423
OCAK-ŞUBAT 2022
 
MİMARLIK'tan

MİMARLIK DÜNYASINDAN

  • Sunuş
    Editörler: T. Elvan Altan, Nurbin Paker Kahvecioğlu

  • Müşterekleşme Mekânları
    Pelin Tan, Prof. Dr., Batman Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi; Misafir Araştırmacı, Thessaly Üniversitesi Mimarlık Fakültesi

YAYINLAR



KÜNYE
DOSYA: BELLEK VE MEKÂN

Sunuş

Editörler: T. Elvan Altan, Nurbin Paker Kahvecioğlu

 

Bellek, 19. yüzyıldan beri deneyimlenen modernleşme sürecini inceleyen sosyal ve beşeri bilimlerin odaklandığı kavramlardandır. Bireysel bellekten toplumsal ve kamusal kimlikle şekillenen kolektif belleğe ve bu birlikteliğin oluşturduğu kültürel belleğe uzanan geniş bir çerçeve sunan bu çalışmalarda, geçmişten bugüne ve geleceğe uzanan tarihsel sürekliliğin mekânla ilişkisi de önem kazanır. Bellek ancak deneyimlendiğinde erişilebilen; yaşantının, hareketin yani zamanın kendisinin mekândaki izi olarak karşılık bulabilir.

Tasarımın tarihle ilişkisi, mimarlar için her dönemde eleştirel bir alan oluşturmuş; bu ilişkiye mimarlık disiplini içinden onaylayan ya da sorgulayan yanıtlar verilmiştir. Sosyal ve beşeri bilimlerin zaman ve mekân ilişkisi üzerine öne sürdükleri değerlendirmeler, tasarım nesnesi olarak yapıların toplumsal anlamlarını düşünmek adına bir temel oluşturmakta, mimarlık alanındaki benzer tartışmalara da yeni bakış açıları sunmaktadır. Kolektif belleğin, mimarlık ve kentle ilişkisi Maurice Halbwachs’ın 20. yüzyılın başındaki çalışmalarından[1] beri vurgulansa da tarihsel mekânların toplumlar için anlamı ve bu mekânları kaybetme ya da koruma pratiklerini inceleyen literatürün 1990’lardan bu yana, özellikle Pierre Nora ve Christine Boyer’in[2] çizdikleri çerçeve içinde geliştiği gözleniyor.

Son dönemde hızlı bir toplumsal ve kentsel dönüşüm sürecinin deneyimlendiği Türkiye bağlamında, özellikle 2000’lerde artan çalışmalardan da izlendiği üzere, bellek ve mekân ilişkisinin daha da önem kazandığı görülüyor. Bu bağlam içinde, toplumun kolektif belleğini biçimlendiren, hem hatırlanan imge olarak mimarlık nesnesinin hem de işlevi, kullanım altyapısı veya kullanıcı alışkanlıklarıyla kentsel bellekte kendi zamansal bilgisini oluşturan mimari mekânın nasıl tanımlandığı önem kazanıyor. Yani, neyin, neden ve nasıl mekânsal bellekte yer edinip edinemediği ya da kimlerin mekânsal belleğinin tanımlayıcı olduğu, kimlerinkinin olamadığı gibi soruların yanıtları da önem kazanıyor.[3]

Yere ait bellek ve anlatısına ilişkin bir tartışma alanı yaratmayı hedefleyen bu dosyada Funda Uz, belleğin mekânsallaşmasında veya hatırlama ile mekânın kurulumunda, kayıttaki özne olarak “insan”; anımsama ve anımsatma aracılığıyla deneyimi kuran “zaman-mekân” ile tüm bu kurulumun materyali olarak “arşiv” kavramlarının ilişkilenmesiyle çoklu anlatıların ortaya çıkmasını irdeliyor.

Burçak Madran ise belli bir mahal ile özdeşleştirilen ve tarihsel geçmiş-gelenek duygusunun ortadan kalkışına da eşlik eden küreselleşme çağında, özellikle müze mekânının ve ürettiği belleğin inşasında geçmiş, şimdi ve geleceğin üretiminin yeni bir ölçek ve içerikle nasıl yeniden ele alınabileceğini tartışıyor.

Kolektif bellek ve kültürel miras kavramlarının ilişkisi üzerinden kurulan “toplumun mekânsallığı”nı odağa alan Pınar Aykaç, farklı ölçekteki aktörlerin, korumanın hatırlamaya yardımcı ve unutmaya karşı tutumlarıyla nasıl yeniden üretildiğini değerlendiriyor.

Erdem Ceylan’ın kaleme aldığı metinde ise, yolculuğun geçmişe erişim sağlaması aracılığında ve kısa süreli hafıza eşliğinde hatırlananlarla oluşan zaman - mekân, hafıza - tarih, coğrafya - yolculuk, topoğrafya - mimari, insanlar - nesneler ve ölüm - yaşam arasındaki sınırlar bulanıklaşan anlatı ve imgelemler olarak ele alınıyor.

Bellek ve mekân ilişkisini inceleyen bu yazıların farklı perspektiflerinden yola çıkarak “hatıralar / hatırlananlar nerede birikir ve muhafaza edilir?” gibi görece basit bir soruyu yanıtlamak bile belleği mekân aracılığıyla düşünmeye zorluyor; belleğin mekânsal göndermelerle şekillenen bireysel veya toplumsal farklı kavrayışlarının değişen boyutlarını anlamayı ve hesaba katmayı gerektiriyor. Bellek - mekân ilişkisi üzerine bu tür güncel tartışmalarla şekillenen bu dosyanın yeni değerlendirmelere imkân sağlaması dileğiyle…

Dosya Editörleri: T. Elvan Altan, Nurbin Paker

NOTLAR

[1] Halbwachs, Maurice, 2018, Kollektif Bellek(İng: Collective Memory), (çev.) Zuhal Karagöz, Pinhan Yayıncılık, İstanbul.

[2] Nora, Pierre, 2006, Hafıza Mekânları, (Fr: Les Lieux de Mémoire), (çev.) Mehmet E. Özcan. Dost Kitabevi Yayınları, Ankara. Boyer, M. Christine, 1994, The City of Collective Memory. Its Historical Imagery and Architectural Entertainments. MIT Press, Massachusetts.

[3] Bu tür bir tartışma zemini sunan güncel örnekler olarak, bkz: Maerker, Anna; Sleight, Simon; Sutcliffe, Adam (der.), 2018, History, Memory and Public Life. The Past in the Present, Routledge. Radstone, Susannah; Schwarz, Bill (der.), 2010, Memory. Histories, Theories, Debates, Fordham University Press.

Bu icerik 921 defa görüntülenmiştir.