Ürün tasarımından, kentsel mekân tasarımına kadar geniş bir yelpazeye sahip tasarım (1), hangi ölçekte olursa olsun üst ve/veya alt ölçeği ile ilişkili olmak durumundadır. Tasarım eğitiminde de bu etkileşimin gözardı edilmemesi ve ölçekler arası ilişkilendirmenin, eğitimin ana temasını oluşturması gereklidir.

Günümüzde endüstri ürünleri ve iç mekân tasarımı ile çeşitlilik kazanan tasarım farklı ölçeklerin birarada olduğu bir tavır sergilemeye başlarken; mimari tasarım ise tüm tasarım disiplinlerinin arakesiti olmayı sürdürmektedir. “Yeryüzündeki herkesin öyle veya böyle, mimariye maruz kaldığı bir gerçektir”. (2) Mimarlık mesleğinin diğer meslekler ile olan ayrılmaz birlikteliğinin yerini, içinde bulunduğumuz dönemde tasarım boyutu öne çıkarak tasarım disiplinleri ile olan ilişkisi almıştır. Genel anlamda mimarlık disiplini ile ilintili interdisipliner tasarım eğitim sistemi:

1. Bir konunun incelenmesinde birden fazla disiplinin bilgisinin kullanılması; (3)
2. Çeşitli disiplinlerin tek bir öz- bir konu veya bir problem, etrafında bütünleştirilmesi ile oluşan “bütünleştirilmiş eğitim” modeli; (4)
3. Merkezî bir konu altında yatan derin ve farklı temaların incelenmesi; (5) şeklinde ele alınmaktadır.

Kısacası interdisipliner eğitim, ortaya konulan konunun çoklu zekâ biçimleri ve çoklu bilme yolları ile değerlendirilmesidir. (6) İnterdisipliner eğitim, özellikle öğrenmede etkililiği ve anlamlılığı sağlama açısından günümüzde gerek literatürde gerekse eğitim kurumlarındaki uygulamalarla üzerinde tartışılan bir konu haline gelmiş ve birçok kurumda uygulanmaya başlanmıştır.

Türkiye’de interdisipliner mimarlık-tasarım eğitim sistemi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İzmir Ekonomi Üniversitesi, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü ve Maltepe Üniversitesi gibi üniversitelerde lisans seviyesinde uygulanmaktadır. Bilgi Üniversitesi’nde sistem, ilk yıl temel tasarım eğitimi, Mimarlık, İç Mimarlık ve Endüstri Ürünleri programlarında ortaklaşa üç kulvar üzerinde temellenen etkileşimli eğitim modeline göre tasarlanmıştır. (7) İTÜ’de farklı disiplinler arasında işbirliğine öncelik veren, çift anadal programına olanak sağlayan bütünsel bir yaklaşım benimsenmesi ile ilk üç yarıyıl Mimarlık, İç Mimarlık ve Peyzaj Mimarlığı programlarında ortak yürütülmektedir. (8) İzmir Ekonomi Üniversitesi’nde ise birinci sınıfta beş farklı disiplin (Mimarlık, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı, Endüstriyel Tasarım, Görsel İletişim Tasarımı, Moda ve Tekstil Tasarımı) için ortak olan tasarım dilini kavramayı sağlayacak temeli oluşturmaya yönelik ortak birinci sınıf tasarım eğitimi şeklinde uygulanmaktadır. (9) İYTE Mimarlık, Şehir ve Bölge Planlama programlarında bir yıl ortak eğitim sayesinde müfredat ve bölümler arası sınırların ötesinde eğitim felsefesi ile uygulanmaktadır. (10) Maltepe Üniversitesi, 2010-2012 eğitim-öğretim yılından itibaren Mimarlık ve İç Mimarlık bölümleri arasında ilk iki yıl, ayrıca Gemi ve Yat Tasarımı Bölümü ile de sadece ilk yıl ortak olan kuram (teori) – kılgı (uygulama) bütünselliğinde interdisipliner bir eğitim-öğretim sistemi uygulamaktadır. (11)

İNTERDİSİPLİNER STÜDYO YAKLAŞIMININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Problem Tanımı

