Sürdürülebilir kentleşmenin zorluklarını ele almak için üst düzey, açık ve kapsayıcı bir platform olarak Birleşmiş Milletler tarafından düzenlenen Dünya Kentsel Forumu (World Urban Forum - WUF), ilk kez 2001 yılında, bugün dünyanın karşı karşıya olduğu en acil sorunlardan biri olan “hızlı kentleşme” ve bunun, topluluklar, şehirler, ekonomiler, iklim değişikliği ve politikalar üzerindeki etkisini incelemek amacıyla oluşturuldu. İlk WUF, aşağıda sıralanan hedeflerle, 2002 yılında Kenya, Nairobi'de düzenlendi ve o zamandan beri dünya çapında düzenlenmeye devam ediliyor:[1] (Resim 1)

• Genel halk da dahil olmak üzere paydaşlar ve seçmenler arasında sürdürülebilir kentleşme bilincini artırmak;
• Açık ve kapsayıcı tartışmalar, en iyi uygulama ve politikaların değişimi ve öğrenilen derslerin paylaşımı yoluyla sürdürülebilir kentsel kalkınma hakkında toplu bilgiyi geliştirmek;
• Sürdürülebilir kentleşmenin geliştirilmesi ve uygulanmasıyla ilgilenen farklı paydaşlar ve seçmenler arasındaki iş birliğini teşvik etmek.

11. Dünya Kentsel Forumu’nu (WUF11) bu yıl, BM-Habitat, Polonya Kalkınma Fonları ve Bölgesel Politika Bakanlığı ve Katowice Belediye Ofisi ortaklaşa gerçekleştirdi. 26-30 Haziran 2022 tarihleri ​​arasında, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları Eylemde, Tek Birleşmiş Milletler, Şehirlerden Sesler, Ağ (Network) Oluşturma, Eğitim ve Kent Kütüphanesi başlıkları altındaki altı kategoride, 400'ü aşkın etkinlikte, 700'den fazla konuşmacının kentsel gelişim ve sürdürülebilir kentleşme konularındaki bilgi ve deneyimlerini paylaştığı Dünya Kentsel Forumu’na; ulusal, bölgesel ve yerel yönetimler, akademisyenler, iş adamları, toplum liderleri, şehir plancıları, mimarlar ve sivil toplum temsilcilerinin de yer aldığı binlerce kişi katıldı. (Resim 2) Birleşmiş Milletler ve BM-Habitat'ın kentsel gelişim alanındaki amiral gemisi özelliği taşıyan konferansının bu onbirinci oturumu (WUF11), sürdürülebilir kalkınma ve sürdürülebilir kentleşme konularında başarılı ve gelecek için umut vaad eden bir etkinlik oldu.[2] (Resim 3)

Öncelikle, WUF11, COVID-19 pandemisinin patlak vermesinden sonraki ilk büyük konferanstı ve bu nedenle, Katowice'de bulunan temsilci, uzman ve kentsel pratisyenin, toplamda 155 ülkeden 22.000'den fazla kayıtlı -çevrimiçi ve yerinde- katılımcının yeniden bir araya gelmesi, kentleşme, kent planlama ve yerel / küresel yerleşim sorunları ile ilgili diğer alanlar adına önemli bir adımdı. Bunun yanında, devam eden pandemi, Rusya - Ukrayna savaşı, iklim ve diğer birçok krize rağmen, ulusal ve yerel yönetimlerden, akademiden, ISOCARP, ACSP, UIA, AESOP gibi profesyonel kuruluşlardan ve taban gruplarından 9.000 katılımcının forum kapsamındaki aktif varlığı; uluslararası, ulusal ve yerel hükümet ve sivil toplum aktörlerinin, “Daha İyi Bir Kentsel Gelecek için Şehirlerimizi Dönüştürme” ihtiyacına, BM ve BM-Habitat'ın bu süreçte kolaylaştırıcı ve koordinatör olarak oynayabileceği önemli role odaklanmaya devam ettiklerinin açık bir işaretiydi.[3]

WUF11 kapsamında, altı gün boyunca konferansa aktif olarak katılan BM-Habitat İcra Direktörü Maimunah Mohd Sharif, BM üye devletlerinden yakın gelecekte aşağıdaki yol gösterici soruların yanıtlarını sunmalarını açıkça istedi:

