20. yüzyılın başlarında mimarların, iç mekân, mobilya ve diğer nesneleri kendi bütüncül tasarımlarının bir parçası olarak görmesi, dönemin bütüncül tasarım yaklaşımının en önemli göstergesiyidi. Bu kapsamda günümüzün farklı disiplin ve uzmanlıkları üzerinden modern tasarımın yenilikler ve deneyimler ile hayatı değiştiren bir araç olarak farklı ölçek ve açılardan sorgulanmasını amaçlayan 17. Uluslararası Docomomo Konferansı’nın ana teması; modern tasarım ile endüstri arasında yeni malzeme ve tekniklerle perçinlenmiş ilişkinin ürünü olan tasarımların çoğunun bugünün birer kültürel değer olarak kabul edildiğinin de altını çizmekteydi. (Resim 1)

Sekiz alt başlık üzerinden düzenlenen 26 tematik oturum kapsamında sunulan 130 bildiri modern tasarımı ve 20. yüzyılın miras değerlerini farklı açılardan tartışmaya olanak tanıdı. Öncüler: İlk Nesil Mimarlar (The Avant-gardes. First Generation Architects) başlıklı alt tema, Le Corbusier, Mies van der Rohe, Walter Gropius, Margarete Schütte-Lihotzky gibi döneminin öncü ve farklı ölçeklerde yenilikçi tasarımlarıyla gündelik yaşamımızı dönüştüren mimarları ve onların üretimlerine odaklanmaktaydı. Savaş Sonrası: Uluslararası Yayılma (Post-war. International Expansion) alt teması ise İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde hızla yayılan ve yayıldıkça çeşitlenen modern tasarımın değerlerine kapsamlı bir bakış oluşturmayı hedeflemiştir. Bu yayılmanın farklı coğrafi ve kültürel değerler ile etkileşimine temellenen çeşitlilikler 20. yüzyılı oldukça zengin bir içerikte sorgulamaya olanak tanımıştır. Latin Amerika Katkısı (The Latin American Contribution) ve İberya: Kültürel Kimlik (Iberia: Cultural Identity) alt temaları ile Güney Amerika, İspanya ve Portekiz üzerinden modern tasarımın gelişimi, etkileşimi ve yerelliklerine odaklanan çalışmalar kapsamıştır. Kadınlar: Öncü ve Modern (Women: Pioneers and Modern) başlığı altındaki sunulan çalışmalar dünyanın farklı yerlerindeki tanınan ve gizli kalmış öncü kadın tasarımcılara ve onların modern tasarıma olan katkılarına odaklanmış, kimi zaman üretim süreçlerinde eş ya da ortak olarak yer alan ancak erkek meslektaşlarının gölgesinde kalan kadın tasarımcılar üzerine yapılan araştırmalara yer vermiştir. Modern mirasın üretim sürecindeki en önemli bileşenlerinden olan malzeme ve teknoloji ilişkisi günümüzde bu yapıların önemli bir miras değerini tariflemekle birlikte aynı zamanda koruma çalışmalarında da kimi zaman farklı zorluklarla karşımıza çıkmaktadır. Yeni Malzemeler ve Yenilikçi Teknolojiler (New Materials and Innovative Technologies) alt teması da bu kapsamda dünyanın farklı kültürel coğrafyalarından 20. yüzyılın malzeme ve yapım teknolojisinin gelişim süreçleri ile koruma uygulamalarında bu alanda karşılaşılan zorluklara değinen araştırmaların sunulmasına ve uluslararsı platformda tartışılmasına olanak tanımıştır. Konferansın son iki altbaşlığı ise tek yapı ölçeğinin ötesindeki yapılı çevrelere, bu alanların sunduğu miras değerlerinin tartışılmasına ve koruma yaklaşımlarının tartışılmasını hedeflemiştir. Kentsel Tasarım ve Yaşam Kalitesi (Urban Design and Quality of Life) alt teması kapsamında 20. yüzyılın kentleri ve yaşam alanları yine farklı coğrefyalardan, tarihî kent peyzajları, envanter çalışmaları, kent planlama örnekleri ve konut alanlarının tipolojik çözümlemeleri gibi konu başlıkları üzerinden irdelenmiştir. Peyzajlar ve Kamusal Alan (Landscapes and Public Space) alt teması ise, özellikle park, bahçe gibi tasarlanmış açık alanlar ile kırsal yerleşimlerin tasarım değerleri ile sunduğu kamusal kullanım biçimlerinin zaman içindeki değişimi ve bu değişimin günümüzde nasıl yönetileceği tartışmalarına zemin oluşturmuştur. (Resim 2-9)

