Constantinopolis / İstanbul

Cultural Encounter, Imperial Vision, and The Construction of the Ottoman Capital

Çiğdem Kafesçioğlu, 2009, Pennsylvania State University Press, Pennsylvania; 346 sayfa.

Sayısız anlam / düşünceyi somutlaştıran sembolik bir yer, Doğu Akdeniz’in politik merkezi ve dünyanın en büyük kentlerinden biri olan İstanbul, büyük ölçekli kentsel ve mimari müdahalelerin mekânı. Değişen vizyonlar, kentin şekillendirdiği ve kentte yaşayan kişilerin değişen politik, kültürel ve dini yönelimleri, kendilerini onu dönüştürerek ve yeni anlamlara yer vererek kentin mekânlarına kazımışlar. İstanbul işte böyle bir değişim ve yeniden yapım döneminde, 1453’te fethedilmesinin ardından, Doğu Roma’nın başkentini yeniden inşa edip Osmanlı İmparatorluğu’nun başkentine dönüştürecek bir mega kentsel projeye evsahipliği yapmış. Yazar, Osmanlı İstanbul’unun kurulumunun ve temsilinin izlerini sürüyor, politika, kültür ve mimarlık hikayelerini kentsel peyzajın dokusuna işliyor. Konstantinopolis / İstanbul, Osmanlı İstanbul’unda karmaşık ve sürükleyici bir kentsel sürecin, bir diğerinin yorumlanması ve benimsenmesi aracılığıyla bir başkentin tasarlanması, merkezî bileşenleri olarak ortaya çıkan mekânsallık ve görselliği kavramayı şekillendiriyor.

İstanbul’un Eski Venedik Yerleşimi ve Dönüşümü

Aygül Ağır, Kasım 2009, İstanbul Araştırmaları Dizisi 1, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İstanbul; 286 sayfa.

İstanbul'un çok katmanlı toplumsal ve kültürel yapısı içinde Latin kökenli ticaret kolonilerinin ayrı bir yeri bulunuyor. Ortaçağ Akdeniz dünyasının temellerini atanlar, Bizans'tan Osmanlı'ya uzanan tarihsel köprüyü ticaretin sağlam taşlarıyla inşa edenler, hiç kuşku yok ki bu küçük kent devletleri. Venedik, Cenova, Pisa ve Amalfi'nin adları, İstanbul'un şehir kütüğüne 9. yüzyıldan itibaren kazınmış. Bizans İstanbul'undaki Venedik yerleşimi Haliç'in güney sahilinde yer almaktaydı. Kentin Akdeniz dünyasına açılan bu kozmopolit liman bölgesi, Osmanlı döneminde de İstanbul'un gündelik hayatını ayakta tutan ticari etkinliklerin yoğunlaştığı önemli bir odak noktası olmuş. Kitap, Bizans ve Osmanlı İstanbul'unun bu ilginç bölgesini, tarihsel topografya temeli üzerinde, Venedik ve Osmanlı arşiv belgelerine dayanarak yeniden inşa ediyor.

Kent ve Mimarlık Üzerine İstanbul Yazıları

Doğan Kuban, Ekim 2010, YEM Yayın, İstanbul; 372 sayfa.

Kitap, “İstanbul’u Yazmak” temalı 29. TÜYAP İstanbul Kitap Fuarı’nın Onur Yazarı Doğan Kuban’ın 1953’ten bu yana İstanbul kentinin tarihçisi ve yazarı bir İstanbullu olarak gözlemlerini aktardığı kitabının genişletilmiş ikinci baskısı. Kent ve Mimarlık Üzerine İstanbul Yazıları, bir yandan geçmişin gurur veren fakat giderek varlığı yeni kent kaosu içinde kaybolan mirasını, öte yandan geleceğin düşündürücü karanlığını dile getiren bir seçki. Kitap, okuyucuları tarihe sevgi beslemeye ve geleceği eleştirel bir yaklaşımla ele almaya davet ediyor. Kuban’ın özellikle Osmanlı Mimarisi adlı kitabında ayrıntılı olarak anlattığı bazı anıtlara ilişkin bilgilerin yer aldığı yazılar çıkarılarak, onun yerine, kentsel ve sosyal gözlemlere ağırlık veren yeni yazılar eklenmiş; böylece kitap betimlemeden çok eleştirel gözlemlere ağırlık veren bir üslup kazanmış.