• Bölgesel ve bölgeler arası perspektiflerden ve “Yeni Kentsel Gündemin Uygulanmasında İlerleme Üzerine Üst Düzey Toplantı”dan birkaç ay sonra, “Yeni Kentsel Gündem”in uygulanmasını hızlandırmak için mevcut kilit stratejiler nelerdir?
• Ülkenizde şehirlerin ve insan yerleşimlerinin sürdürülebilir bir kentsel geleceğe dönüşümünü yönlendirmek için hangi kentsel yasal çerçeveler, kentsel ve bölgesel planlama çerçeveleri geliştiriliyor?
• Hükümetiniz / bölgesel / alt-bölge mekanizmanız, sürdürülebilir bir kentsel gelecek için şehirlerin ve insan yerleşimlerinin dönüşümünü desteklemek için yatırımları nasıl kolaylaştırmayı planlıyor?
• Hükümetiniz bu süreçte yerel ve yerel yönetimleri güçlendirmek için hangi adımları attı?
• “Yeni Kentsel Gündem”in uygulanması için siyasi ivmeyi korumak ve artırmak için önümüzdeki iki yıl içinde hükümetiniz tarafından daha fazla ne yapılabilir?

Dünya üzerinde kentlerin birden fazla krizden kurtulmaları ve sürdürülebilir kentsel gelişmeye etkin ve doğru bir geçiş yapabilmeleri için hızlı eylemlere ihtiyaç var. Bir başka deyişle ve BM-Habitat İcra Direktörü Maimunah Mohd Sharif'in ifade ettiği gibi: “’Yeni Kentsel Gündemi’ uygulamak ve ‘Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’na ulaşmak için yalnızca 7,5 yıl, 90 ay ve 2.743 günümüz kaldı.” (Bu satırları okuduğunuzda daha az günümüz kalmış olacak.) Bu bağlamda, yaşam çevrelerinin oluşumunda sorumlu olan tüm meslek insanlarının, tüm örgütlerin, tüm yönetimlerin, 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’na ulaşmak adına adımlar atma konusunda önemli sorumluluğu var. Bu bakış açısıyla, Dünya Kentsel Forumu’nun (WUF11) ortaya koyduğu bazı temel mesajları, Maimunah Mohd Sharif’in resmî kapanış konuşmasından (Resim 4) doğrudan alıntıyla aktarmak etkili olacak:[4]

İklim acil durumu, salgın hastalıklar, konut krizi, şiddet ve çatışma, hepsi şehirlerde birleşiyor.

Daha iyi bir kentsel geleceğe dönüşmek istiyorsak, kentsel krizlerle giderek daha fazla uğraşmak zorunda kalacağız ve bunlara yönelik hazırlanmamak için hiçbir bahanemiz yok. Kentsel yoksulların sayısının artması gibi bu krizler, yaşama ve şehirlerimizi şekillendirme biçimimizde köklü bir değişim gerektiriyor. Bu zorlukları zamanında ve etkili bir şekilde ele almazsak, kaçınılmaz olarak sürdürülebilir kentleşme üzerinde olumsuz etkiler yaratacak ve gelecekte düzeltmemiz çok daha yüksek bir bedele mal olacak.

Hem belediye başkanlarının hem de yerel yönetimlerin ilk müdahaleci oldukları ve bu değişimi gerçekleştirmek için topluluklarını harekete geçirebilecek, daha yeşil, daha sağlıklı ve daha dayanıklı şehirlere doğru hızlanacak bir konumda oldukları açık bir şekilde kabul edildi.

Ulusal hükümetler, çok seviyeli yönetişime açıklık getirerek, gençleri ve yerel yönetimleri karar verme masasında toplayarak ve özel sektörün yardımıyla erken yatırım yaparak bu muazzam potansiyelden yararlanabilir.

Kentsel iyileştirme çerçeveleri, yerel olarak yönlendirilen insan merkezli iyileştirme ile ulusal düzeyde yürütülen müdahaleleri birleştirmemize olanak tanır.

WUF11 sırasında Ukrayna ile ilgili 10 etkinlikte, yerel yönetimlere bağlı olarak, merkeziyetçilik kazanımlarını sürdürmek ve geniş tabanlı iş birliğini sağlamak için açık bir çağrı yapıldı.

DÜNYA KENTSEL FORUMU 11’DE MİMARLAR VE ULUSLARARASI MİMARLAR BİRLİĞİ (UIA)