Bildirilerin yanı sıra etkinlik kapsamında yer alan altı davetli konuşmacı da konferans temasını farklı yönlerden destekleyen konuşmalar yapmışlardır. Columbia Üniversitesi Sanat Tarihi ve Arkeoloji bölümünden Barry Bergdoll’un modern sanat ve kadın ilişkisi üzerine yaptığı “Activists on the home front: women curators at the Museum of Modern Art since 1933” başlıklı konuşması açılış oturumunda, yer almıştır. (Resim 10) Uluslararası Docomomo’nun kurucularından ve 1998-2004 yılları arasında Rotterdam’daki Van Nelle Fabrikası’nın koruma ve yeniden işlevlendirme projesinin müellifi olan Wessel de Jonge ise “From Icons to Everyday Modern Heritage: A Research Based Design Approach for Conservation and Adaptive Re-use in Practice and Education” başlıklı konuşmasında dünya çapında bilinen ve ikonik yapılar kadar, bir dönemin gündelik hayatının belgesi olan mütevazı ölçekli yapılı çevrelerinde sahip olduğu yüksek miras değerlerini ve araştırmaya dayalı tasarım yaklaşımının eğitimdeki rolünü üzerinde çalıştığı ve Rietveld tasarımı olan bir sosyal konut grubu üzerinden aktarmıştır.

Konferans kapsamında yer alan önemli sunuşlardan birisi de Docomomo’nun çeşitli bilimsel ortamlarda bilimsel işbirliği yaptığı ICOMOS 20. Yüzyıl Mirası Bilimsel Komitesi’nin yine modern mimarlık mirasının korunması konusuna farklı araştırmalar ve yayınlarla katkıda bulunan Getty Conservation Institue ile birlikte yürüttüğü çalışmayı konu alıyordu. Susan Mac Donald’ın, yoğun bir ortak çalışmanın sonucu olan “The Twentieth-Century Historic Thematic Framework: A Tool for Assessing Heritage Places” başlıklı sunuşu 20. yüzyılın miras alanlarının belirlenebilmesi ve değerlendirilebilmesi için bir araç olarak geliştirilen tarihsel tematik çerçeveyi detaylı olarak tanıtmıştır. Geliştirilen bu çerçeve ile amaçlanan, miras alanlarının tarihsel bağlam ve ilişkiler üzerinden incelenmesinin özellikle 20. yüzyılın miras alanlarının kronolojik ya da üsluba dayalı değerlendirmelerde gözden kaçabilecek özellik ve niteliklerinin görünür kılınmasına olanak tanımasıdır. Bu kapsamda, öne çıkan toplumsal, teknolojik, politik ve ekonomik açılardan biçimlendiren 10 temel tema arasında hızlı kentleşme, ivmelenen bilimsel ve teknolojik gelişmeler, makineleşen ve endüstrileşen tarım, savaş ve sonrası, popüler kültür ve turizm gibi başlıklar yer almaktadır.[1] (Resim 11)

17. Uluslararası Docomomo Konferansı kapsamında yer alan iki ilginç sergi de katılımcıların ilgisine sunulmuştur. Bu sergilerden ilki, 20. yüzyılın en önemli ve etkileyici mimarlarından, İtalya doğumlu Brezilyalı Lino Bo Bardi’nin 1958-64 ve 1980’lerdeki üretimlerini izleyiciyle paylaşılmaktaydı. Küratörlüğünü Carla Brandao Zollinger’in yaptığı sergide mimarın yapılarının fotoğrafları ve çeşitli ürün tasarımları yer almaktaydı.