İstanbul: Küresel ile Yerel Arasında

Çağlar Keyder (ed.), Haziran 2009, Metis Yayınları, İstanbul; 235 sayfa.

Kitapta, dünyanın en eski ve en büyük şehirlerinden biri olan İstanbul bağlamında küreselleşme sürecinin etkileri inceleniyor. Doğu ile Batı arasında, İslam ile laiklik arasında bir köprüdür İstanbul, ya da bunlar arasındaki bir mücadelenin arenası olarak düşünülür sıklıkla. Bu kitapta biraraya gelen yazarlar, bu tür klişelerin ötesinde, kentin ruhu ve kentte yaşayanların kimlikleri üzerinden sürüp giden bir mücadelenin biçimlendirdiği daha karmaşık bir İstanbul görüyorlar: Küreselleşmeyle değişen bir İstanbul ve küreselleşmenin kente taşıdığı dönüşümlere kimi direnen kimi anlamaya, uyum sağlamaya çalışan, bozup yeniden şekillendiren "İstanbullular". Yazarlar, politikadan kültüre, mizahtan müziğe, kamusal alandan konutlara, kentin çatışma ve uzlaşımlarla dolu yakın geçmişine ışık tutuyorlar. "Sorunlar ve çelişkiler yumağı İstanbul"un bugününe dair, zengin kuramsal / kavramsal araçlara sahip bir harita çıkıyor ortaya.

İstanbullaşmak: Olgular, Sorunsallar, Metaforlar

Pelin Derviş, Bülent Tanju, Uğur Tanyeli (ed.), Şubat 2009, Garanti Galeri Yayınları, İstanbul; 362 sayfa.

"İstanbullaşmak", kentin güncel değişimini 152 farklı madde üzerinden ele almayı deneyen çok yazarlı bir başucu kitabı. Maddeler bugünkü İstanbul'da tartışma başlığı, çoğunlukla da kaygı konusu oluşturan bir dizi sorunsalda odaklanıyor. Bu sorunsallar İstanbul'un bugününü ve metropole dönüşme sürecini gözlemleyenlerin kullandığı kalıp yargılar, açıklama örüntüleri, stereotipik yakınmalar, en genelde söylemsel ifadeler olarak özetlenebilir. Maddeler editörlerin hazırladığı uzun bir listeden yazarlar tarafından seçilerek kaleme alınmış, bir kısmını ise yazarlar önermiş. Kitap, alfabetik bir dizim çerçevesinde örgütlenmiş olsa da, bir ansiklopedinin kapsayıcı yapısına ve akademik tutarlılığına sahip olması amaçlanmıyor. Kitap Türkçe, İngilizce ve Almanca olmak üzere üç dilde yayımlandı.

Mapping İstanbul

Pelin Derviş, Meriç Öner (ed.), 2009, Garanti Galeri Yayınları, İstanbul; 222 sayfa.

Mapping Istanbul (İstanbul'u Haritalamak), İstanbul'un güncel parametrelerini haritalar, karşılaştırmalı araştırmalar ve yazılar aracılığıyla değerlendirmeye sunuyor. Kitapta nüfus, ekonomik faaliyetler, eğitim, arazi kullanımı, ulaşım, deprem, yapı stoku, konut, sağlık, kültürel donatılar, tüketim ve enerji kaynakları gibi konulardaki güncel veriler değerlendirilerek oluşturulan özgün haritalar, araştırmalarını bu alanlarda yoğunlaştıran uzmanların metinleriyle paralel olarak yer alıyor. Kitabın giriş yazılarından ilki, peyzajın günümüz kentsel düzeninin bir aracı olarak yeniden ortaya çıkışını tanımlamak için "peyzaj şehirciliği" terimini literatüre kazandıran Charles Waldheim tarafından kaleme alınmış. Sosyal coğrafya alanındaki çalışmaları "Mapping Istanbul"a kaynak teşkil eden şehirci ve kartograf Murat Güvenç ise metinlerinde, İstanbul'daki yapılaşmanın kendine özgü koşullarına ve kentin toplumsal coğrafyasının haritalar aracılığıyla okunmasının yollarına odaklanıyor.