Uluslararası Mimarlar Birliği (UIA) de, UIA'nın Polonya Üye Bölümü olan SARP'ın temsilcilerinin yanında, Başkan José Luis Cortés, Genel Sekreter Pei Ing Tan, Bölge II. Başkan Yardımcısı Istelianna Atanassova, Bölge IV. Başkan Yardımcısı Ishtiaque Zahir Titas ve Eski Başkan Gaetan Siew'in katılımıyla 11. Dünya Kentsel Forumu’nda (WUF11) aktif olarak yer aldı ve dört farklı etkinlik düzenledi. Bu etkinliklerin ilki “İklim Değişikliği ve Şehirlerin Rolü Redux” başlığı altında bir ağ oluşturma etkinliğiydi. Hareketlilik, enerji, yeşil binalar ve kamusal alan olmak üzere birbiriyle bağlantılı dört alanda iklim değişikliğinin zorluklarının nasıl üstesinden gelineceğinin ve bu bağlamda tasarımın kritik rolünün tartışıldığı etkinlikte, 21. yüzyıl şehrinin zorluklarını karşılamak için ortaya çıkan yaklaşımlar, alan çalışmaları üzerinden tartışıldı. “Yoğunluk ve Tasarım: Yeşil, Uygun Fiyatlı, Adil ve Güzel Konutlara Doğru Adımlar” başlıklı çalıştay nitelikli diğer etkinlikte farklı kıtalardan gelen mimarlar, yeterli, uygun fiyatlı ve karma gelirli konut elde etmek için ilham verici ve pratik yerel yaklaşımları ve araçları ortaya koydular; farklı nüfusları bir araya getiren ve değişen yaşam biçimlerini destekleyen hedef belirleme, halk katılımı, mahalle bağlamı, yoğunluk ve kalkınma çerçevelerini ele aldılar. Felaketlerin kentsel sürdürülebilir kalkınmaya getirdiği zorlukları ele almak ve savaş sonrası şehirler için daha iyi bir kentsel geleceği yeniden inşa etme olanaklarını tartışmak amacıyla hibrid olarak düzenlenen bir diğer önemli etkinlikte UIA; BM-Habitat ve Ukrayna Ulusal Mimarlar Birliği (NSAU) ile birlikte, Ukrayna şehirlerini ve bölgelerini yeniden inşa etmenin zorlukları üzerine karma bir tartışma platformu yarattı. Birleşmiş Milletlerin Kentsel Krizler kurgusu altında da yer alan ve “Şehir Planlaması ve Yönetişiminden Ukrayna Şehirlerini ve Bölgelerini Kurtarmanın Zorluklarına” başlığı altında ele alınan etkinlikte, Ukrayna bağlamının, tek adımlı kapatma, yıkım ve kalkınma hedeflerinin değiştirilmesinin ardından, kentsel mekânsal planlama ve sürdürülebilir arazi yönetimi yoluyla kentsel iyileşme için bir model sağlayabileceği konusu tartışıldı. Geçen Mayıs ayında Madrid'de gerçekleşen UIA 2022 Uluslararası Forumu’nun sonuç belgesi de, bu etkinlik kapsamında UIA Başkanı José Luis Cortés ve Genel Sekreter Pei Ing Tan tarafından sunuldu. (Resim 5)

Son olarak da WUF11 kapsamında UIA 2030 Ödül Töreni gerçekleştirildi. Uluslararası Mimarlar Birliği tarafından bu yıl ilk kez BM-Habitat ortaklığında düzenlenen UIA 2030 Ödülü, Yeni Kentsel Gündem ile birlikte BM 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi’nin sağlanmasına katkıda bulunan mimarların çalışmalarını takdir etmek ve tanıtmak amacını taşıyor. Uluslararası Mimarlar Birliği, “şehirleri ve insan yerleşimlerini kapsayıcı, güvenli, dayanıklı ve sürdürülebilir kılmak” başta olmak üzere 17 BM Sürdürülebilir Kalkınma Amacı’nın gerçekleştirilmesini destekleme kararlılığı üzerinden, (i) Açık Kategori (ii) Enerji Verimliliğini Artırma, (iii) Yeterli, Güvenli ve Uygun Fiyatlı Konut, (iv) Katılımcı, Arazi Kullanımı Verimli ve Kapsayıcı Planlama, (v) Yeşil ve Kamusal Alana Erişim ve (vi) Yerel Malzeme Kullanımı kategorileri altında açtığı yarışmanın ödül törenini, WUF11 kapsamında gerçekleştirdi; ve 40 ülkeden toplam sunulan, hem tasarım kalitesi hem de BM Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları ile uyum gösteren inşa edilmiş 125 proje arasından, Almanya, Hong Kong, Arjantin, Bangladeş ve Çin’de gerçekleştirilmiş projeleri ödüllendirdi.[5] Küresel Amaçların zaman sınırlı doğasını kabul eden ve yapılı çevre profesyonelleri ve tasarım düşüncesinin gücüne inanan UIA 2030 Ödülü, BM-Habitat tarafından iki yılda bir düzenlenen küresel bir etkinlik olan Dünya Kentsel Forumu ile senkronize edilmiş, beş adet iki yıllık ödül döngüsünden oluşacak.

BUNDAN SONRA?