Diğer sergi ise modern mimarlık ve Valensiya Tekno müziğinin öznel erotik ilişkisinin deneyimlenmesi üzerineydi. Birlikte çeşitli disiplinlerarası tasarım çalışmaları ve yayınları da bulunan Daniel Escobedo ve Ricardo Ruiz’in küratörlüğündeki bu sergi, modern yapılar ve tekno müzik ilişkisini izleyiciye sunduğu görsel ve işitsel medya ile her iki sanatın üretim süreçlerinde ve sonuç üründe önemli rol oynayan ritm, örüntü, tekrar, samimiyet ve tesir güzü üzerinden deneyimletmeyi amaçlamaktaydı.

Doğrudan konferans teması ile ilişkilenen, bildiri sunuşları, çağrılı konuşmalar ve sergilerin yanı sıra iki yılda bir gerçekleşen bu uluslararsı buluşma, docomomonun alt uzmanlık komitelerinin de yayın ve çalışmalarınının paylaşımına da olanak tanımakta. Bu kapsamdaki en önemli etkinlik Eğitim Komitesi’nin Tokyo Konferansı’nda başlattığı modern mirasın eğitimde nasıl yer alması gerektiği konusundaki manifesto metninin sunulmasıydı.[2] (Resim 12)

Modern mimarlık mirasını eğitimde yer alması ve bu miras alanlarının eğitime konu olmasının önemi üzerine, 2006 yılında İstanbul ve Ankara’da düzenlenen 9. Uluslarası Konferanstan başlayarak, konferansın hemen öncesine tarihlenen uluslararası öğrenci çalıştayını da bu büyük etkinliğin ayrılmaz bir parçası haline gelmişti. 2022 yılındaki öğrenci çalıştayı da Valensiya’da, “To Modern Utopia. Design as a Tool for the Conservation and Reuse of Modern Heritage” başlığı altında 3 farklı atölyede mimarlık, sanat, kültürel miras yönetimi, ekonomi ya da sosyoloji gibi farklı disiplinlerin bir arada modern mimarlık mirasının olası gelecekleri üzerine düşünüp üretmeye olanak bulmuşlardır. (Resim 13) Bu yıl düzenlenen çalıştay Fernando Moreno Barberá tarafından tasarlanmış olan Cheste İşçi Üniversitesi’ni (Cheste Workers University) konu almaktaydı. Yapı günümüzde işlevsiz oluşu ve miras değerlerinin gözardı edilmesi nedenleriyle risk altında olduğundan, uluslararası ve disiplinlerarası bir çalışmaya konu olması, miras değerlerinin belirlenerek gelecekte ne türden kullanımlar ile yeniden hayata katılabileceğinin tartışılması konferansa ev sahipliği yapan Valensiya kenti ve tüm benzer örnekleri barındıran farklı coğrafyalar için de öğretici sonuçlar üretmiştir.

Bu yoğun içeriği ile 2022 Uluslararası Docomomo Konferansı tüm katılımcılar için oldukça verimli geçmiş, aynı amaç için birlikte düşünmenin, üretmenin verdiği keyfi yıllardır paylaşan ve yeni katılanlar ile çoğalan uluslararası docomomo ailesi 2024 yılındaki konferans için hazırlıklara hız kesmeden başlamıştır. (Resim 14)

*Aksi belirtilmedikçe fotoğraflar yazar tarafından çekilmiştir.

NOTLAR

[1] The Twentieth-Century Historic Thematic Framework: A Tool for Assessing Heritage Places başlıklı yayına https://www.getty.edu/conservation/publications_resources/

pdf_publications/twentieth_century_historic_thematic_framework.html

bağlantısı üzerinden ücretsiz olarak ulaşılabilir.

[2] Docomomo Eğitim Manifestosu tam metnine şu linkten ulaşılabilir: https://docomomo.com/docomomo-manifesto-on-education/