinden yapılan okuma ve değerlendirmelerle gerçekleştirilmiştir. Böylece bütüncül bir bakış sağlanmıştır. Çalışmada, Mimarlık Fakültesi; Mühendislik-Mimarlık Fakültesi; Mimarlık-Mühendislik Fakültesi; Güzel Sanatlar, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi; Güzel Sanatlar Fakültesi; Sanat ve Tasarım Fakültesi; Mimarlık ve Tasarım Fakültesi; Doğa Bilimleri, Mimarlık ve Mühendislik Fakültesi; Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi; Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi; Mühendislik ve Tasarım Fakültesi; Güzel Sanatlar, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi; Mühendislik Fakültesi; Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi kapsamında yer alan mimarlık bölümlerinde anabilim dalı bazında öğretim elemanı verileri değerlendirilmiştir.(2)

Türkiye’de kurulmuş 122 mimarlık bölümünden 112 üniversitede yer alan 113 mimarlık bölümünde (en az bir) öğretim elemanı bulunmaktadır. Bölümlerin öğretim üyesi verileri incelendiğinde, bunlardan yalnızca 16’sında sayının 10 ve üzerinde olduğu görülmektedir. Öğretim elemanı sayısı 20 ve üzerinde olan bölüm sayısı ise, 17’dir. (Grafik 4) Öğretim üyesi-kontenjan oranına bakıldığında ise, sözkonusu iki kriterin paralellik yansıtmadığı algılanmaktadır. Öğretim üyesi sayısı 10 ve üzerindeki mimarlık bölümlerinde kontenjana göre öğretim üyesi açısından en iyi durumda olan Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde oran 1,66 olup; bunu 2,1 ile İstanbul Teknik Üniversitesi; 2,47 ile İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü; 2,48 ile Dokuz Eylül Üniversitesi; 2,6 ile Mardin Artuklu Üniversitesi izlemektedir. (Grafik 5)

Mimarlık bölümlerindeki toplam öğretim üyesi sayısı (Prof., Doç., Yrd. Doç.) 794, öğretim elemanı sayısı (Prof., Doç., Yrd. Doç., Öğr. Gör., Uzman, Arş. Gör.) 1475’dir. Mimarlık bölümlerindeki öğretim elemanlarının anabilim dalı bağlamında dağılımına bakıldığında, bazı bölümlerde ayrışma olmadığı, ayrım olan bölümlerde ise öğretim üye sayılarının genelde öğretim planındaki ders yüzdesi ile orantılı olarak sırasıyla Bina Bilgisi, Yapı Bilgisi, Restorasyon, Mimarlık Tarihi şeklinde olduğu algılanmaktadır.

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Ülkemizde gelişim projeksiyonu kapsamında gerçekleştirilen “üniversitelileştirme” çabalarına yönelik olarak son yıllarda üniversite sayısının çok arttığı, her “ile” bir “üniversite” kurulmasının amaçlandığı görülmektedir. Sözkonusu girişimlerden mimarlık mesleği de belirgin şekilde etkilenmiştir. “Kentsel dönüşüm” olarak nitelendirilen uygulamaların yoğun bir şekilde sürdürülmesinin yanı sıra, yapı sektörüne dayalı bir kalkınma politikasının benimsenmesi, mimarlık okulları ve kontenjanlarının artması sonucunu beraberinde getirmiştir. Sözkonusu gelişmeler, bir yönü ile olumlu olarak görülebilirse de, çok farklı güncel ve ileriye dönük sorunları yansıtması açısından düşündürücüdür. Mekânsal altyapı ve eğitim kadroları açısından yeterli düzeye gelmeden üniversitelerde mimarlık bölümleri açıldığı sayısal verilerden algılanmaktadır. Bu konu ile ilgili yapılmış bir çalışma Mimarlık dergisinin 374. sayısında “Mimarlık Bölümü Açılması ve Sürdürülmesinde Aranacak Asgari Koşullar Üzerine Bir Araştırma” başlığı ile yer almıştır.

Araştırmanın olumlu bir göstergesi, mezun sayısındaki artışın öğrenci sayısındaki artıştan daha az olduğu, yani okulların duyarlı davrandığı, eğitimin süzgeç görevi gördüğüdür. Mimar sayısındaki artış, Mimarlar Odası’na kayıtlı mimar sayısından da algılanmaktadır. Mimarlar Odası üyesi sayısı 44862 olup; sayı 1991-2000 arasında % 44, 2000-2014 arasında ise % 68 artmıştır.

Özetle, tüm bu sayısal artışlar, 10 yıl sonra durumun ne olacağı sorusunu akıllara getirmekte, mesleğin durumundan mimarlık eğitimine dek pek çok konunun sorgulanması gerektiğini düşündürmektedir.

KAYNAKLAR

http://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2014/OSYS/yerlestirme/2014-%D6SYS-TABLO4-EnKucukEnBuyukPuanlar23072014.pdf [Erişim 20.11.214]

Küçükdoğu, M.Ş.; Alioğlu, E.F.; Dostoğlu, N.; Esin, N.; Türkçü, H.Ç.; Coşgun, N.; Enginöz, E.B.; Arslan, M.E., 2013, “Mimarlık Bölümü Açılması ve Sürdürülmesinde Aranacak Asgari Koşullar Üzerine Bir Araştırma”, Mimarlık, sayı:374, ss.60-68.