Mimarlık, içinde sanat, toplum bilimleri, teknoloji, tarih, planlama, tasarım gibi disiplinleri barındırmakta ve gün geçtikçe de disiplin yelpazesi genişlemektedir. Bu gerçeklik, farklı mimarlık fakültelerinin kendi içlerinde, bölümler arası gerçekleştirdiği toplantılarla tartışıldığı gibi, bölümlerin biraraya gelerek kurdukları iletişim gruplarında da [Mimarlık Okulları Bölüm Başkanları İletişim Grubu (MOBBİG), İç Mimarlık Bölüm Başkanları İletişim Grubu (İMOBBİG), Türk Planlama Okulları Birliği (TUPOB)] birçok tartışma platformunda sorun olarak ortaya konulmakta ve tartışılmaktadır. Ayrıca dekanlardan oluşan bir birliktelik olan Mimarlık Fakültesi Dekanları Konseyi’nin (MİDEKON) kuruluş amaçlarından birisi de, fakülte içerisinde yer alan farklı disiplindeki bölümlerin problemlerini interdisipliner eğitim yaklaşımı içinde tartışmak olduğudur. (12)

Doğu Akdeniz Üniversitesi (DAÜ) Mimarlık Fakültesi’nde de, 2007-2008 güz dönemine kadar fakülte bünyesinde bulunan Mimarlık, İç Mimarlık ve Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü (13) öğrencilerinin birarada eğitim gördüğü Tasarıma Giriş Stüdyosu’nda, mimari tasarım odaklı bir eğitim modeli uygulanmaktadır. Bunun nedeni ise Mimarlık Bölümü öğrencilerinin diğer disiplinlerden daha fazla olmasıdır. (14) Mimari tasarım odaklı eğitim modeli Mimarlık Bölümü tarafından olumlu karşılanırken, diğer bölümler tarafından sürekli eleştirilmekte ve eğitim modelinde değişikliğe gidilmesi yönünde görüş getirilmekteydi.

Probleme Yönelik Geliştirilen Çözüm

2007-2008 güz döneminden itibaren dersin işleyişinin üç bölüme eşit odaklanan, interdisipliner yapıda uygulanmasına yönelik bir eğitim yaklaşımının geliştirilmiş; çözüme yönelik temel adım olarak ele alınmaya başlanmıştır. Hem mimarlık hem de diğer disiplinlerdeki öğrencilerin tasarım bilgisine çok yönlü katkısı olacağı düşüncesi ile Etkileşimli İnterdisipliner Stüdyo Yaklaşımı (EİS) ders kapsamında uygulanmaya konmuştur.

Etkileşimli İnterdisipliner Stüdyo (EİS)

EİS yaklaşımı uygulamaya konulurken, geçmiş dönem irdelenerek, üç disipline eşit ağırlıkta destek vereceğine inanılan iki aşamalı (15) bir proje kurgusu gerçekleştirilmiştir. (Şema 1) Projenin iki aşaması arasında interdisipliner yaklaşım bağlamında farklılıklar sözkonusudur.

Projenin ilk aşamasında farklı disiplindeki öğrencilerin tümü tek disiplinde (mimari tasarım), tek ölçekte (bina ölçeği), ortak program, ortak tasarım alanı, ortak tartışma konusu ve ortak odak noktasının olduğu bir “ortaklık” içinde çalışmaktadırlar. Proje senaryosunun ana kriterleri, mekân hiyerarşisinin sağlanması, açık, yarı açık ve kapalı mekânların kurgulanması, planlaması, iç ve dış mekân ilişkisinin kurulması, çevresel verilerin değerlendirilmesidir. İlk aşamanın sonucunda tüm öğrencilerin, mimari tasarım kuramları, mimari mekân tanımı, bileşenleri ve organizasyonunun yanı sıra biçim, mekân ve işlev ilişkisi ile bina ve çevre ilişkisi konularında bilgi sahibi olmaları hedeflenmektedir.

Projenin ikinci aşamasında öğrencilerin farklı disiplinleri dikkate alınarak mevcut senaryoya ilave yapılmaktadır. (16) Buna göre öğrenciler projede 3 farklı ölçek, 3 farklı tasarım alanı, farklı tartışma konuları, farklı programlar ve farklı odak noktalarının olduğu bir “farklılık” içinde çalışmaktadırlar. Bu aşamada proje senaryosu, Mimarlık Bölümü öğrencilerine ilave mekân tasarımı, İç Mimarlık Bölümü öğrencilerine ana mekânın tasarımı ve Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü öğrencilerine ana mekânda yer alacak ürün/lerin tasarımı şeklinde yeniden kurgulanmaktadır.