Yaklaşık 160 ülkeden temsilcilerle ve 20.000’lere ulaşan katılımcı sayısıyla en erişilebilir durumda olan oldukça başarılı bu konferansın heyecanından sonra, Dünya Kentsel Forumu’nun onikinci oturumu (WUF12), 2024 yılında Mısır, Kahire’de düzenlenecek ve “Yeni Kentsel Gündem”in ilerlemesi için başka bir check-in noktası Kahire olacak. Sürdürülebilir Kalkınma Raporu 2022, hemen hemen her şehrin SKA11'in uygulanmasında geride kaldığını gösterdi. Ama Katowice toplantısı, hâlâ bir umut olduğunun göstergesi oldu kanımca. Katowice’deki Dünya Kentsel Forumu’nda yayımlanan ve temel bulguları katılımcılarla paylaşılan Dünya Kentler Raporu 2022 (World Cities Report 2022)’na göre,[6] COVID-19'a rağmen insanlığın geleceği şüphesiz kentseldir. COVID salgını, yoksulluğa karşı, mücadelede yıllarca kaydedilen ilerlemeyi tersine çevirmiştir ve yeni yoksul insanların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yine raporda belirtildiği şekilde, temel ilkesi, her mahallede günlük ihtiyaçların 15 dakikalık bir yolculuk ile elinizin altında olması olan “15 dakikalık şehir” konseptinin tüm şehirlerde benimsenmesi gerekir. Şehirlerin iyimser gelecek vizyonlarının, yeni bir sosyal sözleşme içermesi ve ayrıca iklim değişikliği ve çevresel kaygıların, gelecek senaryolarına giderek daha fazla hakim olması gerekir. Tüm bu ve benzeri konular için insan ve çevre odaklı ulusal ve yerel kent politikaları oluşturulmalı ve uygulamaya konmalıdır. WUF11’in gerçekleştirildiği Katowice kenti örneği, sadece birkaç yıl içinde köklü kentsel değişime nasıl ulaşılacağı konusunda umut ve ilham veriyor.

Ancak, burada şu notu üzülerek düşmekte fayda görüyorum: Dünyanın dört bir yanından, ulusal, bölgesel ve yerel yönetimler, akademisyenler, iş insanları, toplum liderleri, şehir plancıları, mimarlar, kent tasarımcıları ve sivil toplum temsilcileri; sürdürülebilir kentleşme, iklim krizi, kentsel felaketler, sürdürülebilir kalkınma amaçları gibi pekçok güncel konunun küresel düzeyde tartışıldığı bu ortamı izlemek üzere ya da aktif olarak katılım sağlamak amacıyla 11. Dünya Kentsel Forumu’nda bulunurken, Türkiye’den sadece Marmara Belediyeler Birliği’nin fuar katılımı sağlamış olması; ancak başka hiçbir kurumun, sivil toplum örgütünün, üniversitenin, akademisyenin vb. WUF11’e ilgi göstermemiş olması düşündürücüdür ve üzerinde tartışmaya değer bir durumdur.

* Yazar, WUF11 kapsamında, DAÜ Kentsel Araştırma ve Geliştirme Merkezi (KENT-AG) tarafından önerilen ve kabul edilen “Tartışmalı Şehirlerde Çatışma Sonrası Yeniden Yapılanma için Kamusal Alanın Gücü / Power of Public Space for Post-conflict Reconstruction in Contested Cities” başlıklı Ağ (Network) Oluşturma etkinliğini, 30 Haziran 2022 tarihinde hibrid olarak, City Space Architecture ortaklığında ve ISOCARP desteğiyle düzenlemiştir. Bu bağlamda fiilen WUF11’a katılmıştır.

NOTLAR

[1] URL1. Dünya Kentsel Forumu (World Urban Forum) ile ilgili genel ayrıntılı bilgi için: https://wuf.unhabitat.org/about-wuf [Erişim: 20.08.2022]

[2] URL2. 11. Dünya Kentsel Forumu (World Urban Forum - WUF11) ile ilgili ayrıntılı bilgiye ulaşmak için: https://wuf.unhabitat.org/wuf11 [Erişim: 20.08.2022]

[3] URL3. Ulrich Graute, 30 Haziran 2022, “The World Urban Forum as a sign of hope and progress!” https://www.ugraute.de/the-world-urban-forum-2022-as-a-sign-of-hope-and-progress [Erişim: 20.08.2022]

[4] URL2.

[5] URL4. “Winners of the UIA 2030 Award Announced: Acknowledging Architects' Contributions to the Sustainable Development Goals”, https://www.archdaily.com/984286/winners-of-the-uia-2030-award-announced-acknowledging-architects-contributions-to-the-sustainable-development-goals [Erişim: 20.08.2022]

[6] URL5. UN-HABITAT, “World Cities Report 2022: Envisaging the Future of Cities”, https://unhabitat.org/sites/default/files/2022/06/wcr_2022.pdf [Erişim: 20.08.2022]