Mimarlık Bölümü öğrencilerinden aynı zamanda diğer disiplinlerden farklı olarak seçecekleri bir strüktür sistemine bağlı kalarak ilave mekânı tasarlamaları; İç Mimarlık Bölümü öğrencilerinden, tasarlayacakları mekâna iç mimar gözü ile bakmaları, seçecekleri bir mimari tarzı yansıtacak iç mekân tasarımı yapmaları; Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü öğrencilerinden ise tasarım prensiplerine bağlı olarak mekâna anlam veren ürün/leri tasarlamaları beklenmektedir.

Bu yaklaşımda Mimarlık Bölümü öğrencileri biçim-strüktür ilişkisi ve tektonik; İç Mimarlık Bölümü öğrencileri iç mekân tasarım yaklaşımları, renk ve dokunun iç mekân tasarımındaki rolü, mimari stillerin iç mekân tasarımındaki etkisi ve Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü öğrencileri, ürün tasarım süreci ve detayları, mekân-ürün ilişkisi (sabit, hareketli, esnek, entegre, mekânın bileşeni olarak ürün) konularına değinmektedirler.

Kısaca, iki aşamalı proje kurgusuna sahip Etkileşimli İnterdisipliner Stüdyo’nun özgün eğitim karakterini, “farklılık içinde etkileşimli ortak tartışma platformu ile öğrenme” oluşturmaktadır.

Etkileşimli İnterdisipliner Stüdyo yaklaşımının öğrenciye sağladıkları iki ana başlık altında vurgulanabilir:

1.Öğrenciye farklı bir vizyon sağlamaktadır:

Ölçeklerarası düşünme: Bu yaklaşım, öğrencinin farklı ölçekteki tasarımlar üzerinde tartışmaya katılmasına etken olurken, tasarımdaki ölçeklerarası düşünme ve problem çözme yeteneğini de artırmaktadır. Ayrıca ölçeklerarası yaklaşım öğrencinin bütün-parça ilişkisi kurma (ilişkisel düşünme) yeteneğini geliştirmektedir.

Farklı disipline ilişkin konuları tartışma: Aynı stüdyo ortamında çalışan farklı disiplin öğrencilerinin birbirlerinin projelerinde odaklandıkları konulara ilişkin bilgi sahibi olabilmesi, interdisipliner tartışma ortamı olanağı sayesinde gerçekleşmektedir. Farklı disiplinlerin birbirleriyle olan değişmez birlikteliğini ve ortak noktalarını görme fırsatı sunarken, aynı zamanda da birbirlerinden farklı karakterlere sahip olabileceği konusunda farkındalığın gelişimine de olanak sağlar.

2.Öğrencinin kendi disiplinindeki eğitim sürecine olumlu katkı yapmaktadır:

Kendi disiplinine yönelik farkındalık düzeyinin artması, disiplinine ilişkin kavramlar ile önceden tanışması ve kısıtlı da olsa önbilgi birikimi öğrencinin kendi disiplinine adaptasyonunu kolaylaştırdığı ve gelişim sürecini olumlu yönde etkilediği gözlemlenmiştir.

3.Öğrencinin profesyonel çalışma hayatındaki rolüne katkı koymaktadır:

İnterdisipliner eğitim modeli, tasarımcının kendi profesyonel rolü ile birlikte bireysel kimliğinin gelişimine temel oluşturmaktadır. Bu yaklaşım, öğrencinin farklı ölçekteki tasarım disiplinleri arasında profesyonel hayattaki yer ve rolünü tanımasına; stüdyoda o rolün bir provasını yapması ile de toplumsal kimlik tanımlamasına katkı koymaktadır. (Şema 2)

DEĞERLENDİRME

İçinde bulunduğumuz dönemde, sanal bir iletişim ortamında kendilerine yaşam kuran gençler, iletişim kavramını en iyi benimsemiş nesillerdir. Gençler dolayısıyla da öğrenciler arasında iletişimin güçlü şekilde yaşandığı bu çağda, dışa kapalı eğitim sistemi kabul görmemektedir. Bu anlamda bakıldığında ise “iletişim”, bütün eğitim sistemleri içinde temel elemanı olarak ortaya çıkmaktadır. Sanal ortamda en uzak noktalarla iletişim kurulabiliyorsa, yakın çevre ile iletişim de rahatlıkla sağlanabilir. Eğitimde ise öncelikle en yakındakilerle kurulacak iletişimi sağlamak gerekmektedir. Tasarım eğitiminde en yakın iletişimi ise ölçekler arası iletişim oluşturmaktadır. Ölçekler arası iletişim ise tasarım eğitiminin belkemiği olan stüdyo derslerinde interdisipliner bir yaklaşımla sağlanabilir. Bu açıdan değerlendirildiğinde yazarlar, ölçekler arası iletişimin Temel Tasarım ve Tasarıma Giriş Stüdyosu’ndan başlayarak tüm yarıyıllara dağılmasının çağdaş eğitim yaklaşımına katkı koyacağına inanmaktadırlar.

Sonuç olarak eğitim programlarının esas amacı, çeşitli disiplinlerdeki bilgi parçalanmalarını önlemek olmalıdır. (17) Bu bağlamda interdisipliner tasarım eğitimi yaklaşımının ana amacı, farklı disiplinlerdeki bilgi parçalanmalarını önleyerek öğrencilerin bütüncül ve üst düzey düşünmelerini sağlamaktır. (18)

NOTLAR

1. Davis, D. 2002, “Interactive Multidisiplinary Architecture Programme”, 32. ASEE/IEEE Frontiers In Education Conference, Boston, MA.

2. Aytış, S. 2011, “Mesleki Eğitimlerde İnterdisipliner Yaklaşımların ve Mimarlık Formasyonunun Rolü”, ICONTE: 2. International Conference on New Trends in Education and Their Implications, Siyasal Kitabevi, Ankara, ss.1782-1784.http://www.iconte.org/FileUpload/ks59689/File/320.pdf (02.12.2011)

3. Jacobs, H.H. 1989, “Design options for an integrated curriculum”, Interdisciplinary Curriculum: Design and Implementation, (ed.) H.H. Jacobs, ASCD, İskenderiye, VA; Duman B. ve B. Aybek, 2003, “Süreç Temelli ve Disiplinlerarası Öğretim Yaklaşımlarının Karşılaştırılması”, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, sayı:1 (1).

4. Özkök, A. 2005, “Disiplinlerarası Yaklaşıma Dayalı Yaratıcı Problem Çözme Öğretim Programının Yaratıcı Problem Çözme Becerisine Etkisi”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, sayı: 28, ss.159-167

5. Martinello, M. L. 2000, Interdisciplinary Inquiry in Teaching and Learning, Upper Gillian E. Cook, Saddle River; Özkök, 2005.

6. Perkins, D.N. 1994, The Intelligent Eye, The Getty Center for Education in the Arts, Santa Monica, CA.

7. www.bilgi.edu.tr/trprogramlar-ve-okullar/lisans/mimarlik-fakultesi (03.07.2012)

8. http://icmimarlik.itu.edu.tr/, http://mimarlik.itu.edu.tr/, http://peyzaj.itu.edu.tr. (03.07.2012)

9. http://mmr.fadf.ieu.edu.tr/tr (03.07.2012)

10. http://web.iyte.edu.tr/arch/genel.htm (03.07.2012)

11. http://mimarlik.maltepe.edu.tr (03.07.2012)

12. Aysu, E. 2011, “MİDEKON sunumu”, www.arkitera.com (03.07.2012)

13. Şu andaki eğitim modeli itibari ile DAÜ Mimarlık Fakültesi bünyesinde bulunan üç bölümün birinci sınıf eğitimi aynı program çerçevesinde yürütülmektedir. Bölümler 2. sınıftan itibaren farklı bir eğitim programı uygulamaktadır.

14. Örneğin, 2007-2008 güz dönemi Mimari Tasarıma Giriş Dersi öğrenci oranları, % 10 Endüstri Ürünleri Tasarım, % 50 Mimarlık, % 40 İç Mimarlık şeklindeydi.

15. Proje kapsamında birinci aşama için kurgulanan konu başlıklarından örnekler: Esnek mekânlar, tasarımcı için tasarım mekân, meditasyon mekânları vb. Projenin İkinci aşamasına örnek kurgular: Esnek Mekanlar Projesi’nde birinci aşamada tasarlanan konuta ek işlev getirilmesi (Konut sahibinin çocuk bakım işini konut içinde yapacak olması ve farklı disiplinlerden öğrencilerin değişik sayıda kullanıcıya yönelik mekanı yeniden kurgulanması.)Tasarımcı için Tasarım Mekân Projesi’nde birinci aşamada her öğrencinin kendi geliştirdiği senaryoda belirlediği tasarımcı için tasarlanan yaşama alanına ek olarak çalışma alanı ilavesi veya entegrasyonu.

16. Jacobs, 1989.

17. Erickson, H.L. 1995, Stirring the Head, Heart, and Soul (Redefining Curriculum and Instruction), Corwin Press, Kaliforniya.

18. Duman ve Aybek, 2003.